Koninklijk Huisarchief (Nederland)
Het Koninklijk Huisarchief is het huisarchief van het Nederlandse Koninklijk Huis. Met de benaming kan ook het gebouw in Den Haag waarin het is gevestigd worden aangeduid. Het archief is deel van de Dienst van het Koninklijk Huis. Het huisarchief bestaat als zodanig sinds 1825.
Geschiedenis
Koning Willem I bepaalde in een Koninklijk Besluit van 22 mei 1825 No. 131, dat de geheel ongeordende gedeeltelijk eeuwenoude archieven van de Oranjes, de Nassau-Diez en de Oranje-Nassau's, die in kisten in Huis ten Bosch en het Kabinet des Konings waren gedeponeerd, moesten worden geordend. Het ging onder andere om het archief van de Nassause Domeinraad, die de zaken betreffende de Duitse bezittingen had bewaard. De koning stelde M.L. Baron de Yvoy van Mijdrecht en C.F. Baron Sirtema van Grovestins aan tot Commissaris met de titel "Commissarissen belast met het toezicht over het Koninklijk Huisarchief". Het besluit spreekt voor het eerst van een "Koninklijk Huisarchief". In het KB is sprake van "bescheiden betreffende Koninklijk Huis en de vroegere staatsaangelegenheden". Het Koninklijk Besluit werd niet gecontrasigneerd door een minister. Het verkreeg daarom geen kracht van wet en is een Hofbesluit. De eigendom van de archieven werd in het besluit niet genoemd.
De feitelijke leiding kwam op 29 oktober 1831 in handen van de Secretaris van het Kabinet des Konings Guillaume Groen van Prinsterer[1]. In 1828 stelden de commissarissen voor om de "gewichtigste stukken" uit te gaan geven. De koning stelde geld beschikbaar om de stukken, met name de brieven van Willem I, Jan van Nassau, Frederik Hendrik, Johan Maurits van Nassau-Siegen en Koning Stadhouder Willem III van 1672 tot de Vrede van Nijmegen uit te geven[2].
Het Koninklijk Huisarchief in de huidige vorm werd ingesteld tijdens het regentschap van Koningin Emma (1858-1934), teneinde de huisarchieven, de bibliotheek en de verschillende verzamelingen van de Koninklijke Familie voortaan centraal te kunnen beheren. Voor de huisvesting ervan werd in de tuin van Paleis Noordeinde in Den Haag een neoclassicistisch pand gebouwd, dat in 1899 werd voltooid. Het Huisarchief werd in 1997 gerenoveerd. Een jaar later werd bij het archief een nieuw ondergronds depot aangelegd.
Eigenaar van de gebouwen van het Koninklijk Huisarchief is de in 1972 door Koningin Juliana (1909-2004) opgerichte Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau. Deze heeft onder meer het verwerven en beheren van voorwerpen en verzamelingen die zijn verbonden aan de geschiedenis van de Oranjes tot doel.
Het Rijksmuseum in Amsterdam en het museum Paleis Het Loo in Apeldoorn hebben delen van de verzameling van het Huisarchief in bruikleen.
Directeuren en archivarissen
- Arnold Emile Mansfeldt (1811 - 1894), Archivaris
Collecties
Persoonlijke archieven
In het Huisarchief worden de persoonlijke archieven van de Koninklijke Familie bewaard, waarvan de oudste stukken uit de dertiende eeuw dateren. Daarnaast omvat de collectie kaarten en handschriften. De persoonlijke archieven kunnen in beginsel voor onderzoek worden geraadpleegd, maar stukken uit de twintigste eeuw zijn meestal niet vrijgegeven. Een overzicht van de inhoud van de archieven werd in 1992 gepubliceerd.[3]
In een uitspraak van de Raad van State is in hoogste instantie vastgesteld dat het Huisarchief niet onder de Archiefwet of de Wet Openbaarheid van Bestuur valt. Men kan inzage in stukken dan ook niet afdwingen zoals dat bij het Rijksarchief en archieven van de overheden mogelijk is. Het archief is een privé instelling en de inhoud is particulier bezit.
Bibliotheek
Met de bibliotheek van het Huisarchief werd begonnen na de terugkeer van Willem I in Nederland in 1813. Hier wordt het boekenbezit van de Oranjes en Lodewijk Napoleon bewaard (met uitzondering van de stadhouderlijke boekenverzameling, die in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag is te vinden). Ook omvat de collectie een verzameling bladmuziek vanaf ongeveer 1750. De bibliotheek van het Huisarchief, die op afspraak voor publiek toegankelijk is, wordt regelmatig door aankopen uitgebreid, met name over historische en kunsthistorische onderwerpen.
Documentaire verzamelingen
Tot dit deel van de collectie van het Huisarchief behoort een groot aantal foto's, deels bijeengebracht in albums. Hiertoe behoren zowel portretfoto's als foto's van verblijven van de Koninklijke Familie. Verder worden er onder meer topografische prenten en tekeningen, prentbriefkaarten en krantenknipsels bewaard.
Koninklijke verzamelingen
De kunstcollectie van de Oranjes omvat een groot aantal aquarellen, schilderijen en sculpturen. Ook behoort daartoe een omvangrijke verzameling portretminiaturen, waarvoor de kiem werd gelegd door Koningin Mary (1662-1695), de vrouw van Willem III (1650-1702). Deze deelcollectie wordt als een van de best bewaarde ter wereld beschouwd. Ze werd in 1993 beschreven in een catalogus.[4] Tot de koninklijke verzameling behoren verder waaiers, voorwerpen die betrekking hebben op Nederlands-Indië, gedenkpenningen en textiel (waaronder de kantcollectie van Koningin Emma).
Virtuele tentoonstellingen
Op de website van het Koninklijk Huis is een regelmatig wisselende virtuele tentoonstelling van voorwerpen uit het Koninklijk Huisarchief te zien, die wordt samengesteld door de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau.
Externe links
- Website Koninklijk Huis - Koninklijk Huisarchief
- Website Koninklijk Huis - Tentoonstelling Koninklijk Huisarchief (virtuele tentoonstelling)
- ↑ Koninklijk Besluit van 29 oktober 1831, No. 78
- ↑ Groen van Prinsterers uitgave van de "Archives ou correspondence inédite de la Maison d'Orange-Nassau". door Mej. Dra. J.L. van Essen, 1976
- ↑ Metselaars, H.J.A.H.G. (eindred.) (1992) Particuliere Archieven in Nederland. Deel 14. Houten/Zaventum: Bohn Stafleu Van Loghum. ISBN 90-313-1436-6
- ↑ Schaffers-Bodenhausen, Karen en Marieke Tiethoff-Spliethoff (1993) The portrait miniatures in the collections of the House of Orange-Nassau. Zwolle: Waanders. ISBN 90-6630-262-3.