Proterozoikum

Äon	Ära/Tietöller	Periood	Anfang vör Ma
P H A N E R O Z O I K U M
	Känozoikum Eerdneetiet Duer: 65,5 Ma	Neogen	23,03
		Paläogen	65,5
	Mesozoikum Eerdmiddelöller Duer: 185,5 Ma	Kried	145,5
		Jura	199,6
		Trias	251,0
	Paläozoikum Eerdöllerdom Duer: 291 Ma	Perm	299,0
		Karbon	359,2
		Devon	416,0
		Silur	443,7
		Ordovizium	488,3
		Kambrium	541,0
P R O T E R O Z O I K U M
	Neoproterozoikum Nee Proterozoikum Duer: 458 Ma	Ediacarium	630
		Cryogenium	850
		Tonium	1.000
	Mesoproterozoikum Middlere Proterozoikum Duer: 600 Ma	Stenium	1.200
		Ectasium	1.400
		Calymmium	1.600
	Paläoproterozoikum Fröh Proterozoikum Duer: 900 Ma	Statherium	1.800
		Orosirium	2.050
		Rhyacium	2.300
		Siderium	2.500
A R C H A I K U M	Neoarchaikum Duer: 300 Ma		2.800
	Mesoarchaikum Dauer: 400 Ma		3.200
	Paläoarchaikum Dauer: 400 Ma		3.600
	Eoarchaikum Duer: n. def.		4.000
Hadaikum Duer: n. def.			4.600

Dat Proterozoikum (vun’t gr.: próteros „fröh, vörher“ un zôon „Leevwesen“) is en Äon vun de eerdtietlich Entwickeln in’t Präkambrium. En ole Beteken, de nich mehr bruukt warrt, is Algonkium. Dat Äon reckt vun vör 2,5 Milliarden Johr bit ruchweg vör 542 Millionen Johr. Dorför leeg dat Archaikum un dat Phanerozoikum keem dorna.

Atmosphäär

Dat Markmol vun’t Proterozoikum is dat Vörkamen vun en Suerstoff bargend Atmosphäär. To’n Enn vun’t Archaikum, vör ungefäähr 2,5 Mrd. Johren füng de Suerstoffandeel in de Luft an to stiegen. De Produkschoon vun Suerstoff dör oxygen fotosynthetisch Leevwesen harr woll al ruchweg een Millard Johren vörher anfnugen, man eerst to dissen Tietpunkt weer de Suerstoff ok an de Atmosphäär afgeven. Vörher is de Vörgang dör de Suerstoffopnahm bi de Oxidatschoon vun anorgaansch Stoffen in’t Seewater, sünners vun Iesenionen un Ionen vun annere Swormetallen, hinnert. Disse in’n reduzeerten Tostand vörliggenden Metallionen weern in’l Loop vun de Tiet to Oxiden ümwannelt, eerst dorna künn de fre’e Suerstoff in de Atmosphäär kamen.

Mit Anstiegen vun de Suerstoffkonzentratschoon in de Atmosphäär künn sik denn ok Ozon billn, de in de Laag weer, dat för Leevwesen schäädliche UV-Licht to filtern. Eerst dör den Suerstoff is op de Eer de Entwicklen vun Beester möglich worrn. Dat Klima weer vun Tiet to Tiet bannig anners, as wie dat vundaag kennt. Henwiesen düüdt t. B. op weltwiet Veriesen („Sneeball Eer“).

Entwickeln vun’t Leven

Al de Naam Proterozoikum wiest an, dat sik dat hier üm de Tiet hannelt, as dat deersch Leven to entwickeln anfäng. Fossil Överresten vun Leevwesen sünd funnen worrn, de aver swor to de hüüt bekannten Stämm vun de Beester totoorden sünd. Wieldat disse eersten deerschen Formen kuum sowat as’n Skelett oder harde Schalen harrn, hebbt vele morphologische Strukturen dorvun nich överduert. Jemehr Formen un Utsehn sünd dorüm blots swor torüchtoverfolgen. Dorto kummt, dat de geologischen Schichten, wo de Fossilen binnen sünd, to’n groten Deel mit de Tiet verännert worrn sünd.

Ut hüütige Sicht sünnerbore Levensgemeenschoppen hebbt sik in de flachen, warmen Seen dicht bi de Küsten rutbillt, as se in de Fossilen vun de bekannten Ediacara-Fauna överduert hebbt. Mit Enn vun’t Proterozoikum an de Wennen to’n Kambrium, so schient dat, hett dat de mehrsten Stämm vun’t Deertenriek as Grundlaag för de kambrische Explosion al geven.

Indelen

Stromatolithen ut dat Proterozoikum

Dat Proterozoikum warrt in de folgenden Äras ünnerdeelt:

• Neoproterozoikum (ok: Proterozoikum III; 542 Mio. – 1 Mrd. Johr)
• Mesoproterozoikum (ok: Proterozoikum II; 1,0 Mrd. – 1,6 Mrd. Johr)
• Paläoproterozoikum (ok: Proterozoikum I; 1,6 Mrd. – 2,5 Mrd. Johr)

Blangento gifft dat noch en annere Indelen:

• Sinium (545 Mio. - 0,8 Mrd. Johr)
• Riphäikum (0,8 Mrd. - 1,65 Mrd. Johr)
• Animikium (1,65 Mrd. - 2,2 Mrd. Johr)
• Huronium (2,2 Mrd. - 2,45 Mrd. Johr)

kiek ok

• Geoloogsch Tietskala

Websteden

• Dat Proterozoikum (hdt.)
• Siet över’t Ediacara-Deertenriek (eng.)