Wikipedia

F-35 Lightning II

Amerikaans straaljager

De Lockheed Martin-F-35 Lightning II, ook bekend als de Joint Strike Fighter, is een straaljager die voortgekomen is uit het Joint Strike Fighter-programma (JSF) van het Amerikaanse ministerie van defensie. Zolang het programma geen resultaat opleverde, werd de F-35 ook Joint Strike Fighter genoemd, maar sinds het ontwerp van Lockheed Martin won van het ontwerp van Boeing (model X-32), is de naam F-35 Lightning II gekozen. De naam van het programma werd kort daarop ook F-35 Lightning II-programma. Deze straaljager is een doorontwikkelde versie van de Lockheed Martin-X-35.

F-35 Lightning II
F-35 Lightning II
Algemeen
Oorsprong Vlag van Verenigde Staten Verenigde Staten
Fabrikant Lockheed Martin
Rol Jager/bommenwerper met stealth eigenschappen
Bemanning 1 (piloot)
Varianten X-35A/B/C, F-35A/B/C
Stukprijs Prijs lot 14:
- F-35A: 77,9 miljoen dollar
- F-35B: 101,3 miljoen dollar
- F-35C: 94,4 miljoen dollar
Status
Eerste vlucht 15 december 2006
Aantal gebouwd 990+[1]
Gebruik Vlag van Verenigde Staten Verenigde Staten
Vlag van Nederland Nederland
Vlag van Japan Japan
Vlag van Italië Italië
Vlag van Canada Canada
Vlag van Zuid-Korea Zuid-Korea
Vlag van Australië Australië
Vlag van Israël Israël
Afmetingen
Lengte A/C: 15,7 m, B: 15,6 m
Hoogte A/B: 4,60 m, C: 4,70 m
Spanwijdte A/B: 10,7 m, C: 13,1 m
Idem, ingeklapt 9,10 m
Vleugeloppervlak A/B: 42,7 m², C: 58,3 m²
Gewicht
Leeggewicht A: 12020 kg, B/C: 13600 kg
Brandstofgewicht: A: 8165 kg, B: 5897 kg, C: 8618 kg
Max. gewicht 27215 kg
Krachtbron
Motor(en) 1× P&W F135
Stuwkracht 155 kN
Prestaties
Topsnelheid ±Mach 1,6
Vliegbereik A: 2222 km, B: 1667 km, C: 2593 km
Dienstplafond 15000 m
Bewapening
Boordgeschut A: 1 × 25 mm GAU-22/A snelvuurkanon
Ophangpunten 4 intern, 7 extern
Bommen Onder andere GBU-10, -12, -16
Raketten Onder andere AIM-120 AMRAAM
Portaal  Portaalicoon   Luchtvaart
Voorkant F-35
Voorkant F-35

Er worden drie varianten van de F-35 geproduceerd: een standaarduitvoering (F-35A); een variant die verticaal kan landen (F-35B) en een marinevariant voor gebruik op vliegdekschepen (F-35C).

Naamgeving

bewerken

Op 7 juli 2006 werd in Fort Worth de productieversie van de JSF gepresenteerd.[2] Tijdens de ceremonie werd ook voor het eerst de uiteindelijke naam genoemd, de F-35 Lightning II. Het vliegtuig is genoemd naar de Lockheed P-38 Lightning uit de Tweede Wereldoorlog en naar de English Electric Lightning, een Britse onderscheppingsjager uit de Koude Oorlog. Voorafgaand hieraan werden in de landen die deelnamen aan het project wedstrijden gehouden om een naam voor het vliegtuig te verzinnen.[3] Hieruit werd de uiteindelijke naam gekozen.

Varianten

bewerken

Vanaf het begin van het JSF-project was het duidelijk dat er drie varianten zouden komen, een standaardversie, een versie voor gebruik vanaf vliegdekschepen en een STOVL-variant. De drie vliegtuigen gebruiken voor meer dan 80% dezelfde onderdelen, om de kosten te beperken.[4]

De F-35A is de gewone versie die gebouwd wordt voor de USAF en werd door de Nederlandse krijgsmacht gezien als de beste kandidaat om de F-16's van de Koninklijke Luchtmacht te vervangen.[5] Het is de enige versie met een ingebouwd 25 mm-boordkanon, omdat hij ook de A-10 Thunderbolt II moet vervangen. Het eerste vliegtuig van de A-variant (toestel AA-1) heeft op 15 december 2006 zijn eerste vlucht gemaakt nadat de grondtests van 7 tot 12 december 2006 succesvol waren verlopen.[6]

De F-35B is de STOVL(Short Take Off Vertical Landing)-variant voor het USMC en de Royal Navy die verschillende versies van de Hawker Siddeley Harrier moet vervangen. Om plaats te maken voor een tweede turbine die nodig is om verticaal te kunnen landen is de aansluiting voor het bijtanken in de lucht verplaatst van het midden naar de rechterkant van de romp. Er is geen vast boordkanon; het kan wel in een aparte pod meegenomen worden. De tweede turbine wordt ontwikkeld onder de naam Rolls-Royce LiftSystem en zal een stuwkracht van 89 kN hebben.[7]

De F-35C is de versie voor de US Navy die bedoeld is voor vliegdekoperaties. Hiervoor is deze versie uitgerust met deels opklapbare vleugels, een versterkt landingsgestel en een haak om zich vast te grijpen in de remkabels. Verder zit net als bij de B-variant de aansluiting voor bijtanken in de lucht aan de rechterkant van de romp en ontbreekt het boordkanon. Ook bij deze versie kan een kanon in een pod onder het vliegtuig gemonteerd worden mocht dit nodig zijn voor een specifieke missie.

Techniek

bewerken

Motoren

bewerken

De motor van de F-35 is de Pratt & Whitney F135. Een tweede variant, de door General Electric en Rolls-Royce ontwikkelde F136 werd vanwege gebrek aan financiële steun door het Pentagon in 2011 geschrapt. Hoewel de F-35 voor een korte tijd Mach 1,2 kan vliegen zonder gebruik te maken van een naverbrander, is de F-35-motor niet primair voor supercruising ontwikkeld.

Bewapening

bewerken
 
Wapenruim van de F-35.
 
Electro-optical targeting system EOTS onder de neus van de F-35.
Video demonstratievlucht X-35B
Video demonstratie boordgeschut

De F-35 kan zowel intern als extern met een uiteenlopend wapenpakket worden uitgerust. Kenmerkend is dat de wapens binnen in een bommenruim zitten in plaats van onder de vleugels te hangen. Dit beperkt zichtbaarheid op radar. Dit wapenpakket is echter afhankelijk van het type. De F-35 CV (carrier variant)-marineversie met deels opklapbare vleugels en de F-35 STOVL (short takeoff and vertical landing)-mariniersversie met verstelbare motoruitlaten zullen een ander wapenpakket dragen dan de F-35 CTOL (conventional takeoff and landing)-luchtmachtversie. Een goede indicatie omtrent de te hanteren bewapening kan uit deze referentie worden afgeleid.[8] De Joint Strike Fighter is ontworpen met de inzet van nucleaire wapens in gedachten. De F-35A zal B61-kernwapens, zoals liggen opgeslagen op vliegbasis Volkel en vliegbasis Kleine-Brogel, kunnen dragen.[9]

Avionica

bewerken

De F-35 beschikt over een uitgebreid avionicapakket aangevuld met verschillende sensors. De gegevens hiervan zijn echter niet openbaar. Wel bekend is het type radar dat wordt gebruikt. Het is de AN/APG-81-radar, een AESA-radar, die is afgeleid van de in de F-22 gebruikte AN/APG-77-radar.[10] Beide worden geproduceerd door Northrop Grumman. Ook beschikt het toestel over een elektro-optische (infrarood) doelzoeker om doelen op de grond te vinden.

Betrokken bedrijven

bewerken

De F-35 is een internationaal project waaraan tientallen bedrijven uit de acht deelnemende landen werken. De grootste betrokken bedrijven komen uit de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, maar ook Nederlandse bedrijven zijn betrokken bij de ontwikkeling. Twintig bedrijven, verenigd in de lobbyorganisatie NIFARP, dingen mee naar contracten met een gezamenlijke waarde van meer dan $700 miljoen.[11] Van deze bedrijven hebben er ca. 8 daadwerkelijk productieorders ontvangen. Eind 2011 heeft het project de Nederlandse industrie $410 miljoen aan ontwikkelingswerk en $127,5 miljoen aan productiewerk opgeleverd.[12]

Internationaal gezien zijn de belangrijkste bedrijven Lockheed Martin als hoofdontwikkelaar, Northrop Grumman om verschillende subsystemen in het vliegtuig te integreren, British Aerospace voor het ontwerpen van het staartdeel van het vliegtuig, en de ontwikkelaars van de F135- en F136-motoren: Pratt & Whitney en het GE Rolls-Royce Fighter Engine Team.[13] Per augustus 2006 zouden 66 Nederlandse bedrijven direct of indirect profiteren van de ontwikkeling van de F-35. Deze zijn verenigd in het NIFARP. Voor een overzicht van de bedrijven en de onderdelen waaraan ze werken zie:[14]

Leonardo’s Aircraft Division is verantwoordelijk voor productie, onderhoud en upgrade van de F-35's in Europa. Op de Italiaanse vliegbasis Cameri is de Final Assembly and Check Out (FACO) gevestigd. Hier worden de 40 Noorse, 90 Italiaanse en 37 Nederlandse F-35's geassembleerd. In een later statium volgen de versies voor andere landen.[15]

Gebruikers

bewerken

In 2001 koos de Nederlandse staat de F-35 CTOL-versie in principe reeds als vervanger van de F-16's, na jarenlange discussie over het al dan niet participeren in de ontwikkelingskosten. Dit leidde tot grote politieke controverse. Uiteindelijk besliste het kabinet-Rutte I over de definitieve aankoop van voorlopig 37 toestellen. Deze worden per 2019 gefaseerd ingevoerd. Op 31 oktober 2019 landde de eerste Nederlandse F-35 voor operationeel gebruik op Vliegbasis Leeuwarden.[16][17][18] Een kleine maand later, op 27 november, maakte deze straaljager zijn eerste operationele vlucht.[19]

De Belgische regering nam geen deel aan het ontwikkelingsprogramma voor de nieuwe straaljager maar heeft in 2018 beslist om 34 nieuwe F-35's aan te schaffen om de oude F-16's te vervangen.[20] De vliegbasis Florennes en vliegbasis Kleine-Brogel worden daartoe aangepast.[21] De F-35 zou het nodig maken om burgerluchtvaart ten oosten van Kleine Brogel stil te leggen.[22]

Andere Europese regeringen die reeds tot aanschaf hebben besloten zijn de Deense regering (27x F-35 CTOL); de Finse regering (64 x F-35 CTOL); de Italiaanse regering (15x F-35 CTOL en 15x F-35 CV); de Noorse regering (40x F-35 CTOL) en de Britse regering (90x F-35 CTOL en 30x F-35 STOVL).

Gebruiker In dienst Besteld Gepland
F-35A
  Royal Australian Air Force 24*[23] 72[23] 100[24]
  Italiaanse Luchtmacht 1* 7 60[24]
  Japanse Luchtzelfverdedigingsmacht - - 105[24]
  Koninklijke Luchtmacht 26*[25] 46[25] 52[26]
  Koninklijke Deense luchtmacht - - 27[24]
  Finse luchtmacht - - 64[27]
  Koninklijke Noorse Luchtmacht 6[28] 40[29] 52[28]
  Turkse Luchtmacht 2[30] 30[31] 100
  United States Air Force 283[32] 60[33] 1763[24]
  Koreaanse Luchtmacht - - 40[24]
  Belgische Luchtcomponent - 34[34] 34[34]
  Luchtmacht van de Poolse Republiek - 32[35] 32[24]
  Koninklijke Canadese Luchtmacht - 88[36] 88
F-35B
  Italiaanse Luchtmacht 2[37] - 15
  Italiaanse Marine 3[37] - 15
  Republic of Singapore Air Force - - 4[24]
  Royal Air Force Royal Navy 4* 14 138
  United States Marine Corps - - 340
F-35C
  United States Marine Corps - - 80
  United States Navy - - 260
F-35I
  Israëlische Luchtmacht 9 50 72
 
F-35 cockpit

* een aantal staat voor opleiding in de VS.

Prijs

bewerken

Sinds de eerste lot zijn de prijzen van de F-35A, F-35B en F-35C met 70% verminderd. In januari 2021 waren de prijzen voor de toestellen bij de bijbehorende lots als volgt:[38]

Variant Lot 12 Lot 13 Lot 14
F-35 A $82,4M $79,2M $77,9M
F-35 B $108,0M $104,8M $101,3M
F-35 C $103,1M $98,1M $94,4M

Dit zijn geen totaalprijzen. Bij de genoemde prijzen komen namelijk nog extra kosten. In de VS kwamen hier zo bijvoorbeeld nog de Congressional Plus-ups bij.[39] Op basis van deze wet worden bepaalde bedragen toegeschreven aan een specifiek project, programma of organisatie. Voor de Amerikanen waren de uiteindelijke kosten voor de varianten bij lot 14:[38]
F-35 A: $89,3M
F-35 B: $115,5M
F-35 C: $108,8M

Operationele inzet

bewerken

In mei 2018 werd de F-35 voor het eerst ingezet bij gevechtshandelingen. De Israëlische Luchtmacht voerde ten minste twee luchtaanvallen uit op militaire doelwitten van Iran en Hezbollah in Syrië.[40]

De eerste gevechtsmissie van de Verenigde Staten met een F-35 was op 27 september 2018 in Afghanistan. Toen werd de Taliban aangevallen met een F-35B. De vliegtuigen vertrokken van het amfibisch aanvalsschip de USS Essex in de Arabische Zee.[41]

Zie ook

bewerken
bewerken
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Lockheed Martin F-35 Lightning II op Wikimedia Commons.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=F-35_Lightning_II&oldid=68347922"