Brontekst bekijken van Berlijn

{{Zie dp}}
{{Infobox deelstaat Duitsland
| naam                = Berlijn
| altnaam             = Berlin
| vlag                = [[Bestand:Flag of Berlin.svg|110px|border|Vlag]]
| vlagartikel         = Vlag van Berlijn
| wapen               = [[Bestand:DEU Berlin COA.svg|center|60px|Wapen]]
| hoofdstad           = Berlijn
| km2                 = 891.75
| bevolking           = {{Statistiek gemeente Duitsland inwoners|11|Berlijn}}
| meetjaar            = {{Datum|{{Statistiek gemeente Duitsland inwoners||Berlijn|TXT=Year}}|iso2}}<ref name="Berlijn Stat">{{Bronvermelding inwonertal Berlijn}}</ref>
| bevolkingsdichtheid = 4.336
| inwoners migratieachtergrond          = 1.135.000 ({{formatnum:{{#expr: (1135000/3644826)*100 round 2}}}}%)
| inwoners migratieachtergrond meetjaar = 21-08-2019<ref name= "Bevölkerung mit Migrationshintergrund">{{Citeer web|url=https://www.destatis.de/DE/Themen/Gesellschaft-Umwelt/Bevoelkerung/Migration-Integration/Tabellen/migrationshintergrund-laender.html|titel=Bevölkerung in Privathaushalten nach Migrationshintergrund und Bundesländern|bezochtdatum=27 april 2020|auteur=|achternaam=|voornaam=|datum=|uitgever=Statistisches Bundesamt (Destatis)|taal=de|archiefdatum=27 april 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200427001704/https://www.destatis.de/DE/Themen/Gesellschaft-Umwelt/Bevoelkerung/Migration-Integration/Tabellen/migrationshintergrund-laender.html|dodeurl=unfit}}</ref>
| locatie             = 52°31′12″N, 13°24′36″E
| iso                 = DE-BE
| website             = [http://www.berlin.de/ berlin.de]
| mp                  = [[Kai Wegner]] ([[Christlich Demokratische Union Deutschlands (Bondsrepubliek)|CDU]])
| mptitel             = [[Regierender Bürgermeister|Regerend burgemeester]]
| partijen            = {{Kleurvierkant|#000000}} [[Christlich Demokratische Union Deutschlands (Bondsrepubliek)|CDU]]<br> {{Kleurvierkant|#FF0000}} [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]
| bondsraad           = 4
| economienaam2       = {{Afkorting|GewSt|Gewerbesteuer}} Hebesatz <small>({{Array Duitsland gemeentes Gewerbesteuerhebesätze/Berlijn|TXT=Year}}<ref name="GewSt_statistiek">{{Array Duitsland gemeentes Gewerbesteuerhebesätze/Berlijn|TXT=Bron}}</ref>)</small>
| economie2           = {{Array Duitsland gemeentes Gewerbesteuerhebesätze/Berlijn|POP=11}}%
| kaart               = {{Kaart deelstaten Duitsland|Locator map Berlin in Germany.svg|{{Infobox/afbeeldingbreedte}}px}}
| legenda             = Locatie van Berlijn in Duitsland
| portaal2            = Berlijn
| foto0               = [[Bestand:Cityscape Berlin.jpg|{{Infobox/afbeeldingbreedte}}px]]
| image               = Brandenburger Tor nachts.jpg
| caption             = ''[[Brandenburger Tor (Berlijn)|Brandenburger Tor]]''
| image2              = Berlin reichstag west panorama.jpg
| caption2            = [[Rijksdaggebouw]]
| Bundesland          = Berlijn
| Kreisschlüssel      = 11
}}
'''Berlijn''' ([[Duits]]:'' Berlin'') is de [[Bondshoofdstad|hoofdstad]] van [[Duitsland (hoofdbetekenis)|Duitsland]] en als stadstaat een [[deelstaten van Duitsland|deelstaat]] van dat land. Met {{Statistiek gemeente Duitsland inwoners|11|Berlijn}} inwoners ({{Statistiek gemeente Duitsland inwoners|11|Berlijn|TXT=jaar}})<ref name="Berlijn Stat" /> is Berlijn tevens de [[lijst van grote Duitse steden|grootste stad]] van het land. Daarnaast is Berlijn - gerekend naar inwonertal binnen de stadsgrenzen - de grootste stad van de Europese Unie. De stad ligt in het noordoosten van Duitsland aan de rivier de [[Spree]]. 22% van Berlijn bestaat uit [[Landschap (hoofdbetekenis)|natuur]] en [[park (hoofdbetekenis)|park]]en en 6% uit meren, rivieren en kanalen.<ref>Senatsverwaltung Berlin (2008), {{de}} [http://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/dc601_07.htm Reale Nutzung der bebauten Flächen / Grün- und Freiflächenbestand], in [http://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/index.shtml Umweltatlas Berlin], geraadpleegd op 11 december 2011</ref> Ze wordt omsloten door de deelstaat [[Brandenburg (deelstaat)|Brandenburg]].

Op {{Statistiek gemeente Duitsland buitenlanders|11|Berlijn|TXT=jaar}} had {{Statistiek gemeente Duitsland buitenlanders percentage|11|Berlijn}} van de inwoners een niet-Duits [[staatsburgerschap]] ({{Statistiek gemeente Duitsland buitenlanders|11|Berlijn}} niet-Duitsers)<ref>{{Statistiek gemeente Duitsland buitenlanders|11|Berlijn|TXT=bron}}</ref> en hadden {{Statistiek gemeente Duitsland Nederlanders|11|Berlijn}} inwoners het [[Nederlanders in Duitsland|Nederlandse staatsburgerschap]]<ref>{{Statistiek gemeente Duitsland Nederlanders|11|Berlijn|TXT=bron}}</ref>.

In [[geschiedenis van Berlijn|zijn geschiedenis]], die teruggaat tot de [[13e eeuw|dertiende eeuw]], was Berlijn de hoofdstad van [[Pruisen (hoofdbetekenis)|Pruisen]] (1701–1918), het [[Duitse Keizerrijk]] (1871–1918), de [[Weimarrepubliek]] (1919–1933) en [[nazi-Duitsland]] (1933–1945). Na de [[Tweede Wereldoorlog]] was Berlijn gedurende meer dan veertig jaar een verdeelde stad, waarbij [[Oost-Berlijn|het oostelijke deel]] als hoofdstad fungeerde van de [[Duitse Democratische Republiek|DDR]] en [[West-Berlijn|het westelijke deel]] een [[de facto]] [[exclave]] van [[Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)|West-Duitsland]] was. Na de [[Duitse hereniging]] in 1990 werd Berlijn de hoofdstad van de Bondsrepubliek Duitsland en de zetel van het [[Bondsdag|parlement]], de [[Bondsraad (Duitsland)|deelstaatvertegenwoordiging]] en het [[Bondspresident van Duitsland|staatshoofd]].

De economie is voornamelijk gebaseerd op de high-tech industrie en de dienstensector, die een diverse waaier van [[creatieve industrie]], onderzoeksfaciliteiten en media bedrijven.<ref>[https://www.economist.com/finance-and-economics/2020/10/22/how-berlin-has-become-a-centre-for-european-venture-capital How Berlin has become a centre for European venture capital], The Economist, Geraadpleegd op 30 oktober 2021.</ref> Berlijn dient ook als continentale hub voor lucht-en spoorvervoer en is een toeristische bestemming. Belangrijke industrieën omvatten [[electronic commerce]], IT, biomedische techniek, geneesmiddelen, [[biotechnologie]], elektronica, verkeerstechniek, en [[hernieuwbare energie]].

Berlijn is een [[metropool (stad)|metropool]] en geldt in [[Europa (werelddeel)|Europa]] als een van de grootste culturele, politieke en wetenschappelijke centra.<ref>[[CNN]] (2010), {{en}} [http://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 Revealed: Cities that rule the world – and those on the rise], geraadpleegd op 9 december 2011</ref><ref>GaWC (2005), {{en}} [http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb146.html#t5 Leading cities in cultural globalisations/Media], geraadpleegd op 9 december 2011</ref> De stad is bekend vanwege het hoogontwikkelde culturele leven ([[festival]]s, [[uitgaan|nachtleven]], sportevenementen, musea, kunsttentoonstellingen enz.) en de [[liberalisme|liberale]] levensstijl en moderne ''[[tijdgeest|Zeitgeist]]''.

== Geschiedenis ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Berlijn}}

=== Stichting en ontwikkeling in de middeleeuwen ===
Oorspronkelijk bestond Berlijn uit twee steden: Berlijn en [[Cölln]]. De naam Berlijn is mogelijk afgeleid van het Slavische woord 'berl', dat moeras betekent. Cölln is afgeleid van ''Colonia''. Hiermee kan een kolonie van Berlijn bedoeld zijn, maar het zou een herinnering van de eerste bewoners aan hun stad van herkomst kunnen zijn, namelijk Keulen.

Rond 1230 hebben de graven [[Johan I van Brandenburg|Johan I]] en [[Otto III van Brandenburg|Otto III]] de stad Berlijn-Cölln gesticht. De aktes van de stichting zijn niet bewaard gebleven. De eerste keer dat ze genoemd worden is 1251 voor Berlijn en 1261 voor [[Cölln]]. In 1307 besloten de twee gemeenschappen samen te gaan. 

Al vóór de stadsstichting moet er bewoning zijn geweest. Op de Petriplatz in het district Mitte werden in 2008 resten van een houten balk gevonden, afkomstig van een [[eik]] die in 1192 moet zijn gekapt.<ref>[http://www.nu.nl/wetenschap/1413955/berlijn-ouder-dan-gedacht.html Berlijn ouder dan gedacht], ''[[NU.nl]]'', 30 januari 2008</ref>

[[Bestand:Schultz Berlin 1688.jpg|left|thumb|Stadsaanzicht van Berlijn in 1688]]
Beide stadsdelen sloten in 1307 een verdrag tot betere en verdergaande samenwerking, maar beide delen behielden een aparte bestuursraad. De nauwe samenwerking was bittere noodzaak in de roerige tijden die volgden. De stad werd als eenheid gezien en vormde een stevig bolwerk in de tijd dat nieuwe heersers uit onder andere Beieren hun oog op Berlijn-Cölln hadden laten vallen. Dorpen in het noorden en zuiden van de stad werden opgekocht en bij de stad gevoegd en Berlijn-Cölln werd [[Hanzestad]].

Vanaf 1319 werd er lang en bloedig gestreden om het gebied [[Mark Brandenburg|Brandenburg]] door diverse vorstenhuizen. In 1400 hadden de plaatsen in totaal ongeveer 8000 inwoners en in 1411 smeekte de bevolking de keizer van het [[Heilige Roomse Rijk]] om hulp. In 1415 werd Frederik van [[Huis Hohenzollern|Hohenzollern]] op het [[Concilie van Konstanz]] door koning [[Keizer Sigismund|Sigismund]] benoemd tot keurvorst van Brandenburg; dit vormde het begin van de 500-jarige heerschappij door de Hohenzollern-dynastie.

=== Vroegmoderne tijd ===
De beroemdste straat in Berlijn werd reeds in 1647 ontworpen. Om een betere verbinding met de [[Großer Tiergarten|Tiergarten]] te bewerkstelligen werd vanaf de Hundebrücke een laan aangelegd met zes rijen linde- en notenbomen, [[Unter den Linden]]. Bij de aanleg van de vestingwerken in 1673 werd de laan naar zijn huidige vorm verlegd.

Door de kroning van keurvorst Frederik III tot koning [[Frederik I van Pruisen]] in 1701 kreeg Berlijn de status van hoofdstad van [[Pruisen (hoofdbetekenis)|Pruisen]], een rol die het overnam van de stad [[Koningsbergen|Königsberg]].

[[Bestand:Bebauungsplan der Umgebungen Berlins - Hobrecht-Plan 1862.png|thumb|left|Kaart van het Hobrecht-bebouwingsplan (1862)]]

Aan het einde van de negentiende eeuw zorgde de snelle economische groei (dankzij Duitslands [[Industriële revolutie|industrialisatie]]) voor een toename van de stedelijke bevolking. Tussen 1819 en 1840 groeide het inwonertal van 201.000 naar 328.000 en nieuwe huisvesting was derhalve nodig. De enkele onbebouwde stukken binnen de oude stadsmuren werden in hoog tempo volgebouwd. De aanwezige weides in het noordoosten en zuidwesten werden eveneens voor bebouwing aangewend. Het plan voor de wijk Köpenicker Feld ontstond reeds in 1825, maar werd vanwege beperkte middelen ten behoeve van schadeloosstelling van de landbouwers pas in 1840 verwezenlijkt. De oude wegenstructuur bleef behouden en nieuwe straten werden dusdanig aangelegd dat vierkante stukken bouwgrond ontstonden, diagonaal doorsneden door de oude straten. Dit geschiedde in het kader van het in [[1862]] goedgekeurde, en vijftig jaar lang maatgevende ''Hobrecht-Plan'', genoemd naar de stadsarchitect ''James Hobrecht''. De toenmalige Pruisische koning was hier, na van de [[Parijs]]e stadsplanning door [[Georges-Eugène Haussmann]] kennis te hebben genomen, een sterk voorstander van. Er moest ruim buiten het oude stadscentrum gebouwd worden en buiten bereik van de lucht vervuilende ambachtelijke en industriebedrijven. Het Hobrecht-Plan voorzag ook in de aanleg van [[riolering]], die echter pas, na een [[cholera]]-epidemie, in [[1893]] gerealiseerd werd. Het rioolwater werd ter zuivering naar 12 zgn. Rieselfelder ([[vloeivelden]]) buiten de stad geleid. Het Hobrecht-Plan had een groot nadeel: het bevatte wel (door een speciale bouw-politie gehandhaafde)  regels voor onder andere de goothoogte en de oppervlakte van binnenplaatsen van woonblokken, maar geen regels voor de ''dichtheid'' van de te realiseren bebouwing. De stad groeide in de late 19e eeuw explosief verder: van 774.452 inwoners in 1872 naar 1.902.509 in 1919. Het Hobrecht-plan liet voor huisjesmelkers de mogelijkheid open, blokken met arbeiderswoningen van lage bouwkundige kwaliteit (huurkazernes) te realiseren.

Op 18 januari 1871 stichtte [[Otto von Bismarck]] het [[Duitse Keizerrijk|Duitse Rijk]] met Berlijn als rijkshoofdstad.

=== Weimarrepubliek en Tweede Wereldoorlog ===
[[Bestand:Berlin Nationaldenkmal Kaiser Wilhelm mit Schloss 1900.jpg|thumb|Het ''[[Berliner Stadtschloss]]'' en het ''[[Kaiser-Wilhelm-Nationaldenkmal]]'' rond 1900]]
Na het einde van de [[Eerste Wereldoorlog]] werd in 1918 in Berlijn de [[Weimarrepubliek|republiek]] uitgeroepen. In 1920 werden meerdere steden en gebieden rond Berlijn geannexeerd conform de [[Groot-Berlijn|Groß-Berlin-Gesetz]]. Het nieuwe Groot-Berlijn telde toen bijna 4 miljoen inwoners. De stad was in deze periode een bruisende metropool, met een gevarieerd uitgaansleven waar plaats was voor uitbundig [[theater (kunstvorm)|theater]] en experimentele [[cinematografie]]. Zo maakte [[Fritz Lang]] in 1927 in de [[Filmstudio Babelsberg|filmstudio's van Babelsberg]] in [[Potsdam (hoofdbetekenis)|Potsdam]] de duurste film van zijn tijd, ''[[Metropolis (film)|Metropolis]]''.

Na de machtsgreep van de [[Nationaalsocialisme|nationaalsocialisten]] in 1933 werd Berlijn de hoofdstad van het [[Nazi-Duitsland|Derde Rijk]]. De nazi's gebruikten in 1936 de [[Olympische Zomerspelen]] in Berlijn voor propagandadoeleinden. Er waren ook plannen om Berlijn tot de ''[[Welthauptstadt Germania|Welthauptstadt]]'' van het Germaanse Rijk om te bouwen. Dit ging niet door als gevolg van het uitbreken van de [[Tweede Wereldoorlog]]. In april 1945 vielen de troepen van de [[Sovjet-Unie]] Berlijn binnen. Straat voor straat moest de stad veroverd worden. Tienduizenden soldaten en burgers kwamen hierbij om het leven. [[Adolf Hitler]] pleegde op 30 april 1945 zelfmoord in een [[Führerbunker|bunker]] onder Berlijn. Een paar dagen daarop capituleerde Duitsland.

De verwoestingen in de [[Slag om Berlijn]] aan het eind van de Tweede Wereldoorlog waren enorm. Zelfs na de capitulatie van Berlijn werden door de Sovjetsoldaten nog huizen in brand gestoken.{{Bron?||2019|04|15}}

Door deze schade en de sloop van de stadsmuren en grachten in de 19e en 20e eeuw was de grandeur van de stad Berlijn verdwenen.

=== Opdeling ===
Berlijn werd na afloop van de Tweede Wereldoorlog bezet door de [[Geallieerden (Tweede Wereldoorlog)|geallieerde]] troepen van [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]], het [[Verenigd Koninkrijk (hoofdbetekenis)|Verenigd Koninkrijk]], de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]] en de [[Sovjet-Unie]]. Tijdens de [[Conferentie van Potsdam]] in 1945 werd Berlijn, net als de rest van Duitsland, in vier sectoren verdeeld: een Sovjet-, een Amerikaanse, een Britse en een Franse sector. Berlijn werd het brandpunt van de [[Koude Oorlog]], aangezien de stad midden in de [[Sovjet-bezettingszone in Duitsland]] lag. Al snel gingen de drie kapitalistische sectoren (de Franse, Britse en Amerikaanse sector) meer samenwerken; de Sovjet-Unie zette een afwijkende politieke lijn uit.

Op 24 juni 1948 [[Blokkade van Berlijn|blokkeerden]] de Sovjetautoriteiten de westelijke sectoren in de hoop de hele stad te annexeren. Het was voor mensen uit de drie westelijke sectoren verboden door de sector van de Sovjet-Unie te reizen. Omdat de sectoren van het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten als een eiland in de Sovjetsector lagen, was het niet mogelijk deze gebieden over land van goederen te voorzien. De westelijke geallieerden reageerden daarop door een [[Berlijnse luchtbrug|luchtbrug]] in te stellen: alle goederen die de stad nodig had werden met vliegtuigen aangevoerd. Op 12 mei 1949 werd de blokkade opgeheven.

[[Bestand:Berlinermauer.jpg|thumb|left|[[Berlijnse Muur]], 1961-1989]]

In 1949 werd tevens de [[Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)|Bondsrepubliek Duitsland]] (hoofdstad [[Bonn]]) opgericht, bestaande uit de Franse, Engelse en Amerikaanse sector. De Sovjet-sector werd omgevormd tot de [[Duitse Democratische Republiek]] (DDR). De DDR kreeg een communistische regering en [[Oost-Berlijn]] werd, tegen de gemaakte afspraken in, hoofdstad van de DDR. Het bestuur van Berlijn was al in [[1948]] gesplitst toen de verkiezingen voor de magistraat van Berlijn in Oost-Berlijn verhinderd werden. Oost-Berlijn stelde een eigen, niet door verkiezingen gelegitimeerde magistraat in. Na de stichting van de Bondsrepubliek nam [[West-Berlijn]] vrijwillig alle wetten over van de Bondsrepubliek, en werd beschouwd als een [[Deelstaten van Duitsland|deelstaat]] daarvan. West-Berlijn was in deze tijd niet de hoofdstad van de Bondsrepubliek. West-Berlijnse afgevaardigden in de Bondsdag hadden er geen stemrecht en ook was er geen dienstplicht voor de [[Bundeswehr]]. Dat laatste maakte het aantrekkelijk voor jonge mensen om in West-Berlijn te wonen. Tot 1962 had ook Oost-Berlijn een aparte status binnen de DDR. Vanaf dat jaar gold de dienstplicht van de DDR ook voor inwoners van Oost-Berlijn.

Steeds meer DDR-burgers vluchtten naar West-Berlijn. Om deze vluchtelingenstroom tegen te houden besloot de DDR in 1961 [[West-Berlijn]] te isoleren. In de nacht van 13 augustus 1961 werd een grens opgetrokken rondom West-Berlijn. Al snel werden deze prikkeldraadversperringen vervangen door een [[Berlijnse Muur|muur]]. Wie probeerde vanuit Oost-Berlijn naar West-Berlijn te vluchten, kon worden doodgeschoten. Er waren slechts een paar doorgangen, die het voor westerse toeristen mogelijk maakten Oost-Berlijn voor een dag te bezoeken. Hiervan is [[Checkpoint Charlie]] een bekend voorbeeld. Op 26 juni 1963 bracht de Amerikaanse president [[John F. Kennedy (hoofdbetekenis)|John F. Kennedy]] een bezoek aan West-Berlijn, mede om de bewoners daar een hart onder de riem te steken. Hij hield er zijn wereldberoemd geworden toespraak “[[Ich bin ein Berliner]]”.

In 1971 werd dankzij het [[Viermogendhedenakkoord over Berlijn|Viermogendhedenakkoord]] een weg- en spoorverbinding tussen West-Berlijn en West-Duitsland opengesteld.

=== Hereniging ===
[[Bestand:West and East Germans at the Brandenburg Gate in 1989.jpg|thumb|De val van de [[Berlijnse Muur]] 1989]]

Aan de deling kwam een einde toen in 1989 de ontevredenheid in de DDR zo groot werd, dat het regime er geen grip meer op had. Op 9 november 1989 werd de muur door demonstranten langzaam afgebroken. Hiermee werd de grens tussen Oost- en West-Berlijn na jaren van scheiding geopend. Op 3 oktober 1990 werd Duitsland officieel herenigd. Hierbij traden de Oost-Duitse [[deelstaten van Duitsland|deelstaten]], die in 1952 waren afgeschaft en in 1990 heropgericht werden, tot de Bondsrepubliek toe als '[[Nieuwe Duitse deelstaten|nieuwe deelstaten]]', werden West-Berlijn en Oost-Berlijn samengevoegd tot één deelstaat en werd Berlijn ook weer de hoofdstad van Duitsland. In 1991 werd de beslissing genomen de regering naar Berlijn te verhuizen, hetgeen in 1999 daadwerkelijk gebeurde. Berlijn heeft sindsdien dus de titel [[Bondshoofdstad|Bondshoofdstad van Duitsland]].

Oost-Berlijn had zich na de oorlog anders ontwikkeld dan West-Berlijn. Pas na de [[val van het communisme in Oost-Europa|val van de Muur]] werden de door de oorlog beschadigde woonwijken in Oost-Berlijn opgeknapt. Veel gebouwen zaten vol met kogelgaten uit de Slag om Berlijn. De stad zocht naar de sfeer van de jaren twintig, voor de Tweede Wereldoorlog. Berlijn is gegroeid tot een stad met 3,7 miljoen inwoners van allerlei komaf (2021).

== Geografie ==
=== Topografie ===
[[Bestand:Berlin relief location map-names.png|thumb|Reliëfkaart van Berlijn]]
Berlijn ligt in het oosten van Duitsland, ongeveer 70 kilometer van de grens met [[Polen (hoofdbetekenis)|Polen]] en wordt omringd door de deelstaat [[Brandenburg (deelstaat)|Brandenburg]]. De stad ligt aan de oevers van de rivier de [[Spree]], die ter hoogte van het meest westelijk gelegen district [[Spandau (district)|Spandau]] uitmondt in de [[Havel (rivier)|Havel]]. De Havel stroomt van noord naar zuid door West-Berlijn en bestaat voor een groot deel uit een keten van aaneengesloten meren, waaronder de [[Tegeler See]] en de [[Großer Wannsee]]. Het grootste meer van Berlijn ligt echter aan de oostkant van de stad: de ''[[Müggelsee|Großer Müggelsee]]'' met een oppervlakte van 7,4&nbsp;km².

Met een oppervlakte van 891,82&nbsp;km², waarvan 19 procent bos en 6,7 procent water, is Berlijn een van de groenste en uitgestrektste steden ter wereld. De stad wordt omringd door tientallen voorsteden met een landelijk karakter.

=== Klimaat ===
Berlijn heeft een continentaal klimaat, met warme zomers en droge, koude winters. De gemiddelde jaarlijkse temperatuur is 9,1&nbsp;°C.

[[Bestand:Klimaatberlijn.png|thumb|Klimaat]]

{| class="wikitable" style="width:80%" style="background: #ffd966; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 80%;" width=70%
!
! jan !! feb !! mrt !! apr !! mei !! jun
! jul !! aug !! sep !! okt !! nov !! dec
|-
! Gemiddelde maximale dagtemperatuur (°C)
| align=right | 2,9
| align=right | 4,2
| align=right | 8,5
| align=right |13,2
| align=right |18,9
| align=right |21,6
| align=right |23,7
| align=right |23,6
| align=right |18,8
| align=right |13,4
| align=right | 7,1
| align=right | 4,4
|-
! Gemiddelde minimale dagtemperatuur (°C)
| align=right | −1,9
| align=right | −1,5
| align=right | −1,3
| align=right | 4,2
| align=right | 9,0
| align=right | 12,3
| align=right | 14,3
| align=right | 14,1
| align=right | 10,6
| align=right | 6,4
| align=right | 2,2
| align=right | −0,4
|-
! Gemiddelde neerslag in (mm)
| align=right|42,3
| align=right|33,3
| align=right|40,5
| align=right|37,1
| align=right|53,8
| align=right|68,7
| align=right|55,5
| align=right|58,2
| align=right|45,1
| align=right|37,3
| align=right|43,6
| align=right|55,3
|-
! Gemiddelde regendagen
| align=right|10,0
| align=right|8,0
| align=right|9,1
| align=right|7,8
| align=right|8,9
| align=right|9,8
| align=right|8,4
| align=right|7,9
| align=right|7,8
| align=right|7,6
| align=right|9,6
| align=right|11,4
|}

=== Stadsindeling ===
{{Zie ook|Zie ook de [[lijst van wijken in Berlijn]].}}
Berlijn is ingedeeld in twaalf [[Lijst van wijken in Berlijn|bezirken]], die zelf weer ingedeeld zijn in totaal 96 [[ortsteil]]en. De ortsteilen stellen weliswaar geen bestuurlijke eenheid voor, ze vormen echter de basis voor ambtelijke afbakening en hebben daarom administratieve grenzen. Een derde laag vormen ''ortslagen'' genoemde, niet precies afgebakende en slechts in omgangstaal bekende geografische gebieden. Ortsteilen en ortslagen spelen in het dagelijkse spraakgebruik een grotere rol, daar ze in tegenstelling tot de bezirken, die slechts technische bestuurlijke eenheden voorstellen, historisch gegroeide indelingen zijn.

Met de [[Groot-Berlijn#Groß-Berlin-Gesetz|Groß-Berlin-Gesetz]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120727083809/http://www.luise-berlin.de/stadtentwicklung/texte/4_12_grberges.htm ''Groß-Berlin-Gesetz.'']</ref> werden in 1920 meerdere steden, plattelandsgemeenten en [[gutsbezirk]]en samengevoegd. Het nieuwe ''Groß-Berlin'' omvatte oorspronkelijk 20 bezirken met toen 94 ortsteilen, die met onveranderde grensverlopen van de voormalige gemeenten correspondeerden. Van deze 20 bezirken lagen na de deling van de stad 12 in [[West-Berlijn|West-]] en 8 in [[Oost-Berlijn]]. Als gevolg van stadsuitbreidingen door nieuwbouw aan de oostelijke stadsrand werd – zonder annexatie – door [[Oost-Berlijn#Stadsdelen|oprichting van nieuwe bezirken]] uit enkele bestaande, het aantal in het oostdeel tussen 1979 en 1986 tot 11 verhoogd, terwijl in het westdeel met uitzondering van de gebiedsruil van [[Groot-Berlijn#Latere veranderingen|West-Staaken tegen het DDR-gedeelte van Groß Glienicke]] het aantal onveranderd bleef. Het herenigde Berlijn telde in 1990 daarmee 23 bezirken. In de ''Gebietsreformgesetz'' van 10 juni 1998 werd besloten het aantal met ingang van 1 januari 2001 door Bezirkfusies tot 12 te reduceren. Het aantal en afgrenzing van de ortsteilen werd gedurende het laatste decennium meermaals gewijzigd.

{| class="wikitable sortable" style="text-align:right;"
|- style="text-align:center;"
!bgcolor="#cccccc" | '''Bezirk''' || bgcolor="#cccccc" | Inwoners<br /><small>31&nbsp;juli&nbsp;2018<ref>{{de}}[https://web.archive.org/web/20111216034628/http://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Publikationen/OTab/2011/OT_A01-01-00_124_201107_BE.pdf Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]</ref></small> || bgcolor="#cccccc" | Oppervlakte<br /><small>in km²</small>
| class="unsortable" rowspan="13" | [[Bestand:Berlin Subdivisions.svg|470px|Stadsindeling van Berlijn]]
|-
| align="left" | [[Charlottenburg-Wilmersdorf]] || 338.923 || 64,72
|-
| align="left" | [[Friedrichshain-Kreuzberg]] || 285.963 || 20,16
|-
| align="left" | [[Lichtenberg (district)|Lichtenberg]] || 288.320 || 52,29
|-
| align="left" | [[Marzahn-Hellersdorf]] || 267.452 || 61,74
|-
| align="left" | [[Mitte (district)|Mitte]] || 379.610 || 39,47
|-
| align="left" | [[Neukölln (district)|Neukölln]] || 329.767 || 44,93
|-
| align="left" | [[Pankow (district)|Pankow]] || 404.534 || 103,01
|-
| align="left" | [[Reinickendorf (district)|Reinickendorf]] || 263.920 || 89,46
|-
| align="left" | [[Spandau (district)|Spandau]] || 241.905 || 91,91
|-
| align="left" | [[Steglitz-Zehlendorf]] || 307.088 ||102,50
|-
| align="left" | [[Tempelhof-Schöneberg]] || 349.265 || 53,09
|- valign="top"
| align="left" | [[Treptow-Köpenick]] || 267.167 || 168,42
|}

Als gebiedsdelen van de deelstaat Berlijn dragen de [[Regierungsbezirk|bezirk]]en hun namen zonder het voorvoegsel „Berlin“. Dit spraakgebruik is ook op de naar de bezirken genoemde [[Overheidsorganisatie|overheidsinstellingen]], zoals rechtbanken en belastingkantoren van toepassing, zodat benamingen als ''Amtsgericht Tiergarten'' of ''Finanzamt Kreuzberg'' bondsbreed gebruikt worden, zonder dat er in de naam duidelijk wordt gemaakt dat de instelling behoort tot de stad Berlijn.<ref>[https://web.archive.org/web/20120615153024/http://bffweb1.bff-online.de/ ''Suche nach zuständigem Finanzamt.'']</ref><ref>[http://handelsregister-online.net/amtsgerichte ''Übersicht der deutschen Amtsgerichte.'']</ref>

== Stadsbeeld ==
<gallery mode="packed">
Charlottenburg Holtzendorffstraße.jpg|Charlottenburg
Sunrise Berlin 2014.jpg|Berlijn (2014)
Berlin - City Center Panorama.jpg|Berlijn (2015)
</gallery>
=== Architectuur ===
[[Bestand:Berlin-Mitte Friedrichswerdersche Kirche asv2023-09 img3.jpg|thumb|[[Friedrichswerdersche Kirche]]]]

{{Kolommen lijst| breedte=18| aantal=2| style=min-width:18em;| inhoud=
* ''[[Altes Stadthaus]]''
* [[Berlijnse Muur#Restanten|Berlijnse Muur]]
* ''[[Berliner Stadtschloss]]'' ook wel bekend onder de naam ''[[Humboldt Forum]]'' en ligt op het [[Spree-eiland]]
* ''[[Brandenburger Tor (Berlijn)|Brandenburger Tor]]'' aan de ''[[Pariser Platz]]'', gebouwd in 1788
* ''[[Checkpoint Charlie]]'' in de ''[[Friedrichstraße]]'', sinds 1961
* ''[[East Side Gallery]]''
* ''[[Fernsehturm]]'', de 368 meter hoge televisietoren nabij de ''[[Alexanderplatz]]''
* ''[[Friedrichswerdersche Kirche]]'' 
* ''[[Funkturm]]''
* ''[[Haus der Kulturen der Welt]]''
* [[Holocaustmonument]]
* ''[[Legoland Discovery Center Berlijn]]''
* [[Monument ter herinnering aan de boekverbranding]] op de ''[[Bebelplatz]]''
* [[Monument voor de onder het nationaalsocialisme vervolgde homoseksuelen]] in de ''Großer Tiergarten''
* [[Nieuwe Synagoge (Berlijn)|Nieuwe Synagoge]] in de ''Oranienburger Straße''
* ''[[Rathaus Schöneberg]]''
* ''[[Rotes Rathaus]]''
* ''[[Siegessäule]]''
* [[Slot Bellevue]]
* [[Slot Charlottenburg]]
* ''[[Sowjetisches Ehrenmal (Tiergarten)|Sowjetische Ehrenmal im Tiergarten]]'' in de ''Großer Tiergarten''
* ''[[Sowjetisches Ehrenmal (Treptower Park)|Sowjetisches Ehrenmal im Treptower Park]]'' in ''[[Treptower Park]]''
}}
{{Zie ook|[[Lijst van bezienswaardigheden in Berlijn]]}}

=== Tuinen en parken ===
[[Bestand:2012-09-15 Tierpark Berlin 33.jpg|thumb| ''[[Tierpark Berlin Friedrichsfelde|Tierpark Friedrichsfelde]]'']] 
* ''[[Zoologischer Garten Berlin|Zoologischer Garten]]''
* ''[[Tierpark Berlin Friedrichsfelde|Tierpark Friedrichsfelde]]''
*  [[Botanischer Garten Berlin|Botanische tuin]]
* ''[[Luchthaven Berlin-Tempelhof|Tempelhof]]'', voormalige luchthaven
* ''[[Großer Tiergarten]]'', het grootste park van de stad
* ''[[Gärten der Welt]]''
* ''[[Treptower Park]]''
* ''[[Volkspark Friedrichshain]]''
* ''[[Volkspark Hasenheide]]''
* ''[[Weinbergspark]]''
=== Straten en pleinen ===
[[Bestand:Siegessaeule Aussicht 10-13 img3 Potsdamer Platz.jpg|thumb|''[[Potsdamer Platz]]'']]
Bekende straten en pleinen in Berlijn zijn:
* ''[[Alexanderplatz]]''
* ''[[Friedrichstraße]]''
* ''[[Gendarmenmarkt]]''
* ''[[Karl-Marx-Allee]]''
* ''[[Kurfürstendamm]]''
* ''[[Nikolaiviertel]]''
* ''[[Platz der Republik]]''
* ''[[Potsdamer Platz]]''
* ''[[Straße des 17. Juni]]'', voorheen ''Charlottenburger Allee''
* ''[[Schönhauser Allee]]''
* ''[[Unter den Linden]]''

== Bevolking ==
[[Bestand:AltersstrukturBerlin2020.png|thumb|Bevolkingspiramide (2020)]]

Er woonden op 1 juli 2019 3.754.418<ref>name= Amt für Statistik Berlin-Brandenburg 2019</ref> mensen in Berlijn. De gehele metropoolregio Berlijn-Brandenburg heeft 6,3 miljoen inwoners.<ref>Amt für Statistik Berlin-Brandenburg 2019</ref> De stad telt 4.210 inwoners per km².
{| class="wikitable" style="text-align:right;"
|+1 juli 2019
!
! Inwoner
! Aandeel in %
|-
| align="left" | '''Totaal'''|| 3.754.418 || 100,0
|-
| align="left" | ''waarvan mannen'' || 1.858.389 || 49,5
|-
| align="left" | ''waarvan vrouwen'' || 1.896.029 || 50,5
|-
| align="left" | '''Duitser''' || 2.995.868 || 79,8
|-
| align="left" | ''waarvan mannen'' || 1.460.586 || 48,8
|-
| align="left" | ''waarvan vrouwen'' || 1.535.282 || 51,2
|-
| align="left" | '''Buitenlander''' || 758.550 || 20,2
|-
| align="left" | ''waarvan mannen'' || 397.803 || 52,4
|-
| align="left" | ''waarvan vrouwen'' || 360.747|| 47,6
|}
:<small>Bron: Amt für Statistik Berlin-Brandenburg</small>

=== Bevolkingsevolutie ===
[[Bestand:MauerparkKaraokeBerlin.jpg|thumb|Berlijners]]

De bevolking van Berlijn was lange tijd van bescheiden in omvang. In 1220 leefden er zo'n 1.200 mensen in Berlijn, in Cölln, aan de overzijde van de Spree, ongeveer evenveel. De bevolking steeg gestaag tot 12.000 in 1600. Na een kleine neergang door de Dertigjarige Oorlog, kende Berlijn in de tweede helft van de zeventiende eeuw onder de ''Grote Keurvorst'' [[Frederik Willem I van Brandenburg|Frederik Willem]], een snelle groei: had de stad in 1648 nog circa 6.000 inwoners, in 1709 waren het er ongeveer 57.000. De actieve immigratiepolitiek van de keurvorsten wierp vruchten af. De immigratiepolitiek had als doel om de bevolking van de stad op te krikken en de economie van het achtergestelde land aan te zwengelen. Initieel waren het vooral Hollanders en Friezen die naar Berlijn migreerden. De vervolgingen in Frankrijk enerzijds en de godsdienstvrijheid in Berlijn anderzijds trok tal van migranten aan, in het bijzonder de protestante hugenoten uit Frankrijk. Deze groep bracht hun industriële kennis en vaardigheden met zich mee. In 1698 bestond de Berlijnse bevolking voor een kwart uit Franse immigranten.

Ook daarna bleef Berlijn snel groeien. Het bevolkingscijfer overschreed in 1740 de honderdduizend en in 1875 de miljoen. De snelle groei in de negentiende eeuw kent verschillende oorzaken. Enerzijds is dit het gevolg van de industrialisering en daarmee hand in hand de plattelandsvlucht. Deze plattelandsvlucht kwam vooral vanuit het oosten, het platteland van Pruisen. Hierdoor werden in het oosten en noorden van Berlijn enorme woonkazernes gebouwd voor de arbeiders. Dit zorgde voor een verdere uitbreiding van de stad richting Moabit, Wedding en Gesundbrunnen. Nabij de nieuwe woonwijken kwamen hele industriële sites. Anderzijds werd in 1871 Berlijn de hoofdstad van het nieuwe Duitse Rijk, wat een enorm aanzuigeffect met zich meebracht.

<gallery mode="packed" heights="110" style="font-size:85%">
Berlin population.svg|Bevolkingsontwikkeling in Berlijn in de periode 1200-heden
Berlin population5.svg|Bevolkingsontwikkeling in Berlijn in de periode 1747-1880
Berlin population2.svg|Bevolkingsontwikkeling in Berlijn in de periode 1880-heden
</gallery>

Het ontstaan van [[Groot-Berlijn]] in 1920 deed het inwonertal nog veel verder toenemen.

In 1942 telde de stad een recordaantal van 4,48 miljoen inwoners, maar daarna deed de Tweede Wereldoorlog en het opdelen van de stad het bevolkingscijfer sterk teruglopen. Tijdens de opdeling valt op dat Oost-Berlijn een sterke achteruitgang kent (−11,6% in 1961) en West-Berlijn een bevolkingstoename (+2,3% in 1961). De bevolking bereikte in 1978 een dieptepunt en stijgt sinds dan nagenoeg constant.

=== Religie ===
[[Bestand:Berlin - Berliner Dom.jpg|thumb|''[[Berliner Dom]]'']]

Berlijn is voor zowel katholieken als protestanten een belangrijke stad in Duitsland. Berlijn maakt integraal deel uit van het katholieke [[aartsbisdom Berlijn]] – de kathedraal is de [[Sint-Hedwigskathedraal]] in het centrum van Berlijn ([[Berlin-Mitte]]). De protestantse [[dom van Berlijn]] is dan weer een van de grootste kerken van Duitsland.

Bij de volkstelling van 2011 behoorde 9,6% van de bevolking tot de [[Rooms-Katholieke Kerk|Katholieke Kerk]] en 21,6% tot de [[Evangelische Kerk in Duitsland]]. 0,7% van de Berlijners was dan weer lid van een van de andere geregistreerde protestantse kerkgenootschappen. 1,5% van de bevolking behoorde tot een van de geregistreerde orthodoxe kerken; 0,4% stond als jood geregistreerd, en 3,6% bij andere geregistreerde religieuze verenigingen. 62,6% behoorde tot een niet-geregistreerde religieuze vereniging of was niet-confessioneel: hiertoe behoort met name het grote aantal moslims in Berlijn.

In Berlijn bevinden zich onder andere de kerken ''[[Berliner Dom]]'', [[Heilig Kruiskerk (Berlijn)|Heilig Kruiskerk]], ''[[Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche]]'', ''[[Marienkirche (Berlijn)|Marienkirche]]'', ''[[Nikolaikirche (Berlijn)|Nikolaikirche]]'', [[Sint-Bonifatiuskerk (Berlijn)|Sint-Bonifatiuskerk]], [[Sint-Hedwigskathedraal]], [[Sint-Joriskerk (Berlijn)|Sint-Joriskerk]].

=== Immigranten ===
{| class="toccolours" style="float:right;"
|-valign="top"
|-
! Rang || Staat || Bevolking<br />(30 juni 2012)<ref name="stat2">[https://web.archive.org/web/20130517153924/http://www.statistik-berlin-brandenburg.de//Publikationen/OTab/2012/OT_A08_07_00_192_201201_BE.pdf ''Ausländerinnen und Ausländer am Ort der Hauptwohnung in Berlin am 30. Juni 2012 nach Bezirken und Staatsanhörigkeiten.''] Datentabelle des Amts für Statistik Berlin-Brandenburg.</ref>
|-
| 1. || align="left" | {{TR}} || 98.659
|-
| 2. || align="left" | {{PL}} || 53.304
|-
| 3. || align="left" | {{IT}} || 25.250
|-
| 4. || align="left" | {{BG}} || 21.393
|-
| 5. || align="left" | {{RS}} (inclusief {{Vlag Kosovo}}) || 20.052
|-
| 6. || align="left" | {{RU}} || 19.872
|-
| 7. || align="left" | {{FR}} || 17.644
|-
| 8. || align="left" | {{US}} || 15.710
|-
| 9. || align="left" | {{VN}} || 14.825
|-
| 10. || align="left" | {{ES}} || 13.767
|-
| 11. || align="left" | {{RO}} || 13.695
|-
| 12. || align="left" | {{GB}} || 13.456
|-
| 13. || align="left" | {{GR}} || 12.491
|-
| 14. || align="left" | {{BA}} || 11.998
|-
| 15. || align="left" | {{HR}} || 11.262
|-
| 16. || align="left" | {{AT}} || 10.835
|-
| 17. || align="left" | {{UA}} || 9.846
|-
| 18. || align="left" | {{CN}} || 7.989
|-
| 19. || align="left" | {{LB}} || 7.383
|-
| 20. || align="left" | {{SY}} || 6.471
|}

De bevolking bestaat uit ongeveer 480.000 buitenlanders. Veruit de grootste etnische groep is afkomstig uit [[Turkije]]. In Berlijn woonden op 31 december 2014 ca. 98.700 [[Turken]]. De meesten van hen wonen in [[Berlin-Kreuzberg|Kreuzberg]]. Daarnaast leven er circa 53.000 [[Polen (volk)|Polen]]. Andere grote groepen komen onder meer uit voormalig [[Joegoslavië]]. Zo komen er circa 20.000 mensen uit [[Servië en Montenegro]] en 11.200 uit [[Kroatië]]. Ook wonen er relatief veel mensen uit de voormalige [[Sovjet-Unie]]. Zij zijn in de statistieken vaak onderbelicht doordat deze ''Aussiedler'' vaak eenvoudig een Duits staatsburgerschap (Duitse voorouders of joods in verband met de Deutsche Wiedergutmachungspolitik) aan hebben kunnen vragen. Het gaat hierbij om ongeveer 45.000 mensen. Daarnaast wonen er circa 25.000 [[Italianen]].<ref name="Stat">[https://web.archive.org/web/20070927193219/http://www.statistik-berlin.de/framesets/berl.htm Statistisches Landesamt Berlin]</ref>

=== Dialect ===
Berlijns (Duits: ''Berlinisch'' of ''Berlinerisch'') wordt als een variant van het [[Middelduits]]e Zuidmarkisch gezien, dat in Berlijn en omgeving wordt gesproken en ook slechts in Berlijn gebruikelijke [[spreekwoord]]en en [[idioom|idiomen]] bevat. Taalkundig gezien gaat het bij het dialect eigenlijk om een metrolect, een stedelijke spraakvermenging, die niet van regionale oorsprong is, maar door vermenging van [[dialect]]en van verschillende herkomst ontstaan is.<ref name="Siehr, Berner">Berner, Elisabeth, "Niederdeutsch – Brandenburgisch – Berlinisch – Standardsprache: Entwicklungstendenzen im regionalen Varietätengefüge", in Siehr, K.H.; Berner, E. (2009) ''[http://opus.kobv.de/ubp/volltexte/2009/3300/ Sprachwandel und Entwicklungstendenzen als Themen im Deutschunterricht]'', p. 121-104, Universitätsverlag Potsdam, 2009</ref> Het tegenwoordige Brandenburgs is een variant van het Berlijnse metrolect.

Het Berlijns nam door de toestroom van vele bevolkingsgroepen talloze woorden en idiomen uit andere talen en dialecten over, waaronder het [[Vlaams]], [[Frans (hoofdbetekenis)|Frans]] en [[Jiddisch]]. Het Berlijns was in de geschiedenis overwegend de taal van de eenvoudige mensen, de welgestelden spraken onberispelijk [[Hoogduits]]. Vele Nieuwberlijners namen weliswaar delen van het Berlijns over, in het dagelijks gebruik werd het echter als ''ordinair'', ''proletarisch'' of ''dom'' gehouden. In de DDR veranderde deze houding gedeeltelijk, zodat Berlijns ook in hogere kringen gedeeltelijk gesproken werd. Daardoor bevinden zich de gebieden waar het dialect nadrukkelijker aanwezig is tegenwoordig vooral in de ''Ostbezirken'', de oude westelijke [[arbeiderswijk]]en en het platteland rondom de stad. De taal van Berlijn wordt steeds door immigratiegolven bepaald, waardoor de gebruikte taal veranderlijk blijft.

In een groot deel van de huidige voorsteden van Berlijn werden net als in het omliggende Brandenburg tot in de 20e eeuw dialecten van het [[Nederduits]], preciezer het Märkisch-Brandenburgs, gesproken, die nochtans als gevolg van de verstedelijking van de voorsteden en door de linguïstische uitstraling van de metropool Berlijn vergaand verdwenen, en door Middelduitse dialecten of een door Berlijns beïnvloed [[regiolect]] van het standaard Duits vervangen is.

== Politiek ==
=== Bondshoofdstad ===
Voor de [[Duitse eenwording]] in 1871 had Duitsland geen hoofdstad. Men zou [[Frankfurt am Main]] tot dat moment als hoofdstad kunnen bestempelen, maar het besluit als zodanig is nooit genomen. In 1871 werd Berlijn de hoofdstad van het [[Duitse Keizerrijk]], omdat het de hoofdstad van Pruisen was, het belangrijkste land binnen het keizerrijk. Ten tijde van de [[Duitse deling]] was Bonn de West-Duitse hoofdstad en Oost-Berlijn de hoofdstad van de DDR.

[[Bestand:Reichstag building Berlin view from west before sunset.jpg|thumb|upright=1.2|De [[Bondsdag|Duitse Bondsdag]] in het [[Rijksdaggebouw]]]]
De eerste [[Bondsdag|Duitse Bondsdag]] na de [[Duitse hereniging|hereniging]] besloot in 1991 met het zogenaamde Hauptstadtbeschluss (hoofdstadbesluit), dat Berlijn als [[Bondshoofdstad]] ook zetel van de Bondsdag en de [[Bondsregering (Duitsland)|Bondsregering]] zou worden.

Sinds 1994 bevindt zich de hoofdzetel van de [[Bondspresident van Duitsland|Bondspresident]] in het [[Slot Bellevue]] in Berlijn. In 1999 vond de verhuizing van het grootste deel van de Bondsregering van Bonn naar Berlijn plaats. De Bondsregering, de Bondsdag in het [[Rijksdaggebouw]] en de [[Bondsraad (Duitsland)|Bondsraad]] in het voormalige Pruisisch Herenhuis hebben sindsdien het werk in de hoofdstad opgepakt. In het jaar 2001 werd het [[Bundeskanzleramt (Berlijn)|Bundeskanzleramt]] ingewijd en voor het eerst door de toenmalige [[Bondskanselier (Duitsland)|Bondskanselier]] Gerhard Schröder betrokken.

[[Bestand:07.08.21.Bundeskanzleramt.jpg|thumb|upright=1.2|links|Het ''[[Bundeskanzleramt (Berlijn)|Bundeskanzleramt]]'' in het regeringskwartier]]
Van de vijftien Bondsministeries (van de [[Kabinet-Scholz|regering-Scholz]]) hebben negen hun hoofdzetel in Berlijn, waaronder het ministerie van Buitenlandse Zaken (in de in 1934 gebouwde aanbouw van de voormalige Rijksbank) en het ministerie van Financiën (in het in 1935 gebouwde voormalige ''Reichsluftfahrtministerium''). De overige zes hebben hun hoofdzetel in [[Bonn]]. Alle ministeries hebben echter in de stad die niet de hoofdzetel is een tweede zetel. Alle bondsministers hebben daarom ook een werkplek in de bondshoofdstad. Delen van de bondsministeries bevinden zich net als voorheen in de vroegere bondshoofdstad (nu ''[[Bondsstad]]'') [[Bonn]]. De meerderheid van de ambtenaren, ongeveer 9.000 personen, werken in Bonn. Meer dan 140 ambassades met hun diplomatieke vertegenwoordigers hebben hun zetel in Berlijn.<ref>{{en}} [http://www.magazine-deutschland.de/en/artikel-en/article/article/das-diplomatische-berlin.html Diplomatic Berlin]{{dode link|datum=augustus 2017 |bot=InternetArchiveBot}}. Deutschland Online, geraadpleegd op 19 mei 2010.</ref> De [[België (hoofdbetekenis)|Belgische]] ambassade is gevestigd aan de Jägerstraße nabij de [[Gendarmenmarkt]]; de [[Nederlandse ambassade in Berlijn|Nederlandse ambassade]] aan de Klosterstraße.

=== Stadsbestuur ===
{{Zetelverdeling
| koptekst = Zetelverdeling Landdag 2023-2026
| bijschrift = zetels
| land  = DE
| float = right
| Linke|SPD|Grüne|CDU|AfD
| Linke = 22
| SPD = 34
| Grüne = 34
| CDU = 52
| AfD = 17
}}
[[Bestand:Berlin Rotes Rathaus 2.jpg|thumb|Het ''[[Rotes Rathaus]]'', het stadhuis van Berlijn]]
Berlijn is, evenals [[Hamburg (hoofdbetekenis)|Hamburg]] en [[Vrije Hanzestad Bremen|Bremen]], een [[deelstaten van Duitsland|deelstaat]] op zichzelf. De regering wordt gevormd door de [[senaat (Berlijn)|senaat]], die uit de ''[[Regierender Bürgermeister]]'' en maximaal tien senatoren bestaat.<ref>{{Citeer web|url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/landespolitik/parlament-landesregierung-und-bezirke/|titel=Parlament, Landesregierung und Bezirke|bezochtdatum=2020-10-27|datum=2018-08-21|werk=www.berlin.de|taal=de|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201021231428/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/landespolitik/parlament-landesregierung-und-bezirke/|archiefdatum=2020-10-21|dodeurl=nee}}</ref> De leden van de regering worden gekozen door het Berlijnse parlement, het ''[[Abgeordnetenhaus von Berlin|Abgeordnetenhaus]]'', dat 159 zetels telt. De zetel van de burgemeester en de senaat is het [[Rotes Rathaus]] vlak bij de [[Alexanderplatz]].

Bestuurlijk is Berlijn verdeeld in [[lijst van wijken in Berlijn|twaalf districten]] (''zie het hoofdstuk [[#Stadsindeling|Stadsindeling]]''); voor 1 januari 2001 waren het er 23. Ieder district heeft een eigen bestuur (''Bezirksamt''), dat gevormd wordt door een burgemeester (''Bezirksbürgermeister'') en vijf raadsleden. Dit bestuur wordt gekozen door de 55 leden van de ''Bezirksverordnetenversammlung'', die op haar beurt rechtstreeks door de bevolking wordt gekozen. De burgemeesters van de districten vormen de ''Rat der Bürgermeister'', waarvan de Regierender Bürgermeister voorzitter is. Deze raad adviseert de senaat.

De uitgaven van de deelstaat Berlijn bedragen jaarlijks circa 20 miljard. De deelstaat heeft na de eeuwwisseling enorme schulden opgebouwd. In 2011 werd een top bereikt van 62,91 miljard euro, maar sindsdien daalt de schuld.<ref>{{citeer web|url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/haushalt/haushaltsueberwachung/schuldentilgung/artikel.475316.php|titel=Schulden des Landes Berlin|bezochtdatum=2021-10-06|werk=berlin.de|taal=de|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211006185452/https://www.berlin.de/sen/finanzen/haushalt/haushaltsueberwachung/schuldentilgung/artikel.475316.php|archiefdatum=2021-10-06|dodeurl=nee}}</ref>

=== Partnersteden ===
Berlijn onderhoudt relaties met 17 steden verspreid over de wereld.<ref name="stedenband">[http://www.berlin.de/rbmskzl/internationales/staedtepartnerschaften/ Städtepartnerschaften], Berlin.de</ref> Deze partnerschappen werden voornamelijk kort voor en na de hereniging in 1990 gesloten. Doel van deze stedenverbindingen is het versterken van de Berlijnse economie en wetenschap met andere ''[[wereldstad|global cities]]''.<ref name="stedenband" /> Daarnaast bevordert men het cultuuraanbod en -uitwisseling.
{{Kolommen lijst |breedte=20 |aantal=4 |inhoud=
* 1967 {{US-VLAG}} [[Los Angeles (hoofdbetekenis)|Los Angeles]] ([[Verenigde Staten]])
* 1987 {{FR-VLAG}} [[Parijs (hoofdbetekenis)|Parijs]] ([[Frankrijk]])
* 1988 {{ES-VLAG}} [[Madrid (stad)|Madrid]] ([[Spanje]])
* 1989 {{TR-VLAG}} [[Istanboel (hoofdbetekenis)|Istanboel]] ([[Turkije]])
* 1991 {{RU-VLAG}} [[Moskou (hoofdbetekenis)|Moskou]] ([[Rusland]])
* 1991 {{HU-VLAG}} [[Boedapest]] ([[Hongarije]])
* 1991 {{PL-VLAG}} [[Warschau (hoofdbetekenis)|Warschau]] ([[Polen]])
* 1992 {{BE-VLAG}} [[Brussel (stad)|Brussel]] ([[België]])
* 1993 {{MX-VLAG}} [[Mexico-Stad]] ([[Mexico (land)|Mexico]])
* 1993 {{ID-VLAG}} [[Jakarta]] ([[Indonesië]])
* 1993 {{UZ-VLAG}} [[Tasjkent]] ([[Oezbekistan]])
* 1994 {{JP-VLAG}} [[Tokio]] ([[Japan]])
* 1994 {{AR-VLAG}} [[Buenos Aires (stad)|Buenos Aires]] ([[Argentinië]])
* 1994 {{CN-VLAG}} [[Peking]] ([[China]])
* 1995 {{CZ-VLAG}} [[Praag]] ([[Tsjechië]])
* 2000 {{GB-VLAG}} [[Londen (hoofdbetekenis)|Londen]] ([[Verenigd Koninkrijk]])
* 2000 {{NA-VLAG}} [[Windhoek]] ([[Namibië]])
* 2023 {{UA-VLAG}} [[Kiev]] ([[Oekraïne]])
}}

Daarnaast worden er ook vanuit Berlijnse deelgemeenten stedenbanden onderhouden.
{{clear}}

== Economie ==
=== Detailhandel ===
[[Bestand:Kadewe Berlin Christmas Decoration Kaufhaus des Westens.jpg|thumb|''[[Kaufhaus des Westens]] (KaDeWe)'']]

Er zijn verscheidene grote winkelconcentraties in Berlijn, zoals de bekende Kurfürstendamm. Iets ten oosten van de Kurfürstendamm bevindt zich het [[Kaufhaus des Westens]] (KaDeWe). Aan de Friedrichstraße bevinden zich het [[Quartier 206]] en de [[Galeries Lafayette]].

Rond kersttijd zijn er de Berlijnse [[kerstmarkt]]en.

=== Toerisme ===
Het toerisme in Berlijn is belangrijk voor de stad. Met 12,7 miljoen bezoekers (2016) is het de op vier na vaakst bezochte stad van Europa.

Enkele bekende uitgaansgebieden zijn [[Oranienburger Straße]] / [[Hackescher Markt]], [[Kurfürstendamm]] en omgeving, [[Kollwitzplatz]] en overig [[Berlin-Prenzlauer Berg|Prenzlauer Berg]], de wijk [[Berlin-Friedrichshain|Friedrichshain]], [[Nollendorfplatz]] en omgeving (homoscene) en Oranienstraße en omgeving.

=== Grootste commerciële werkgevers ===
[[Bestand:Siemensturm 04.jpg|thumb|Siemens in Berlijn]]
(2020)
* [[Deutsche Bahn]] 
* [[Charité (Berlijn)|Charité]] 
* Vivantes
* [[Berliner Verkehrsbetriebe]]
* [[Siemens AG|Siemens]] 
* [[Edeka]]
* [[Mercedes-Benz Group]] 
* [[Deutsche Post AG|Deutsche Post DHL]]
* [[Deutsche Telekom]]
* [[Zalando]]

== Verkeer en vervoer ==
[[Bestand:La gare centrale (Berlin) (24005317167).jpg|thumb|Het [[Berlin Hauptbahnhof|centraal station van Berlijn]]]]
Berlijn wordt ontsloten door de [[ringweg]] [[Bundesautobahn 10|A10]], die een lengte van 196&nbsp;km heeft en grotendeels door de staat Brandenburg loopt. Ook binnen de A10 liggen enkele snelwegen, waaronder de 22&nbsp;km lange [[Bundesautobahn 100|Berliner Stadtring (A100)]], die als een halve, onvoltooide ring om de stadskern ligt. Sinds 2008 is in delen van de Berlijnse binnenstad een [[milieusticker]] verplicht.

Het in 2006 geopende [[Berlin Hauptbahnhof]] is het centraal gelegen station van de stad en het grootste [[kruisingsstation]] van Europa. Berlijn beschikt over snelle treinverbindingen met de belangrijkste steden van Duitsland en verscheidene andere grote Europese steden.

[[Bestand:BER Mar2012.jpg|thumb|left|''Flughafen Berlin Brandenburg'']]

Berlijn kent voorts een uitgebreid netwerk van [[stads- en streekvervoer]]. Naast regionale spoorverbindingen heeft de stad een [[S-Bahn van Berlijn|S-Bahn]], een [[metro van Berlijn|metro]], [[tram van Berlijn|tram]], een groot aantal buslijnen en ook enkele [[veerboot|veerlijnen]]. Veel van deze diensten worden geëxploiteerd door de [[Berliner Verkehrsbetriebe]], maar de exploitatie van de S-Bahn in handen van de [[Deutsche Bahn]].

Berlijn heeft sinds 2020 een enkele luchthaven. [[Flughafen Berlin Brandenburg]] (BER) werd gebouwd op het grondgebied van de gemeente [[Schönefeld]], ten zuidoosten van de stad.  De nieuwe luchthaven is aangelegd direct ten zuiden van de voormalige luchthaven [[Flughafen Berlin-Schönefeld|Berlin-Schönefeld]], bij de opening op 31 oktober 2020 omgebouwd tot Terminal 5 van deze nieuwe luchthaven. De opening van BER betekende de sluiting van [[Flughafen Berlin-Tegel|Tegel]], dicht tegen de noordwestelijke wijken van de stad. De oorspronkelijk derde luchthaven van de stad, [[Luchthaven Berlin-Tempelhof|Tempelhof]], werd op 31 oktober 2008 gesloten.

== Cultuur ==
Berlijn is op cultureel vlak een van de meest bruisende steden van Europa. Ook geldt het als een van de grootste wetenschappelijke centra. Berlijn is een stad die een grote aantrekkingskracht heeft op kunstenaars. Inmiddels wonen er zo'n tienduizend, uit alle landen van de wereld.

<gallery class="center" mode="nolines" widths="200">
Bestand:Philharmonie, Berlin, 170518, ako.jpg|[[Berliner Philharmoniker]]
Bestand:BerlinerPfannkuchenVarianten.jpg|[[Berlinerbol]]
Bestand:Watergate Nightclub Berlin LED Lights.jpg|Watergate Club
Bestand:Berlin, Kreuzberg, Koethener Strasse 38, Meistersaal.jpg|Hansa Tonstudio 
Bestand:EFA in Berlin.jpg|[[European Film Academy]]
</gallery>

=== Evenementen ===
[[Bestand:Christmas Gendarmenmarkt, Berlin 2006.jpg|miniatuur|[[Kerstmarkt|Weihnachstmarkt]] am Gendarmenmarkt]]
{{Kolommen lijst| breedte=18| aantal=2| style=min-width:18em;| inhoud=
* Festival of Lights
* [[Internationaal filmfestival van Berlijn]]
* [[Berliner Theatertreffen]] (mei)
* [[Internationaal Literatuurfestival Berlijn]] (september}
* Tanzfest 
* Young Euro Classic 
* [[Jazzfest Berlin]] (herfst)
* [[Lollapalooza]] Berlin
* Karneval der Kulturen 
* Berliner Christopher Street Day
* [[Folsom Europe]] (september)
* Neuköllner Maientage 
* [[Europese filmprijzen]]
* Classic Days Berlin
* [[Kerstmarkt|Weihnachtsmarkt]] am Gendarmenmarkt (december)
* [[Internationale Funkausstellung Berlin|IFA Berlin]]
* Venus Award
* Berlin Fashion Week
* Berlin Burlesque Festival
}}

=== Musea ===
[[Bestand:Bode Museum.jpg|thumb|''[[Bode-Museum]]'']]
Berlijn telt in totaal meer dan 170 musea. Op het [[Museumsinsel]], het noordelijke punt van het eiland in de [[Spree]], bevindt zich een vijftal musea:
* ''[[Alte Nationalgalerie]]'', gebouwd tussen 1867 en 1876.
* ''[[Altes Museum]]'', gebouwd tussen 1825 en 1828, tot 1845 ''Königliches Museum'' genoemd.
* ''[[Bode-Museum]]'', gebouwd tussen 1897 en 1904, voor de beeldencollectie van Wilhelm von Bode.
* ''[[Neues Museum]]'', gebouwd tussen 1843 en 1855.
* ''[[Pergamonmuseum]]'', gebouwd tussen 1910 en 1930, voor de tentoonstelling van archeologische schatten zoals de [[Ishtarpoort]] uit het antieke [[Babylon (Babel)|Babylon]].
[[Bestand:Hamburger Bahnhof, Berlin, Eingangsbereich-49290.jpg|miniatuur|''[[Hamburger Bahnhof - Museum für Gegenwart]]'']]
{{Kolommen lijst| breedte=18| aantal=2| style=min-width:18em;| inhoud=
Andere musea in Berlijn:
* ''[[Kulturforum Berlin]]'':
** ''[[Gemäldegalerie (Berlijn)|Gemäldegalerie]]''
** ''[[Neue Nationalgalerie]]''
** ''[[Kunstgewerbemuseum]]''
** ''[[Kupferstichkabinett Berlin]]''
** ''[[Muziekinstrumentenmuseum (Berlijn)|Musikinstrumentenmuseum]]''
* ''[[Musea Berlin-Dahlem]]'':
** ''[[Ethnologisches Museum]]''
** ''[[Museum für Asiatische Kunst]]''
** ''[[Museum Europäischer Kulturen]]''
* ''[[Ägyptisches Museum Berlin]]''
* ''[[Bauhaus-Archiv]]'' over het [[Bauhaus (hoofdbetekenis)|Bauhaus]]
* ''[[DDR Museum]]'' over het [[dagelijks leven]] in de DDR
* ''[[Deutsche Guggenheim]]''
* ''[[Deutsches Spionagemuseum]]''
* ''[[Deutsches Technikmuseum Berlin]]''
* ''[[Filmmuseum Berlin]]''
* ''KW Institute for Contemporary Art''
* ''[[Hamburger Bahnhof - Museum für Gegenwart]]''
* ''[[Jüdisches Museum Berlin]]'', ontworpen door [[Daniel Libeskind]]
* ''[[Martin-Gropius-Bau]]''
* ''[[Museum Berggruen]]''
* ''[[Museum für Naturkunde]]''
* ''[[Museum Haus am Checkpoint Charlie]]''
* ''[[Märkisches Museum (Berlijn)|Märkisches Museum]]'' over de geschiedenis van Berlijn en de [[Mark Brandenburg]]
* ''[[Piano Salon Christophori]]''
* ''[[Ramones-Museum]]''
* ''Schwules Museum'' (LGBT)
* ''[[Zeughaus (Deutsches Historisches Museum)]]'' over de geschiedenis van Duitsland
* ''[[Zuckermuseum]]''
* ''Futurium''
* ''Classic Remise Berlin''
}}

=== Theaters en opera's ===
[[Bestand:ShowgirlsBerlin.jpg|thumb|''[[Friedrichstadt-Palast]]'']]
* ''[[Staatsoper Unter den Linden]]''
* ''[[Deutsches Theater Berlin|Deutsches Theater]]''
* ''[[Admiralspalast]]''
* ''[[Berliner Ensemble]]''
* ''[[Friedrichstadt-Palast]]''
* ''Maxim-Gorki-Theater''
* ''[[Theater des Westens]]''
* ''Theater und Komödie am Kurfürstendamm''
* ''[[Deutsche Oper Berlin|Deutsche Oper]]''
* ''Komische Oper''
* ''Renaissance Theater''
* ''Volksbühne''

=== Sport ===
[[Bestand:Olympiastadion Berlin 2015.jpg|thumb|Het [[Olympiastadion (Berlijn)|Olympiastadion]]]]
Berlijn telt ongeveer 2000 sportverenigingen, met in totaal rond de 550.000 actieve leden in de breedtesport.<ref>{{Citeer web |url=http://www.lsb-berlin.net/13.0.html |titel=Sport in Berlin - Über Uns |auteur= |uitgever=Landessportbund Berlin |datum=2012 |bezochtdatum=28 januari 2012|archiefurl=https://web.archive.org/web/20111229200757/http://www.lsb-berlin.net:80/13.0.html?|archiefdatum=2011-12-29|dodeurl=nee}}</ref> In 2010 komen er daarvan zo'n 145 verenigingen op het hoogste of een na hoogste niveau in Duitsland uit.<ref>{{Citeer web |url=http://www.berlin-sportmetropole.de/die+sportmetropole/daten+und+fakten/index.html |titel={{de}} Daten und Fakten zur Sportmetropole Berlin |auteur= |uitgever=TOP Sportmarketing Berlin GmbH |datum=2010 |bezochtdatum=28 januari 2012 |dodeurl=ja |archiefurl=https://web.archive.org/web/20120104203406/http://www.berlin-sportmetropole.de/die+sportmetropole/daten+und+fakten/index.html |archiefdatum=4 januari 2012 |dodelink=ja }}</ref>

Sinds 1891 worden er [[voetbal in Berlijn|voetbalcompetities in Berlijn]] georganiseerd. De eerste grote competitie was de competitie die door de [[Berlijnse voetbalbond]] georganiseerd werd. Tot 1963 speelden de clubs uit Berlijn in een eigen competitie als hoogste klasse, waardoor er zeer veel clubs zijn die een rijke geschiedenis hebben, maar door de vele competitiehervormingen inmiddels zijn weggezakt naar lagere reeksen.

[[Bestand:Clp 20090708 Alte Försterei Eröffnungsspiel 3.jpg|thumb|left|''[[Stadion An der Alten Försterei]]'']]

In de begindagen zwaaiden [[Berliner TuFC Britannia 1892|BTuFC Britannia 1892]], [[Berliner FC Viktoria 1889|BTuFC Viktoria 1889]], [[BFC Preussen|BFC Preußen 1894]] en [[Berliner TuFC Union 1892|BTuFC Union 1892]] de scepter in de stad. Viktoria en Union konden toen ook landskampioen worden. Later traden ook [[Hertha BSC|BFC Hertha]], [[SC Union 06 Oberschöneweide]], [[Tennis Borussia Berlin|Tennis Borussia]] en [[Berliner FC Vorwärts 1890|BFC Vorwärts 1890]] meer op de voorgrond. Hertha is met twee titels begin jaren dertig de laatste Berlijnse kampioen. Na de invoering van de [[Bundesliga (mannenvoetbal Duitsland)|Bundesliga]] verdwenen vele clubs uit de hogere reeksen. Hertha werd de enige vaste waarde in de Bundesliga. Daarbuiten konden enkel Tennis Borussia, [[SpVgg Blau-Weiß 1890 Berlin|SpVgg Blau-Weiß]] en [[SC Tasmania 1900 Berlin|SC Tasmania 1900]] een handvol seizoenen in de Bundesliga spelen. In Oost-Berlijn waren [[BFC Dynamo]] en [[1. FC Union Berlin]] de succesvolste clubs, van deze speelt enkel Union nog op een hoog niveau ([[Bundesliga (mannenvoetbal Duitsland)|Bundesliga]]).

De [[Eisbären Berlin]] en [[ALBA Berlin]] komen uit in de hoogste competitie in het [[ijshockey]] respectievelijk [[basketbal]]. Berlijn was in 1930 gastheer van het [[Wereldkampioenschap ijshockey|WK ijshockey]]. Verder is de hoofdstad met drie clubs vertegenwoordigd in de volleybal-Bundesliga en [[waterpolo]]team ''Wasserfreunde Spandau 04'' is sinds 1979 bijna opeenvolgend landskampioen geworden. De handballers van ''Füchse Berlin'' wisten in 2007 te promoveren naar de Bundesliga.

[[Bestand:Sam Bird (DS Virgin) at 2017 Berlin ePrix.jpg|miniatuur|[[ePrix van Berlijn]] 2017]]
Het [[Olympiastadion (Berlijn)|Olympiastadion]] heeft een capaciteit van bijna 75.000 plaatsen en was in 2006 de plaats waar de finale van het [[Wereldkampioenschap voetbal 2006|WK Voetbal]] en in 2024 van het [[Europees kampioenschap voetbal 2024|EK Voetbal]] werd georganiseerd. Ook vindt er jaarlijks de finale van de [[DFB-Pokal]] plaats. Het [[IJsbaan van Berlijn|Sportforum Hohenschönhausen]] is een overdekt 400 meter-ijsbaan in Berlijn. Met deze ijsbaan was Berlijn meermaals gastheer van grote kampioenschappen. Zo werd er geschaatst voor de wereldtitels allround in 1993 (alleen vrouwen), 2008 en 2016, de wereldtitels sprint in 1998 en wereld afstandstitels in 2003.

In Berlijn wordt de [[Marathon van Berlijn]] gehouden. Eveneens ieder vindt in de stad de [[ISTAF]] plaats. Deze belangrijke atletiekwedstrijd is onderdeel van de [[IAAF Diamond League]]. Tijdens de winterperiode kent Berlijn ook een belangrijk indoor atletiek evnement genaamd [[ISTAF INDOOR]]. Dit vindt plaats in de Mercedes-Benz Arena. In [[2009]] vonden bovendien de [[Wereldkampioenschappen atletiek 2009|wereldkampioenschappen atletiek]] plaats in Berlijn. In 1931 werden de [[Olympische Zomerspelen 1936|Olympische Zomerspelen van 1936]] aan de stad toebedeeld.

Op 1 en 2 juli 1987 was de start van wielerkoers [[Ronde van Frankrijk]] in West-Berlijn. Dit is sindsdien het meest oostelijke punt waar de wielerwedstrijd ooit is geweest.

Berlijn was samen met [[Glasgow]] van 2 tot 12 augustus 2018 gaststad voor de inaugurale editie van de [[Europese Kampioenschappen]], een [[multisportevenement]] dat de [[Europees kampioenschap|Europese kampioenschappen]] van meerdere sportfederaties groepeert.

Dwars door Berlijn loopt de Europese [[wandelroute E11]], die loopt van [[Den Haag]] naar het oosten, op dit moment tot de grens [[Polen (hoofdbetekenis)|Polen]]/[[Litouwen]].

=== Media ===
[[Bestand:Berlin, Kreuzberg, Rudi-Dutschke-Strasse, Axel-Springer-Hochhaus.jpg|miniatuur|links|upright=0.8|Hoofdkantoor [[Axel Springer AG]]]]
Berlijn is de vestigingslocatie van meerdere regionale en landelijke omroeporganisaties. Naast televisiezenders, als [[Nickelodeon Duitsland|Nick]], [[Comedy Central]], [[Welt (televisiezender)|Welt]] en TV Berlin, bevindt er zich in Berlijn een groot aantal commerciële radiozenders. Ook de publieke omroep [[Rundfunk Berlin-Brandenburg|RBB]] heeft een vestiging in Berlijn; [[Deutsche Welle]] en [[Deutschlandradio]] hebben in de stad een nevenstudio. De politieke betekenis als hoofdstad betekent ook dat de meeste bovenregionale zenders als [[Das Erste]], [[ZDF]] en [[RTL Television|RTL]] er hun ''Hoofdstadstudio'' hebben.

In Berlijn hebben het landelijk belangrijke [[Axel Springer AG|Springer-Verlag]] en het regionale [[Berliner Verlag]] hun kantoor. In geen enkele andere Duitse stad verschijnen meer dagbladen. Bovenregionale dagbladen zijn de boulevardkrant [[Bild]] en de abonnementskranten het links-liberale [[die tageszeitung|taz]], het conservatieve [[Die Welt]], het [[Neues Deutschland]] van de politieke partij [[Die Linke]] en het socialistische [[Junge Welt (Freie Deutsche Jugend)|Junge Welt]]. Met de rechts-conservatieve [[Junge Freiheit]], de linksburgerlijke der Freitag en het linkse Jungle World verschijnen drie kleine bovenregionale weekbladen.

[[Bestand:2018 Festival-of-Lights Tape-That Berlin.jpg|miniatuur|upright|De ''[[Fernsehturm]]'' van Berlijn]]

Dagelijks verschijnende lokale abonnementsdagbladen zijn de [[Berliner Zeitung]], de [[Berliner Morgenpost]] alsook [[Der Tagesspiegel]]. Buiten dat zijn er in Berlijn de lokale boulevardkranten B.Z. en Berliner Kurier. Verder verschijnen verschillende advertentiebladen als Berliner Woche, het Berliner Abendblatt, en stadsmagazines als Tip, het 030 Magazin en Ex-Berliner.

;Radio & tv

{{Kolommen lijst |breedte=20 |aantal=4 |inhoud=
* [[Rundfunk Berlin-Brandenburg]]
** [[RBB Fernsehen]]
** RadioBerlin 88,8
** [[Fritz (radio)|Fritz]]
** RBB Kulturradio
** RBB RadioEins
* [[Deutsche Welle]]
* [[Flux FM]]
* Jazz Radio Berlin
* JamFM
* Klassik Radio
* 104.6 RTL
* [[94,3 rs2]]
* Berliner Rundfunk 91,4
* 105.5 Spreeradio
* BB Radio
* 87,9 Star FM
* 98 8 Kiss FM
* Energy 103,4
* Metropol FM (turks)
* Radio Golos Berlina
* Radio Teddy (voor kinderen)
* n-tv
* [[Filmfestival van Berlijn|Berlinale]]
}}
{{clear}}

;Films
[[Bestand:Babberlin2016.jpg|miniatuur|upright|[[Babylon Berlin]]]]
Films in of over Berlijn:
* [[Der blaue Engel]]
* [[Olympia (film)|Olympia]]
* [[Christiane F. - Wir Kinder vom Bahnhof Zoo]]
* [[Der Himmel über Berlin]]
* [[Lola rennt]]
* [[Das Leben der Anderen]]
* [[Die fetten Jahre sind vorbei]]
* [[Good Bye, Lenin!]]
* [[Babylon Berlin]]
* [[Unorthodox (miniserie)|Unorthodox]]

== Onderwijs en wetenschap ==
[[Bestand:Frontansicht des Hauptgebäudes der Humboldt-Universität in Berlin.jpg|thumb|[[Humboldt Universiteit Berlijn]]]]

Berlijn bezit een hoge concentratie van [[wetenschap]]s- en [[Wetenschappelijk onderzoek|onderzoeksinstellingen]]. In de stad studeren aan in totaal 31 universiteiten en hogescholen, waaronder vier [[kunstacademie]]s, rond 160.000 studenten, waarvan zo'n 16% uit het buitenland afkomstig is.<ref>[http://www.tagesspiegel.de/berlin/abgeschlagen-auf-den-hinteren-raengen/1820474.html Wirtschaftsstandort Berlin], [[Der Tagesspiegel]], geraadpleegd op 20 december 2011</ref> Aan de vier Berlijnse universiteiten staan samen ongeveer 115.000 studenten ingeschreven (stand wintersemester 2021/2022).

[[Bestand:Freie Universitaet Berlin (Berlin - Free University) - geo.hlipp.de - 35927.jpg|thumb|left| [[Vrije Universiteit Berlijn]]]]

In Berlijn bevindt zich de [[Humboldtuniversiteit|Humboldtuniversiteit te Berlijn]], vernoemd naar de broers [[Wilhelm von Humboldt|Wilhelm]] en [[Alexander von Humboldt]] met rond 40.000 studenten (zonder [[Charité (Berlijn)|Charité]]), de [[Vrije Universiteit Berlijn]] met rond de 35.000 studenten (zonder [[Charité (Berlijn)|Charité]]) en heeft een van de grootste opleidingen Nederlandse Taal en Cultuur buiten Nederland en Vlaanderen, de [[Technische Universiteit Berlijn]] met rond de 35.000 studenten alsook de [[Universiteit voor de Kunsten]] met ongeveer 4.500 studenten. Aan de [[Charité (Berlijn)|Charité]] studeren rond de 9.000 studenten.

[[Bestand:FOKUSBerlin.jpg|miniatuur|Microcamera van ''Fraunhofer-Institut für Offene Kommunikationssysteme'']]
De medische faculteit van de Vrije Universiteit en de Humboldtuniversiteit werden in 2003 samengevoegd tot [[Charité (Berlijn)|Charité]]. Sindsdien is deze met vier standplaatsen Europa's grootste medische faculteit.

Jaarlijks wordt rond €&nbsp;1,8 miljard publieke stimuleringsmiddelen in wetenschap en onderzoek geïnvesteerd, meer dan 13 procent van de [[Octrooi|patent]]aanvragen van de wetenschap in Duitsland komen uit Berlijn. Meer dan 60.000 mensen studeren, onderzoeken en werken aan een van de 70 publiek gefinancierde onderzoeksinstellingen (2019). Ook de grote nationale onderzoeksorganisaties [[Fraunhofer-Gesellschaft]], [[Helmholtz-Gemeinschaft]], Leibniz-Gemeinschaften [[Max-Planck-Gesellschaft]] zijn met meerdere instituten aanwezig. Daarnaast hebben verschillende bondsministeries in totaal acht onderzoeksinstellingen. De meeste wetenschappelijke instellingen concentreren zich in de standplaatsen [[Berlin-Buch|Buch]], [[Berlin-Charlottenburg|Charlottenburg]], [[Berlin-Dahlem|Dahlem]], [[Berlin-Mitte|Mitte]] en ''Wissenschafts- und Wirtschaftsstandort Adlershof'' (WISTA) in [[Berlin-Adlershof|Adlershof]].

=== Nobelprijs ===
[[Bestand:Vant Hoff.jpg|thumb|upright|[[Jacobus van 't Hoff]] ]]

{|class="wikitable"
|-valign="top"
|
* 1901 [[Jacobus van 't Hoff]]  
* 1901 [[Emil Adolf von Behring]] 
* 1902 [[Hermann Emil Fischer|Emil Fischer]] 
* 1902 [[Theodor Mommsen]] 
* 1905 [[Adolf von Baeyer]] 
* 1905 [[Robert Koch]] 
* 1907 [[Albert Abraham Michelson]] 
* 1907 [[Eduard Buchner]] 
* 1908 [[Paul Ehrlich]] 
* 1909 [[Karl Ferdinand Braun]] 
* 1910 [[Otto Wallach]] 
* 1910 [[Albrecht Kossel]] 
* 1910 [[Paul Heyse]] 
* 1911 [[Wilhelm Wien]] 
* 1914 [[Max von Laue]] 
* 1915 [[Richard Willstätter]] 
* 1918 [[Fritz Haber]] 
* 1918 [[Max Planck]] 
||
* 1920 [[Walther Nernst]] 
* 1921 [[Albert Einstein]] 
* 1925 [[Gustav Ludwig Hertz]] 
* 1925 [[James Franck]] 
* 1925 [[Richard Adolf Zsigmondy]] 
* 1928 [[Adolf Otto Reinhold Windaus]] 
* 1929 [[Hans von Euler-Chelpin]] 
* 1931 [[Otto Heinrich Warburg]] 
* 1932 [[Werner Heisenberg]] 
* 1933 [[Erwin Schrödinger]] 
* 1935 [[Hans Spemann]] 
* 1936 [[Peter Debye]]
* 1939 [[Adolf Butenandt]] 
* 1944 [[Otto Hahn]] 
||
* 1950 [[Kurt Alder]] 
* 1950 [[Otto Diels]] 
* 1953 [[Fritz Albert Lipmann]] 
* 1953 [[Hans Adolf Krebs]] 
* 1954 [[Max Born]] 
* 1956 [[Walther Bothe]] 
* 1986 [[Ernst Ruska]]
* 1991 [[Bert Sakmann]] 
* 1994 [[Reinhard Selten]] 
* 2007 [[Gerhard Ertl]] 
* 2009 [[Herta Müller]] 
* 2020 [[Emmanuelle Charpentier]]<ref>[https://www.hu-berlin.de/de/ueberblick/geschichte/nobelpreise Nobelpreisträger],  Humboldt-Universität zu Berlin, geraadpleegd op 30 mei 2022.</ref><ref>[https://www.hu-berlin.de/de/ueberblick/geschichte/nobelpreise Erfolge ihrer Mitglieder], Freie Universität Berlin, geraadpleegd op 30 mei 2022.</ref>
|}

== Bekende personen uit Berlijn ==
{{Zie hoofdartikel|Lijst van Berlijners}}

== Externe links ==
* {{de}}{{...}} [https://www.berlin.de/ Website van de deelstaat Berlijn]
* [https://web.archive.org/web/20120616181808/http://www.duitslandweb.nl/dossiers/overzicht/Berlijn_x003a_+geschiedenis+op+straat/Inleiding Duitslandweb-dossier Berlijn: Geschiedenis op straat (Berlijnse plekken en hun geschiedenis)]

== Literatuur ==
* [[Alfred Döblin]]: ''[[Berlin Alexanderplatz (boek)|Berlijn Alexanderplatz]]''. Amsterdam: Wereldbibliotheek 2015.
* Otto Friedrich: ''Voor de zondvloed. Berlijn in den jaren twintig''. Baarn: Het wereldvenster 1978.
* [[Philip Kerr]]: ''Berlijnse trilogie''. Amsterdam: De Boekerij 2014.
* Philippe Remarque: ''Boze geesten van Berlijn''. Amsterdam: Rainbow 2015.
* Frederick Taylor: ''De Berlijnse Muur''. Utrecht: Spectrum 2007.
* [[Marianne Vogel]]: ''Gedeelde stad, geheelde stad.'' Berlijnse thriller. Soesterberg: Aspekt 2012. Tweede druk 2014.
* Marianne Vogel: ''In de schaduw van Marlene Dietrich.'' Berlijnse thriller. Soesterberg: Aspekt 2014.
* [[Piet de Moor]]: ''Berlijn. Leven in een gespleten stad''. Amsterdam: Van Gennep 2016.
* Jens Wietschorke, ''Wien - Berlin. Wo die Moderne erfunden wurde''. Leipzig, Philipp Reclam jun. Verlag, 2023. ISBN 978-3-15-011442-1.

{{Appendix}}
{{Navigatie deelstaten Duitsland}}
{{Navigatie hoofdsteden Europa}}
{{Navigatie Hanze}}
{{Zusterproject
| commons     = Berlin
| commonscat  = Berlin
| wikiatlas   = 
| wikispecies = 
| wiktionary  = Berlijn
| wikibooks   = 
| wikisource  = 
| wikiquote   = 
| wikinews    = Categorie:Berlijn
| wikinewscat = 
| wikivoyage  = Berlijn
}}
{{Coor title dms|52|31|0|N|13|25|0|E|type:city_scale:100000_region:DE}}

[[Categorie:Berlijn| ]]