Naar inhoud springen

Sinterklaas: verschil tussen versies

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Tekst vervangen door "Sinterklaas is een gekke ouwe man! die nep is dus kleuters hij is nep nep nep"
Advance (overleg | bijdragen)
k Wijzigingen door 81.58.85.193 hersteld tot de laatste versie door Joep Vullings.
Regel 1: Regel 1:
{{wrapper}}
Sinterklaas is een gekke ouwe man! die nep is dus kleuters hij is nep nep nep
|[[Afbeelding:Sinterklaas 2007.jpg|thumb|250px|Sinterklaas tijdens het ''[[Het Feest van Sinterklaas]]'']]
|-
|[[Afbeelding:sinterklaas_arriveert.jpg|thumb|250px|Sinterklaas arriveert]]
|}
'''Sinterklaas''', ook wel Sint-Nicolaas genoemd, is de hoofdfiguur van een [[kinderfeest]] dat al op [[5 december]] in [[Nederland]] en op [[6 december]] (de eigenlijke naamdag) in [[België]] en in enkele (voormalige) [[Nederlandse koloniën]] wordt gevierd.
Sinterklaas en zijn helper, Zwarte Piet, komen in de nacht van 5 december langs de schoorsteen binnen in alle huizen om geschenken te brengen voor de kinderen die er wonen.
Sinterklaas wordt ook op veel kleinere schaal in [[Groothertogdom Luxemburg|Luxemburg]] (''Kleeschen''), [[Oostenrijk]], [[Zwitserland]], [[Frankrijk]], [[Duitsland]], [[Polen]] (Św. Mikołaj), [[Slovenië]] (Sv. Miklavž) en [[Tsjechië]] (Mikuláš) gevierd. Ook in [[Griekenland]] kent men een vergelijkbaar personage, [[Ajios Wasilis]] (Heilige Basil), die afkomstig is uit het [[Azië|Aziatische]] [[Kessarië]]. Oudejaarsdag wordt zijn komst door zingende kinderen aangekondigd.

== Oorsprong ==
{{zieook|Zie voor uitgebreider artikel: [[Nicolaas van Myra]]}}

Veel tradities in het huidige sinterklaasfeest gaan terug tot [[Nicolaas van Myra]], de [[Lycië|Lycische]] [[bisschop]] uit [[Myra]], hoewel er ook oudere elementen zijn. Doorgaans heeft de Sint een lange witte baard. Voorts rijdt Sinterklaas op een [[schimmel (paard)|schimmel]] over de daken van de huizen. Sedert het begin van de 21e eeuw heeft het paard in Nederland een naam: Amerigo.
Oorspronkelijk werd Sint-Nicolaas alleen in het oosten van Europa geëerd. In de [[13e eeuw]] werd besloten dat zijn [[naamdag]] ook in het westen een van de belangrijkste feestdagen was; in die tijd werd het sinterklaasfeest in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] al gevierd door de schoen van vier arme kinderen te vullen met [[geld]]stukken, in andere steden werd ook iets voor de armen gedaan.

Na [[de Nederlandse Opstand]] probeerden calvinistische predikanten het sinterklaasfeest af te schaffen, omdat het te veel heidense elementen bevatte. Het feest was echter zo populair dat dit streven weinig succes heeft gehad, ook bij het protestantse volksdeel.

Verder zijn er parallellen te trekken met de [[Heiden (geloof)|heidense]] god [[Wodan]], deze rijdt ook op een schimmel, de achtbenige [[Sleipnir]], waarmee hij door de lucht vliegt.

== De schoen zetten met Sinterklaas ==
[[Image:Jan Steen - Het Sint Nicolaasfeest.jpg|thumb|200px|Het Sint Nicolaasfeest. Jan Steen.]]
In Nederland zet men vanaf de [[15e eeuw]] de schoen. In eerste instantie gebeurde dat in de kerk en was de opbrengst voor de armen. Nu is het Sinterklaasfeest een familiefeest en zetten kinderen hun schoen in de kamer bij de schoorsteen.

Uit archiefstukken blijkt dat vanaf [[1427]] in de [[Nicolaïkerk (Utrecht)|Sint Nicolaaskerk]] in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] schoenen werden gezet op 5 december, sinterklaasavond. Rijke Utrechters legden wat in de schoenen en de opbrengst werd verdeeld onder de armen op 6 december, de officiële sterfdag van de [[Nicolaas (heilige)|Heilige Nicolaas]].

Uit de [[16e eeuw]] bestaan beschrijvingen van het schoenzetten door kinderen in de huiskamer. Kunstschilder [[Jan Steen]] heeft in de [[17e eeuw]] de sinterklaasochtend op twee schilderijen vastgelegd. Daarop is ook goed te zien wat de kinderen in hun schoen kregen. Vaak was dat [[koek]], [[snoep]] en [[speelgoed]]. Opvallend is dat vooral jongens een roe of zakje zout in de schoen vonden.

Tegenwoordig zetten kinderen hun schoen bij de kachel vanaf het moment dat de Sint in het land is aangekomen. Sinterklaas en Zwarte Piet komen namelijk die nacht binnen via de schoorsteen. De volgende dag vinden de kinderen dan wat lekkers in hun schoen. Bij de schoen kan soms een glaasje water staan voor de Sint. Of er ligt een tekening. En vaak zelfs een wortel of suikerklontjes voor het paard van Sinterklaas. Dat paard kan over de daken lopen.

== Pakjesavond ==
Een pakjes- of surpriseavond was voor de oorlog geen algemeen verschijnsel. De [[crisisjaren]] speelden daarin een grote rol. De toenemende welvaart na de oorlog bood echter meer ruimte voor een geefcultuur, een geschenkenfeest in het kader van het oer-Hollandse Sinterklaasfeest. Het 'schoentje zetten’ op Sinterklaasavond was in veel gezinnen vlak na de [[Tweede Wereldoorlog]] gebruik. Dit ceremonieel was omgeven door een sfeer van geheimzinnigheid.

Sinterklaas transformeerde echter gaandeweg van onzichtbare magische brenger van wonderbaarlijke gaven tot een opa-achtige kindervriend, die de kinderen met zijn zwarte pieten thuis met een zak vol cadeautjes bezocht.

Ouders gaven hun kinderen in eerste instantie veel zelfgemaakte cadeaus en later gekochte cadeautjes. Ook grote bedrijven zoals de Hoogovens, Shell en anderen, maar ook [[volksbond]]en zorgden ervoor dat de kinderen van hun werknemers of leden met Sinterklaas niets tekort kwamen.

Pakjesavond is vooral een Nederlands fenomeen. In België kent men zoiets niet.

== Zwarte Piet ==
[[Afbeelding:piet_op_boot.jpg|thumb|200px|Zwarte Piet]]
{{hoofdartikel|Zwarte Piet}}
Sinterklaas werkt niet alleen: hij gaat vergezeld van een knechten [[Zwarte Piet]]en, die de zak met cadeautjes dragen en door de schoorstenen kan kruipen om de pakjes in de schoenen van de kinderen te stoppen. De herkomst van deze helpers is omstreden, er bestaan dan ook verschillende ideeën over: hij was oorspronkelijk een [[demon]] die door de heilige gedwongen werd goede daden te verrichten, maar volgens sommigen gaat hij terug op een [[Moren|Moors]] knechtje en is zijn huidkleur daaraan te danken. Anderen zeggen dat dit hetzelfde is want de Moor was volgens sommigen de duivel. In christelijk perspectief is Zwarte Piet gewoon de bedwongen [[satan|duivel]], plaatsvervanger van de overwonnen Wodan, of diens helper [[Nörwi]], de zwarte vader des nachts, die ook een roe droeg (als vruchtbaarheidssymbool). Het vriendelijkste verhaal is wellicht dat Nicolaas op een slavenmarkt in Myra eens een [[Ethiopië|Ethiopisch]] jongetje met de naam Piter (afgeleid van [[Petrus]]) aantrof . Sint kocht de jongen vrij en uit dankbaarheid bleef hij de Sint nabij. Zo komt zwarte piet volgens sommigen aan zijn negroide trekken. hoewel anderen denken dat die later erbij zijn bedacht vanwege het koloniale verleden.

De huidskleur van Zwarte Piet geeft soms aanleiding tot kritiek dat zijn rol [[racisme|racistische]] vooroordelen zou bevestigen, maar volgens anderen is hij een Italiaanse schoorsteenvegersknecht en is zijn gezicht alleen daardoor zwart van het roet. Dit idee wordt nog eens versterkt door het feit dat Zwarte Piet een roe heeft (een instrument van schoorsteenvegers), Italiaanse schoorsteenvegerskledij draagt en op daken klimt. Anderen weer zeggen dat de kledij afkomt van de moren. Het meest waarschijnlijke is dat het een mix is van al deze theorien.

Tot de [[Tweede Wereldoorlog]] had Sinterklaas slechts één helper. Na de [[Bevrijdingsdag|bevrijding]] door de [[Canada|Canadezen]] hielpen deze soldaten met het organiseren van het eerste na-oorlogse sinterklaasfeest. Niet gehinderd door kennis over de [[traditie]], bedachten zij, dat als één Zwarte Piet leuk is, een heleboel Zwarte Pieten nóg leuker zouden zijn. Sindsdien wordt Sinterklaas vergezeld door vele Pieten, tegenwoordig vaak met ieder een eigen taak. Terwijl Sinterklaas altijd statig en gedistingeerd is, gedragen de Pieten zich als acrobaten en grappenmakers die vaak kwajongensstreken uithalen.

De kleding van Zwarte Piet is een soort [[Page (jongen)|page]]pakje uit de 16e-17e eeuw. Aan koninklijke hoven hadden de dienaren meestal zulke kledij aan. Waarschijnlijk heeft daarom volgens de traditie de knecht van Sinterklaas een soortgelijk uniform.

== Sinterklaasliedjes ==

===Traditionele Sinterklaasliedjes===
{{Hoofdartikel|Sinterklaaslied}}
===Moderne sinterklaasliedjes===
** [[Wild Geraas]], van [[Jochem van Gelder]].
** [[De Streken van Tante Toets]], van [[Coole Piet]].
** [[Paniek in de confettifabriek]], van [[Coole Piet]]
** "[[Sinterklaas, wie kent hem niet]]", van [[Het Goede Doel]].
** [[De Speelgoeddief]], van [[Coole Piet]]

==Kleding==
De kleding van Sinterklaas is duidelijk afgeleid van die van een [[bisschop]], inclusief de [[pontificalia]], maar bevat enkele opvallende afwijkingen daarvan, en Sinterklaas is daardoor duidelijk te onderscheiden van een "echte" bisschop. Opgemerkt dient te worden dat de kleding van Sinterklaas vaak om praktische redenen eenvoudiger is uitgevoerd dan hier beschreven.

=== De tabbaard ===
Wat bij Sinterklaas doorgaans een ''tabbaard'' of ''tabberd'' wordt genoemd, is in de katholieke liturgie de '''[[soutane]]''' of ''toog/toga'': een lang priesterkleed dat bij bisschoppen paars is. De eigenlijke soutane heeft 33 knoopjes, maar bij Sinterklaas is deze vaak eenvoudiger uitgevoerd. Soms ook draagt de Sint een hele korte tabbaard, met daaronder een rijbroek. Dat is weer makkelijker met paardrijden

=== De albe ===
Over de tabberd draagt de Sint een '''[[albe]]''' of '''[[superplie]]'''. De albe komt tot de enkels en is vaak eenvoudig uitgevoerd, het superplie is korter en is doorgaans met kant afgezet. Als de Sint nog moet rijden dan heeft hij meestal een superplie aan omdat hij dan makkelijker kan opstijgen

=== De stola ===
Op de albe draagt de Sint over zijn schouders een rode '''[[stola]]'''. Om deze op zijn plaats te houden, draagt Sinterklaas vaak een '''[[Cingel (koord)|cingel]]''' (koord met kwastjes aan het einde) om zijn middel.

=== De mantel ===
Dan komt het grootste en mooiste [[parament]]: de rode '''[[koorkap|koormantel]]'''. Deze mantel draagt Sinterklaas over alle andere kledingstukken heen. Het is een wijde rode lap die vanaf de schouders tot bijna op de grond hangt en aan de voorkant met een ketting en twee haakjes wordt vastgemaakt. De mantel heeft meestal ook nog een kap met mooie gouden franjes eraan. De mantels van Sinterklaas zijn allemaal met goud en band versierd. De binnenkant is goudgeel of wit. Als Sinterklaas ergens op zijn schimmel aankomt, dan heeft hij een extra wijde mantel aan die dan over de rug van zijn paard valt.

=== De mijter ===
Op zijn hoofd draagt Sinterklaas een '''mijter'''. Deze is duidelijk afwijkend van de [[mijter]] die een bisschop tegenwoordig draagt: rode mijters worden in de Katholieke Kerk niet gedragen. Meestal zijn ze wit of een andere basiskleur met een bij de gelegenheid passende versiering. Het kruis is meestal een omgekeerde T

=== De staf ===
Ook de [[kromstaf]] is van oorsprong een waardigheidsteken van een bisschop. De staf van Sinterklaas heeft wel een duidelijk andere vorm dan die van een bisschop: de krul is groter en steekt aan beide zijden van de staf uit.

=== Overige kledingstukken en versiersels ===
Verder draagt hij meestal zwarte schoenen, lange witte handschoenen, soms paarse. Om zijn ringvinger draagt hij een gouden bisschopsring met een [[robijn]] erin. Deze hoort traditioneel om de ''rechter''ringvinger, maar vaak draagt Sinterklaas hem links zodat hij met het handengeven niet zo in de weg zit.

== Germaanse tradities ==
Het rijden over de daken gaat waarschijnlijk terug op de Germaanse oppergod Wodan, die deze kunst ook beheerste. Nicolaas' uiterlijk zou ook overeen komen met het uiterlijk van Wodan. Meer sinterklaastradities lijken af te stammen van Germaanse tradities. Tijdens het Germaanse zonnewendefeest vroegen jonge meisjes aan Wodan een afbeelding van hun nog onbekende toekomstige geliefde; tegenwoordig zijn dat de speculaaspoppen ('vrijers'). Het gooien van cadeaus in schoorstenen zou afstammen van Germaanse offerplaatsen (vuurplaatsen). En ook Zwarte Piet stamt hiervan af: Wodan werd bijgestaan door de raven [[Hugin]] en [[Munin]]. Vandaar ook de veer die Zwarte Piet nog altijd op zijn pet draagt.

== Spanje ==
De herkomst van ''de Sint'' is volgens de huidige traditie niet langer [[Klein-Azië]], maar [[Spanje]].

Nochtans is [[Nicolaas van Myra|Sint-Nicolaas]] geboren in [[Patara]] te [[Lycië]] dat tegenwoordig in [[Turkije]] ligt, maar in het jaar [[280]] bij het toenmalige [[Byzantijnse Rijk]] hoorde. Later werd hij als Lyciër bisschop van [[Myra]], de hoofdplaats van Lycië, en nam o.a. deel aan het Grieks(talig)e [[Concilie van Niceae]]. Hij stierf op [[6 december]] [[342]]. Na de inval van de [[moslim]]s in het gebied, werden de stoffelijke resten van de heilige naar [[Bari (stad)|Bari]] gebracht, in het toenmalige koninkrijk van de [[Beide Siciliën]] (in het deel van [[Koninkrijk Napels|Napels]]), waar de latere [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Keizer Karel V]] koning zou worden. [[Filips II van Spanje|Filips II]], zijn zoon, zou de [[Lage Landen (staatkunde)|Nederlanden]] erven, Spanje én de [[Koninkrijk der Beide Siciliën|Beide Siciliën]]. Vandaar de verwarring dat de Sint uit Spanje zou komen.

Aldaar is Sint-Nicolaas algemeen de patroon van de zeevaart. Sinterklaas arriveert in Nederland per [[stoomboot]], hetgeen in dat perspectief niet verwonderlijk is: de historische banden van Spanje met de Nederlanden zijn bekend.

== Televisie ==
Sinterklaas behoort inmiddels tot de standaardpersonages op de [[televisie]]. Er zijn over de jaren talloze [[Lijst van Sinterklaasprogramma's en films|Sinterklaasprogramma's]] gemaakt en ook in de [[Lijst van Sinterklaasprogramma's en films|bioscoop]] is de goedheiligman niet ongezien.

Hoewel sommige programma's de neiging hebben een beetje 'af te wijken', bestaat de "officiële" Nederlandse Sinterklaas TV-cast hieruit:

'''Sinterklaas'''
* [[J. Gajentaan]] (1952 - 1964)
* [[Adrie van Oorschot]] (1965 - 1985)
* [[Bram van der Vlugt]] (1986 - heden)

'''Hoofdpiet'''
* [[Piet Römer]] (1968 - 1983)
* [[Frits Lambrechts]] (1984 - 1993)
* [[Erik de Vogel]] (1994 - 1997)
* [[Erik van Muiswinkel]] (1998 - heden)

'''Wegwijspiet'''
* [[Michiel Kerbosch]] (1981 - 2005)<br>
De [[Wegwijspiet]] is sinds 2005 met [[pensioen]].


In Nederlandstalig België is dit de cast:

'''Sinterklaas'''
* [[Jan Decleir]] (1993 - heden)

'''Zwarte Piet'''
* [[Frans Van Der Aa]] (1993 - heden)

'''Ramon Iglesias'''
* [[Pieter Embrechts]] (2003 - heden)

'''Conchita Garcia'''
* [[Jolente De Keersmaecker]] (2003-heden)

'''Kapitein Paelinckx'''
* [[Adriaan Van den Hoof]] (2003-heden)

'''Kapitein Verscheepen'''
* [[Tom Van Dyck]] (2003-heden)

== Bezwaren ==
Het sinterklaasfeest heeft aanvankelijk moeten opboksen tegen [[protestants]]e bezwaren tegen de [[Rooms-katholieke Kerk|katholieke]] heiligenverering. Rond 1600 werd het in [[Delft]] verboden zijn feestdag te vieren en vaardigden sommige gemeenten een verbod af op schoen-zetten. Ook de kerkhervormer [[Maarten Luther]] verzette zich tegen het feest. Hij vond dat het geven van geschenken meer paste bij het kerstfeest. Nog in [[1895]] sprak de burgemeester van [[Sluis (stad)|Sluis]] zich uit tegen de viering op openbare scholen, maar in de [[20e eeuw]] kreeg het feest steeds meer de wind in de zeilen.

Toch blijft de sinterklaasviering omstreden, tot in de Katholieke Kerk toe. In [[2004]] werd door de pastoor van het Noord-Limburgse [[Well (Limburg)|Well]] de viering in de kerk verboden, omdat hij de kerk slechts wilde gebruiken voor kerkelijke zaken. De viering van sinterklaas hoort daar klaarblijkelijk niet bij, alhoewel nergens wordt aangegeven dat de pastoor ook de heilige Sint-Nicolaas uit de kerk weert. Het verbod leverde een storm van protesten (ook uit de eigen parochie) op. De [[Decanaat|Deken]] van [[Gennep]] waaronder Well valt liet dat jaar ludiek op 5 december de collecte ophalen door twee Pieten, begeleid door Sinterklaas.

== Concurrentie ==
Het sinterklaasfeest wordt in geheel Nederland gevierd, met uitzondering van [[Grouw]] (''Grou'') in [[Friesland]], waar men op [[21 februari]] ''Sint-Piter'' viert.

Op de [[waddeneiland]]en wordt naast Sinterklaas ook nog een ander feest gevierd. Hier viert men rond 5 december ''Sunderklaas'' of ''Sunnenklaas''; vooral op [[Ameland (eiland)|Ameland]] een traditioneel feest, dat stamt uit vroegere tijden. Van oudsher is dat het feest van het geestenverjagen. In de straten lopen de mannen gemaskerd en verkleed als 'Sinteromes', 'Klaasomes', '[[Sunderum]]s' of 'Sunderklazen' rond. Vrouwen en kinderen moeten binnenshuis blijven. Wie buiten komt krijgt 'slaag'. De uitdaging is, om toch buiten te lopen en de mannen te ontwijken.

Op [[Texel]] wordt, precies een week na het sinterklaasfeest, het feest ''[[Ouwe Sunderklaas]]'' gehouden. Verkleed en gemaskerd voeren de dorpsbewoners op straat toneelstukjes op, waarin gebeurtenissen van het achterliggende jaar op de hak worden genomen.

Ook in [[Vlaanderen]] is de verering niet algemeen: in sommige streken, in de regio van [[Aalst (Oost-Vlaanderen)|Aalst]] en in de [[Westhoek (Frans-Belgische regio)|Westhoek]] ([[Ieper]] en [[Poperinge]]) wordt [[Martinus van Tours|Sint-Maarten]] vereerd, op [[11 november]]. De bijbehorende legende wijkt lichtjes af van die van Sinterklaas.

In de kleine gemeente [[Westouter]] (deelgemeente van [[Heuvelland (gemeente)|Heuvelland]]) wordt zelfs 'Den Engel' gevierd. De afkomst hiervan is nogal onduidelijk, maar zou te maken hebben met het verblijf van Engelse soldaten tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]].

Het sinterklaasfeest is ook al lang niet meer alleen voor kinderen. De volwassenen geven elkaar, meest anonieme, geschenken, al of niet voorzien met een [[sinterklaasgedicht]] of 'surprise'.
Aan het eind van de 20e eeuw kreeg Sinterklaas als cadeautjesgever concurrentie van de [[kerstman]] (ook wel: Santa Claus; zie de paragraaf hieronder).

== Santa Claus en andere kerstmannen ==
De Amerikaanse naam voor de kerstman, ''Santa Claus'' is een verbastering van Sinterklaas en deel van de Nederlandse leenwoorden die via [[Nieuw-Amsterdam (New York)|Nieuw-Amsterdam]] in het Engels terecht gekomen zijn. Via de Amerikanen kwam 'Santa Claus' weer naar Europa en werd eerst populair in Groot-Brittannië. Later werd hij ook bekend en populair in Duitsland en de Duitstalige gebieden in centraal Europa. Zelfs in Nederland, waar Sinterklaas in concurrentie is met zichzelf in de vorm van Santa Claus. [[Godfried Bomans]] noemde Santa Claus ooit, toen Bomans als Sinterklaas [[Canada]] bezocht, 'een geestelijke [[zakkenroller]]'.

[[Afbeelding:Demre_Orthodoxe_Sint_Nicolaas.JPG|left|thumb|200px|Russisch-orthodoxe versie van Sint Nicolaas, in plaats van op het plein inmiddels bij de ingang van de kerk.]]
[[Afbeelding:Demre_Noel_Baba_op_Plein.JPG|right|thumb|200px|Noel Baba op het grote plein voor de Sint Nicolaaskerk.]]

De transformatie van Sint Nicolaas naar de commercieel aantrekkelijkere Santa Claus, die in Europa en Amerika verscheidene eeuwen kostte, heeft recent aanzienlijk rapper plaatsgevonden in de stad die het meest met de Sint verbonden is, [[Demre]]. Deze moderne Turkse stad is gebouwd op de ruïnes van het antieke Myra. Aangezien Sint-Nicolaas de belangrijkste Russisch-orthodoxe heilige is, trekt de stad veel Russische toeristen. Daarom kreeg het een plechtig bronzen beeld van de heilige, dat werd gemaakt door de Russische beeldhouwer Gregory Pototsky en in 2000 werd geschonken door de Russische overheid, een prominente plaats op het plein voor de restanten van de middeleeuwse Sint Nicolaaskerk. In februari 2005 liet burgemeester Suleyman Topcu het beeld echter plots vervangen door een vrolijk doch enigszins detonerend plastic beeld van de kerstman. Volgens de burgemeester zou het nieuwe beeld van ''Noel Baba'' wereldwijd een veel breder publiek aanspreken. Protesten van de Russische overheid tegen deze degradatie hielpen slechts in beperkte mate: het originele beeld werd teruggezet op een veel minder prominente plaats dan voorheen, nabij de ingang van de overblijfselen van de Sint Nicolaaskerk. Daar staat de Sint nu, voorzien van aureool en met zijn armen uitgespreid in goedertierenheid, weggemoffeld tussen een stenen pilaar en een restje muur.

== Intocht ==
[[Image:Sint-intocht-boot.jpg|thumb|right|250px|De intocht van Sinterklaas op een (stoom)boot (2007)]]
De [[intocht van Sinterklaas]] met zijn gevolg is het officiële sein voor kinderen dat ze vanaf dat moment hun schoen mogen klaarzetten - en als ze "zoet" zijn geweest er ook de volgende ochtend iets in mogen verwachten. In [[Amsterdam]] wordt al sinds [[1934]] een jaarlijkse intocht van Sinterklaas gehouden.

=== Intochten in België ===
De landelijke intocht vindt plaats half november op een zaterdag, ongeveer drie weken vóór 6 december, maar na [[Sint-Maarten (feest)|Sint-Maarten]] ([[11 november]]). Sinterklaas en zijn hele gevolg komen elk jaar aan in Antwerpen en dat wordt ook rechtstreeks uitgezonden op [[één (televisiezender)|één]] of [[Ketnet]].

=== Intochten in Nederland ===
De landelijke intocht vindt ook plaats half november op een zaterdag. Deze intocht wordt rechtstreeks uitgezonden op [[televisie|tv]]. De plaatselijke intochten zijn meestal dezelfde middag, maar in het zuiden van het land vaak ook de zondag daaropvolgend. Sinds 1985 maakt Sinterklaas voor zijn landelijke intocht meestal gebruik van de '[[Pakjesboot 12]]', in het dagelijks leven het [[stoomschip Hydrograaf]].

In onderstaand schema staan de plaatsen waar Sinterklaas met zijn stoomboot is aangekomen, van 1952 t/m 2007.

{| class=prettytable style="float:left; margin-right:1em;"

! jaar || plaats
|-
| 1952 t/m 1959 || [[Amsterdam]]
|-
| 1960 || [[Rotterdam]]
|-
| 1961 t/m 1963 || [[Amsterdam]]
|-
| 1964 || [[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]]
|-
| 1965 || [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]] *
|-
| 1966 || [[Harlingen (stad)|Harlingen]] *
|-
| 1967 || [[Medemblik (stad)|Medemblik]] *
|-
| 1968 || [[Veere (stad)|Veere]] *
|-
| 1969 || [[Enkhuizen]] *
|-
| 1970 || [[Volendam]] *
|-
| 1971 || [[Monnickendam]] *
|-
| 1972 || [[Willemstad (Noord-Brabant)|Willemstad]] *
|-
| 1973 || [[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]] *
|-
| 1974 || [[Enkhuizen]] *
|-
| 1975 || [[Vlissingen]] *
|-
| 1976 || [[Scheveningen]] *
|}

{| class=prettytable style="float:left; margin-right:1em;"
! jaar || plaats
|-
| 1977 || [[Muiden]] *
|-
| 1978 || [[Medemblik]] *
|-
| 1979 || [[Rotterdam]] *
|-
| 1980 || [[Veere]] *
|-
| 1981 || [[Hindeloopen]] *
|-
| 1982 || [[Marken (Nederland)|Marken]] *
|-
| 1983 || [[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]] *
|-
| 1984 || [[Terschelling]] *
|-
| 1985 || [[Heusden (vestingstad)|Heusden]] *
|-
| 1986 || [[Zutphen]] **
|-
| 1987 || [[Schoonhoven]] **
|-
| 1988 || [[Zierikzee]] **
|-
| 1989 || [[Gorinchem]] **
|-
| 1990 || [[Elburg]] **
|-
| 1991 || [[Hindeloopen]] **
|-
| 1992 || [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]] **
|}

{| class=prettytable style="float:left;"
! jaar || plaats
|-
| 1993 || [[Ravenstein (stad)|Ravenstein]] **
|-
| 1994 || [[Monnickendam]] **
|-
| 1995 || [[Doesburg]] **
|-
| 1996 || [[Harlingen (stad)|Harlingen]] **
|-
| 1997 || [[Enkhuizen]] **
|-
| 1998 || [[Wijk bij Duurstede]] **
|-
| 1999 || [[Hattem]] **
|-
| 2000 || [[Woudrichem]] **
|-
| 2001 || [[Maastricht]] **
|-
| 2002 || [[Zaltbommel]] **
|-
| 2003 || [[Zwolle (Overijssel)|Zwolle]] **
|-
| 2004 || [[Alkmaar (Nederland)|Alkmaar]] **
|-
| 2005 || [[Sneek (stad)|Sneek]] **
|-
| 2006 || [[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]] **
|-
| 2007 || [[Kampen (Overijssel)|Kampen]] **
|}

<br clear="all" />

De [[Nederlandse Programma Stichting|NPS]] maakt jaarlijks rond mei de plaats van de volgende intocht bekend.<br/>
<nowiki>* </nowiki> : De rol van Sinterklaas hierbij in handen van [[Adrie van Oorschot]].<br/>
<nowiki>** </nowiki> : De rol van Sinterklaas hierbij in handen van [[Bram van der Vlugt]].<br/>

== Sinterklaas in andere landen ==
{{wrapper}}
|[[Afbeelding:sint_in_spanje.jpg|thumb|right|200px|Sinterklaas nog in Spanje]]
|-
|[[Afbeelding:1991-12-23.jpg|thumb|200px|right|Sinterklaas bij de Hollandse Club in Singapore]]
|}

Het sinterklaasfeest wordt in verschillende vormen in heel Europa gevierd van [[Frankrijk]] tot [[Bulgarije]] en [[Italië]] tot [[Oekraïne]]. In het Noord-Franse [[Lorraine]] (Lotharingen) wordt het sinterklaasfeest gevierd op 6 december. Sint Nicolaas is de beschermheilige van deze streek. Zwarte piet heet Père Fouettard en is een roodharige man met een woeste rode baard en een grote mantel met hoofdkap. In het Duitstalige deel van [[Zwitserland]] heet hij St. Nikolaus of "Samichlaus" of "Santiglaus" en zit hij op een ezel. De zwarte piet heet "Schmutzli". Er worden rijmpjes opgezegd in plaats van liedjes gezongen en hij komt niet uit Spanje, maar uit het bos. In Oostenrijk viert men het feest van Nicolo, z'n helpers heten krampussen en zien eruit als duivels.

In de Duitse stad [[Bremen (stad)|Bremen]] vieren de kinderen op 6 december het feest van "Sünnerklaas". Een zwarte Piet is er niet bij. De kinderen lopen van winkel tot winkel, waarbij ze liedjes zingen en rijmpjes opzeggen. Daarvoor krijgen ze cadeautjes. Vroeger waren deze liedjes in het Nederduits, maar sinds de jaren '60 van de vorige eeuw verdween deze traditie en zongen ze voortaan in het Duits.

De manier waarop Sinterklaas aankomt, verschilt in de verschillende landen. Maar het is bijna altijd in een of andere vorm van een [[processie]] van een heilige, zoals die bekend is uit het katholieke geloof. De oudste intocht per boot is die van Bari, die sinds 1087 jaarlijks plaatsvindt. In de Duitse gemeente [[Blomberg]] is ''Sinterklaas'' sinds [[1965]] al een begrip. Deze zogenaamde Blombergse sinterklaas is overgewaaid uit Nederland. In de grensgebieden wordt op sommige plekken ook het sinterklaasfeest gevierd.

== Trivia ==
*Bij wijze van grap heeft het [[Nederlands Normalisatie-instituut]] een [[norm]] gemaakt waarin op humoristische wijze is vastgelegd hoe Sinterklaas gevierd dient te worden. {{zieook|Voor details en een link naar het document, zie het artikel over [[NEN 0512]].}}

*In [[2006]] deed [[Bram van der Vlugt]] 20 jaar mee aan de sinterklaasprogramma's. De bootreis naar Nederland in 2006 lijkt sprekend op zijn eerste reis in [[1986]], beide keren voeren ze verkeerd en ze waren beide met de ''[[pakjesboot 12]]''.

*In november 2007 stelde het Nederlands Centrum voor [[Volkscultuur]] voor om van 5 december een nationale feestdag te maken, omdat dit het meest populaire volksfeest in Nederland is.

== Zie ook ==
* [[Nicolaas van Myra]]
* [[Zwarte Piet]]
* [[Sinterklaasgedicht]]
* [[Sinterklaaslied]]
* [[Intocht van Sinterklaas]]
* [[Pakjesboot 12]]
* [[Lijst van Sinterklaasprogramma's en -films]]
* [[Sinterklaasjournaal]] (tv-programma)
* [[De Club van Sinterklaas]] (tv-programma)
* [[Dag Sinterklaas]] (tv-programma)
* [[Sint Niklaas]] (Vlaamse stad onder het patronaat van de Heilige [[Nicolaas van Myra]])
* [[Sint Nicolaasga]] (dorp in Nederland, net als Sinterklaas genoemd naar Nicolaas van Myra)
* [[Sint-Nicolaaskerk (Amsterdam)]]
* [[Zwarte Sinterklaas]] (geschiedenis van Indonesië)
* [[Amerigo]]

== Externe links ==
* [http://www.st-nicolaasgilde.nl St. Nicolaasgilde]
* [http://www.amsterdam.nl/stad_in_beeld/inhoud/typisch_amsterdams?ActItmIdt=5221 Sinterklaas, Amsterdam en de Sint-Nicolaaskerk op amsterdam.nl]
* [http://www.volkscultuur.nl/nieuws_3.html#link142 Waarom komt Sinterklaas met de stoomboot uit Spanje?]
* [http://www.meertens.knaw.nl/cms/index.php?option=com_content&task=view&id=141192&Itemid=100 Het Meertens Instituut over het Sinterklaasfeest]
* [http://www.ad.nl/binnenland/article1858297.ece Nationale feestdag voor Sinterklaas?]

{{bron|
* Faber, Paul (red.), ''Sinterklaas overzee; avonturen van een reislustige heilige''. Amsterdam, KIT Publishers, 2006, ISBN 90 6832 490X.
* Groot, A.D. de, ''Sint Nicolaas, patroon van liefde : een psychologische studie over de Nicolaus-figuur en zijn verering in vroeger eeuwen en nu''. Amsterdam: Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1949.
* Janssen, Louis, ''Nicolaas, de duivel en de doden; opstellen over Volkscultuur''. Baarn, Ambo 1993, ISBN 90 263 1275X.
}}

{{commons|Sinterklaas}}
{{Sinterklaas}}

[[Categorie:Folklore]]
[[Categorie:Feest]]
[[Categorie:Dag]]
[[Categorie:Fictief persoon]]
[[Categorie:Sinterklaasfeest| ]]

[[ca:Sinterklaas]]
[[de:Sinterklaas]]
[[en:Sinterklaas]]
[[es:Fiesta de San Nicolás (Países Bajos)]]
[[fr:Saint-Nicolas (fête)]]
[[fy:Sinteklaas]]
[[nds:Sünnerklaas]]
[[pl:Sinterklaas]]
[[nds-nl:Sunterkloas]]
[[no:Sinterklaas]]
[[sv:Sinterklaas]]

Versie van 24 dec 2007 23:58

Sinterklaas tijdens het Het Feest van Sinterklaas
Sinterklaas arriveert

Sinterklaas, ook wel Sint-Nicolaas genoemd, is de hoofdfiguur van een kinderfeest dat al op 5 december in Nederland en op 6 december (de eigenlijke naamdag) in België en in enkele (voormalige) Nederlandse koloniën wordt gevierd. Sinterklaas en zijn helper, Zwarte Piet, komen in de nacht van 5 december langs de schoorsteen binnen in alle huizen om geschenken te brengen voor de kinderen die er wonen. Sinterklaas wordt ook op veel kleinere schaal in Luxemburg (Kleeschen), Oostenrijk, Zwitserland, Frankrijk, Duitsland, Polen (Św. Mikołaj), Slovenië (Sv. Miklavž) en Tsjechië (Mikuláš) gevierd. Ook in Griekenland kent men een vergelijkbaar personage, Ajios Wasilis (Heilige Basil), die afkomstig is uit het Aziatische Kessarië. Oudejaarsdag wordt zijn komst door zingende kinderen aangekondigd.

Oorsprong

Zie voor uitgebreider artikel: Nicolaas van Myra

Veel tradities in het huidige sinterklaasfeest gaan terug tot Nicolaas van Myra, de Lycische bisschop uit Myra, hoewel er ook oudere elementen zijn. Doorgaans heeft de Sint een lange witte baard. Voorts rijdt Sinterklaas op een schimmel over de daken van de huizen. Sedert het begin van de 21e eeuw heeft het paard in Nederland een naam: Amerigo. Oorspronkelijk werd Sint-Nicolaas alleen in het oosten van Europa geëerd. In de 13e eeuw werd besloten dat zijn naamdag ook in het westen een van de belangrijkste feestdagen was; in die tijd werd het sinterklaasfeest in Utrecht al gevierd door de schoen van vier arme kinderen te vullen met geldstukken, in andere steden werd ook iets voor de armen gedaan.

Na de Nederlandse Opstand probeerden calvinistische predikanten het sinterklaasfeest af te schaffen, omdat het te veel heidense elementen bevatte. Het feest was echter zo populair dat dit streven weinig succes heeft gehad, ook bij het protestantse volksdeel.

Verder zijn er parallellen te trekken met de heidense god Wodan, deze rijdt ook op een schimmel, de achtbenige Sleipnir, waarmee hij door de lucht vliegt.

De schoen zetten met Sinterklaas

Het Sint Nicolaasfeest. Jan Steen.

In Nederland zet men vanaf de 15e eeuw de schoen. In eerste instantie gebeurde dat in de kerk en was de opbrengst voor de armen. Nu is het Sinterklaasfeest een familiefeest en zetten kinderen hun schoen in de kamer bij de schoorsteen.

Uit archiefstukken blijkt dat vanaf 1427 in de Sint Nicolaaskerk in Utrecht schoenen werden gezet op 5 december, sinterklaasavond. Rijke Utrechters legden wat in de schoenen en de opbrengst werd verdeeld onder de armen op 6 december, de officiële sterfdag van de Heilige Nicolaas.

Uit de 16e eeuw bestaan beschrijvingen van het schoenzetten door kinderen in de huiskamer. Kunstschilder Jan Steen heeft in de 17e eeuw de sinterklaasochtend op twee schilderijen vastgelegd. Daarop is ook goed te zien wat de kinderen in hun schoen kregen. Vaak was dat koek, snoep en speelgoed. Opvallend is dat vooral jongens een roe of zakje zout in de schoen vonden.

Tegenwoordig zetten kinderen hun schoen bij de kachel vanaf het moment dat de Sint in het land is aangekomen. Sinterklaas en Zwarte Piet komen namelijk die nacht binnen via de schoorsteen. De volgende dag vinden de kinderen dan wat lekkers in hun schoen. Bij de schoen kan soms een glaasje water staan voor de Sint. Of er ligt een tekening. En vaak zelfs een wortel of suikerklontjes voor het paard van Sinterklaas. Dat paard kan over de daken lopen.

Pakjesavond

Een pakjes- of surpriseavond was voor de oorlog geen algemeen verschijnsel. De crisisjaren speelden daarin een grote rol. De toenemende welvaart na de oorlog bood echter meer ruimte voor een geefcultuur, een geschenkenfeest in het kader van het oer-Hollandse Sinterklaasfeest. Het 'schoentje zetten’ op Sinterklaasavond was in veel gezinnen vlak na de Tweede Wereldoorlog gebruik. Dit ceremonieel was omgeven door een sfeer van geheimzinnigheid.

Sinterklaas transformeerde echter gaandeweg van onzichtbare magische brenger van wonderbaarlijke gaven tot een opa-achtige kindervriend, die de kinderen met zijn zwarte pieten thuis met een zak vol cadeautjes bezocht.

Ouders gaven hun kinderen in eerste instantie veel zelfgemaakte cadeaus en later gekochte cadeautjes. Ook grote bedrijven zoals de Hoogovens, Shell en anderen, maar ook volksbonden zorgden ervoor dat de kinderen van hun werknemers of leden met Sinterklaas niets tekort kwamen.

Pakjesavond is vooral een Nederlands fenomeen. In België kent men zoiets niet.

Zwarte Piet

Zwarte Piet
Zie Zwarte Piet voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Sinterklaas werkt niet alleen: hij gaat vergezeld van een knechten Zwarte Pieten, die de zak met cadeautjes dragen en door de schoorstenen kan kruipen om de pakjes in de schoenen van de kinderen te stoppen. De herkomst van deze helpers is omstreden, er bestaan dan ook verschillende ideeën over: hij was oorspronkelijk een demon die door de heilige gedwongen werd goede daden te verrichten, maar volgens sommigen gaat hij terug op een Moors knechtje en is zijn huidkleur daaraan te danken. Anderen zeggen dat dit hetzelfde is want de Moor was volgens sommigen de duivel. In christelijk perspectief is Zwarte Piet gewoon de bedwongen duivel, plaatsvervanger van de overwonnen Wodan, of diens helper Nörwi, de zwarte vader des nachts, die ook een roe droeg (als vruchtbaarheidssymbool). Het vriendelijkste verhaal is wellicht dat Nicolaas op een slavenmarkt in Myra eens een Ethiopisch jongetje met de naam Piter (afgeleid van Petrus) aantrof . Sint kocht de jongen vrij en uit dankbaarheid bleef hij de Sint nabij. Zo komt zwarte piet volgens sommigen aan zijn negroide trekken. hoewel anderen denken dat die later erbij zijn bedacht vanwege het koloniale verleden.

De huidskleur van Zwarte Piet geeft soms aanleiding tot kritiek dat zijn rol racistische vooroordelen zou bevestigen, maar volgens anderen is hij een Italiaanse schoorsteenvegersknecht en is zijn gezicht alleen daardoor zwart van het roet. Dit idee wordt nog eens versterkt door het feit dat Zwarte Piet een roe heeft (een instrument van schoorsteenvegers), Italiaanse schoorsteenvegerskledij draagt en op daken klimt. Anderen weer zeggen dat de kledij afkomt van de moren. Het meest waarschijnlijke is dat het een mix is van al deze theorien.

Tot de Tweede Wereldoorlog had Sinterklaas slechts één helper. Na de bevrijding door de Canadezen hielpen deze soldaten met het organiseren van het eerste na-oorlogse sinterklaasfeest. Niet gehinderd door kennis over de traditie, bedachten zij, dat als één Zwarte Piet leuk is, een heleboel Zwarte Pieten nóg leuker zouden zijn. Sindsdien wordt Sinterklaas vergezeld door vele Pieten, tegenwoordig vaak met ieder een eigen taak. Terwijl Sinterklaas altijd statig en gedistingeerd is, gedragen de Pieten zich als acrobaten en grappenmakers die vaak kwajongensstreken uithalen.

De kleding van Zwarte Piet is een soort pagepakje uit de 16e-17e eeuw. Aan koninklijke hoven hadden de dienaren meestal zulke kledij aan. Waarschijnlijk heeft daarom volgens de traditie de knecht van Sinterklaas een soortgelijk uniform.

Sinterklaasliedjes

Traditionele Sinterklaasliedjes

Zie Sinterklaaslied voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Moderne sinterklaasliedjes

Kleding

De kleding van Sinterklaas is duidelijk afgeleid van die van een bisschop, inclusief de pontificalia, maar bevat enkele opvallende afwijkingen daarvan, en Sinterklaas is daardoor duidelijk te onderscheiden van een "echte" bisschop. Opgemerkt dient te worden dat de kleding van Sinterklaas vaak om praktische redenen eenvoudiger is uitgevoerd dan hier beschreven.

De tabbaard

Wat bij Sinterklaas doorgaans een tabbaard of tabberd wordt genoemd, is in de katholieke liturgie de soutane of toog/toga: een lang priesterkleed dat bij bisschoppen paars is. De eigenlijke soutane heeft 33 knoopjes, maar bij Sinterklaas is deze vaak eenvoudiger uitgevoerd. Soms ook draagt de Sint een hele korte tabbaard, met daaronder een rijbroek. Dat is weer makkelijker met paardrijden

De albe

Over de tabberd draagt de Sint een albe of superplie. De albe komt tot de enkels en is vaak eenvoudig uitgevoerd, het superplie is korter en is doorgaans met kant afgezet. Als de Sint nog moet rijden dan heeft hij meestal een superplie aan omdat hij dan makkelijker kan opstijgen

De stola

Op de albe draagt de Sint over zijn schouders een rode stola. Om deze op zijn plaats te houden, draagt Sinterklaas vaak een cingel (koord met kwastjes aan het einde) om zijn middel.

De mantel

Dan komt het grootste en mooiste parament: de rode koormantel. Deze mantel draagt Sinterklaas over alle andere kledingstukken heen. Het is een wijde rode lap die vanaf de schouders tot bijna op de grond hangt en aan de voorkant met een ketting en twee haakjes wordt vastgemaakt. De mantel heeft meestal ook nog een kap met mooie gouden franjes eraan. De mantels van Sinterklaas zijn allemaal met goud en band versierd. De binnenkant is goudgeel of wit. Als Sinterklaas ergens op zijn schimmel aankomt, dan heeft hij een extra wijde mantel aan die dan over de rug van zijn paard valt.

De mijter

Op zijn hoofd draagt Sinterklaas een mijter. Deze is duidelijk afwijkend van de mijter die een bisschop tegenwoordig draagt: rode mijters worden in de Katholieke Kerk niet gedragen. Meestal zijn ze wit of een andere basiskleur met een bij de gelegenheid passende versiering. Het kruis is meestal een omgekeerde T

De staf

Ook de kromstaf is van oorsprong een waardigheidsteken van een bisschop. De staf van Sinterklaas heeft wel een duidelijk andere vorm dan die van een bisschop: de krul is groter en steekt aan beide zijden van de staf uit.

Overige kledingstukken en versiersels

Verder draagt hij meestal zwarte schoenen, lange witte handschoenen, soms paarse. Om zijn ringvinger draagt hij een gouden bisschopsring met een robijn erin. Deze hoort traditioneel om de rechterringvinger, maar vaak draagt Sinterklaas hem links zodat hij met het handengeven niet zo in de weg zit.

Germaanse tradities

Het rijden over de daken gaat waarschijnlijk terug op de Germaanse oppergod Wodan, die deze kunst ook beheerste. Nicolaas' uiterlijk zou ook overeen komen met het uiterlijk van Wodan. Meer sinterklaastradities lijken af te stammen van Germaanse tradities. Tijdens het Germaanse zonnewendefeest vroegen jonge meisjes aan Wodan een afbeelding van hun nog onbekende toekomstige geliefde; tegenwoordig zijn dat de speculaaspoppen ('vrijers'). Het gooien van cadeaus in schoorstenen zou afstammen van Germaanse offerplaatsen (vuurplaatsen). En ook Zwarte Piet stamt hiervan af: Wodan werd bijgestaan door de raven Hugin en Munin. Vandaar ook de veer die Zwarte Piet nog altijd op zijn pet draagt.

Spanje

De herkomst van de Sint is volgens de huidige traditie niet langer Klein-Azië, maar Spanje.

Nochtans is Sint-Nicolaas geboren in Patara te Lycië dat tegenwoordig in Turkije ligt, maar in het jaar 280 bij het toenmalige Byzantijnse Rijk hoorde. Later werd hij als Lyciër bisschop van Myra, de hoofdplaats van Lycië, en nam o.a. deel aan het Grieks(talig)e Concilie van Niceae. Hij stierf op 6 december 342. Na de inval van de moslims in het gebied, werden de stoffelijke resten van de heilige naar Bari gebracht, in het toenmalige koninkrijk van de Beide Siciliën (in het deel van Napels), waar de latere Keizer Karel V koning zou worden. Filips II, zijn zoon, zou de Nederlanden erven, Spanje én de Beide Siciliën. Vandaar de verwarring dat de Sint uit Spanje zou komen.

Aldaar is Sint-Nicolaas algemeen de patroon van de zeevaart. Sinterklaas arriveert in Nederland per stoomboot, hetgeen in dat perspectief niet verwonderlijk is: de historische banden van Spanje met de Nederlanden zijn bekend.

Televisie

Sinterklaas behoort inmiddels tot de standaardpersonages op de televisie. Er zijn over de jaren talloze Sinterklaasprogramma's gemaakt en ook in de bioscoop is de goedheiligman niet ongezien.

Hoewel sommige programma's de neiging hebben een beetje 'af te wijken', bestaat de "officiële" Nederlandse Sinterklaas TV-cast hieruit:

Sinterklaas

Hoofdpiet

Wegwijspiet

De Wegwijspiet is sinds 2005 met pensioen.


In Nederlandstalig België is dit de cast:

Sinterklaas

Zwarte Piet

Ramon Iglesias

Conchita Garcia

Kapitein Paelinckx

Kapitein Verscheepen

Bezwaren

Het sinterklaasfeest heeft aanvankelijk moeten opboksen tegen protestantse bezwaren tegen de katholieke heiligenverering. Rond 1600 werd het in Delft verboden zijn feestdag te vieren en vaardigden sommige gemeenten een verbod af op schoen-zetten. Ook de kerkhervormer Maarten Luther verzette zich tegen het feest. Hij vond dat het geven van geschenken meer paste bij het kerstfeest. Nog in 1895 sprak de burgemeester van Sluis zich uit tegen de viering op openbare scholen, maar in de 20e eeuw kreeg het feest steeds meer de wind in de zeilen.

Toch blijft de sinterklaasviering omstreden, tot in de Katholieke Kerk toe. In 2004 werd door de pastoor van het Noord-Limburgse Well de viering in de kerk verboden, omdat hij de kerk slechts wilde gebruiken voor kerkelijke zaken. De viering van sinterklaas hoort daar klaarblijkelijk niet bij, alhoewel nergens wordt aangegeven dat de pastoor ook de heilige Sint-Nicolaas uit de kerk weert. Het verbod leverde een storm van protesten (ook uit de eigen parochie) op. De Deken van Gennep waaronder Well valt liet dat jaar ludiek op 5 december de collecte ophalen door twee Pieten, begeleid door Sinterklaas.

Concurrentie

Het sinterklaasfeest wordt in geheel Nederland gevierd, met uitzondering van Grouw (Grou) in Friesland, waar men op 21 februari Sint-Piter viert.

Op de waddeneilanden wordt naast Sinterklaas ook nog een ander feest gevierd. Hier viert men rond 5 december Sunderklaas of Sunnenklaas; vooral op Ameland een traditioneel feest, dat stamt uit vroegere tijden. Van oudsher is dat het feest van het geestenverjagen. In de straten lopen de mannen gemaskerd en verkleed als 'Sinteromes', 'Klaasomes', 'Sunderums' of 'Sunderklazen' rond. Vrouwen en kinderen moeten binnenshuis blijven. Wie buiten komt krijgt 'slaag'. De uitdaging is, om toch buiten te lopen en de mannen te ontwijken.

Op Texel wordt, precies een week na het sinterklaasfeest, het feest Ouwe Sunderklaas gehouden. Verkleed en gemaskerd voeren de dorpsbewoners op straat toneelstukjes op, waarin gebeurtenissen van het achterliggende jaar op de hak worden genomen.

Ook in Vlaanderen is de verering niet algemeen: in sommige streken, in de regio van Aalst en in de Westhoek (Ieper en Poperinge) wordt Sint-Maarten vereerd, op 11 november. De bijbehorende legende wijkt lichtjes af van die van Sinterklaas.

In de kleine gemeente Westouter (deelgemeente van Heuvelland) wordt zelfs 'Den Engel' gevierd. De afkomst hiervan is nogal onduidelijk, maar zou te maken hebben met het verblijf van Engelse soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Het sinterklaasfeest is ook al lang niet meer alleen voor kinderen. De volwassenen geven elkaar, meest anonieme, geschenken, al of niet voorzien met een sinterklaasgedicht of 'surprise'. Aan het eind van de 20e eeuw kreeg Sinterklaas als cadeautjesgever concurrentie van de kerstman (ook wel: Santa Claus; zie de paragraaf hieronder).

Santa Claus en andere kerstmannen

De Amerikaanse naam voor de kerstman, Santa Claus is een verbastering van Sinterklaas en deel van de Nederlandse leenwoorden die via Nieuw-Amsterdam in het Engels terecht gekomen zijn. Via de Amerikanen kwam 'Santa Claus' weer naar Europa en werd eerst populair in Groot-Brittannië. Later werd hij ook bekend en populair in Duitsland en de Duitstalige gebieden in centraal Europa. Zelfs in Nederland, waar Sinterklaas in concurrentie is met zichzelf in de vorm van Santa Claus. Godfried Bomans noemde Santa Claus ooit, toen Bomans als Sinterklaas Canada bezocht, 'een geestelijke zakkenroller'.

Russisch-orthodoxe versie van Sint Nicolaas, in plaats van op het plein inmiddels bij de ingang van de kerk.
Noel Baba op het grote plein voor de Sint Nicolaaskerk.

De transformatie van Sint Nicolaas naar de commercieel aantrekkelijkere Santa Claus, die in Europa en Amerika verscheidene eeuwen kostte, heeft recent aanzienlijk rapper plaatsgevonden in de stad die het meest met de Sint verbonden is, Demre. Deze moderne Turkse stad is gebouwd op de ruïnes van het antieke Myra. Aangezien Sint-Nicolaas de belangrijkste Russisch-orthodoxe heilige is, trekt de stad veel Russische toeristen. Daarom kreeg het een plechtig bronzen beeld van de heilige, dat werd gemaakt door de Russische beeldhouwer Gregory Pototsky en in 2000 werd geschonken door de Russische overheid, een prominente plaats op het plein voor de restanten van de middeleeuwse Sint Nicolaaskerk. In februari 2005 liet burgemeester Suleyman Topcu het beeld echter plots vervangen door een vrolijk doch enigszins detonerend plastic beeld van de kerstman. Volgens de burgemeester zou het nieuwe beeld van Noel Baba wereldwijd een veel breder publiek aanspreken. Protesten van de Russische overheid tegen deze degradatie hielpen slechts in beperkte mate: het originele beeld werd teruggezet op een veel minder prominente plaats dan voorheen, nabij de ingang van de overblijfselen van de Sint Nicolaaskerk. Daar staat de Sint nu, voorzien van aureool en met zijn armen uitgespreid in goedertierenheid, weggemoffeld tussen een stenen pilaar en een restje muur.

Intocht

De intocht van Sinterklaas op een (stoom)boot (2007)

De intocht van Sinterklaas met zijn gevolg is het officiële sein voor kinderen dat ze vanaf dat moment hun schoen mogen klaarzetten - en als ze "zoet" zijn geweest er ook de volgende ochtend iets in mogen verwachten. In Amsterdam wordt al sinds 1934 een jaarlijkse intocht van Sinterklaas gehouden.

Intochten in België

De landelijke intocht vindt plaats half november op een zaterdag, ongeveer drie weken vóór 6 december, maar na Sint-Maarten (11 november). Sinterklaas en zijn hele gevolg komen elk jaar aan in Antwerpen en dat wordt ook rechtstreeks uitgezonden op één of Ketnet.

Intochten in Nederland

De landelijke intocht vindt ook plaats half november op een zaterdag. Deze intocht wordt rechtstreeks uitgezonden op tv. De plaatselijke intochten zijn meestal dezelfde middag, maar in het zuiden van het land vaak ook de zondag daaropvolgend. Sinds 1985 maakt Sinterklaas voor zijn landelijke intocht meestal gebruik van de 'Pakjesboot 12', in het dagelijks leven het stoomschip Hydrograaf.

In onderstaand schema staan de plaatsen waar Sinterklaas met zijn stoomboot is aangekomen, van 1952 t/m 2007.

jaar plaats
1952 t/m 1959 Amsterdam
1960 Rotterdam
1961 t/m 1963 Amsterdam
1964 Hoorn
1965 Leeuwarden *
1966 Harlingen *
1967 Medemblik *
1968 Veere *
1969 Enkhuizen *
1970 Volendam *
1971 Monnickendam *
1972 Willemstad *
1973 Hoorn *
1974 Enkhuizen *
1975 Vlissingen *
1976 Scheveningen *
jaar plaats
1977 Muiden *
1978 Medemblik *
1979 Rotterdam *
1980 Veere *
1981 Hindeloopen *
1982 Marken *
1983 Hoorn *
1984 Terschelling *
1985 Heusden *
1986 Zutphen **
1987 Schoonhoven **
1988 Zierikzee **
1989 Gorinchem **
1990 Elburg **
1991 Hindeloopen **
1992 Dordrecht **
jaar plaats
1993 Ravenstein **
1994 Monnickendam **
1995 Doesburg **
1996 Harlingen **
1997 Enkhuizen **
1998 Wijk bij Duurstede **
1999 Hattem **
2000 Woudrichem **
2001 Maastricht **
2002 Zaltbommel **
2003 Zwolle **
2004 Alkmaar **
2005 Sneek **
2006 Middelburg **
2007 Kampen **


De NPS maakt jaarlijks rond mei de plaats van de volgende intocht bekend.
*  : De rol van Sinterklaas hierbij in handen van Adrie van Oorschot.
**  : De rol van Sinterklaas hierbij in handen van Bram van der Vlugt.

Sinterklaas in andere landen

Sinterklaas nog in Spanje
Bestand:1991-12-23.jpg
Sinterklaas bij de Hollandse Club in Singapore

Het sinterklaasfeest wordt in verschillende vormen in heel Europa gevierd van Frankrijk tot Bulgarije en Italië tot Oekraïne. In het Noord-Franse Lorraine (Lotharingen) wordt het sinterklaasfeest gevierd op 6 december. Sint Nicolaas is de beschermheilige van deze streek. Zwarte piet heet Père Fouettard en is een roodharige man met een woeste rode baard en een grote mantel met hoofdkap. In het Duitstalige deel van Zwitserland heet hij St. Nikolaus of "Samichlaus" of "Santiglaus" en zit hij op een ezel. De zwarte piet heet "Schmutzli". Er worden rijmpjes opgezegd in plaats van liedjes gezongen en hij komt niet uit Spanje, maar uit het bos. In Oostenrijk viert men het feest van Nicolo, z'n helpers heten krampussen en zien eruit als duivels.

In de Duitse stad Bremen vieren de kinderen op 6 december het feest van "Sünnerklaas". Een zwarte Piet is er niet bij. De kinderen lopen van winkel tot winkel, waarbij ze liedjes zingen en rijmpjes opzeggen. Daarvoor krijgen ze cadeautjes. Vroeger waren deze liedjes in het Nederduits, maar sinds de jaren '60 van de vorige eeuw verdween deze traditie en zongen ze voortaan in het Duits.

De manier waarop Sinterklaas aankomt, verschilt in de verschillende landen. Maar het is bijna altijd in een of andere vorm van een processie van een heilige, zoals die bekend is uit het katholieke geloof. De oudste intocht per boot is die van Bari, die sinds 1087 jaarlijks plaatsvindt. In de Duitse gemeente Blomberg is Sinterklaas sinds 1965 al een begrip. Deze zogenaamde Blombergse sinterklaas is overgewaaid uit Nederland. In de grensgebieden wordt op sommige plekken ook het sinterklaasfeest gevierd.

Trivia

  • Bij wijze van grap heeft het Nederlands Normalisatie-instituut een norm gemaakt waarin op humoristische wijze is vastgelegd hoe Sinterklaas gevierd dient te worden.
    Voor details en een link naar het document, zie het artikel over NEN 0512.
  • In 2006 deed Bram van der Vlugt 20 jaar mee aan de sinterklaasprogramma's. De bootreis naar Nederland in 2006 lijkt sprekend op zijn eerste reis in 1986, beide keren voeren ze verkeerd en ze waren beide met de pakjesboot 12.
  • In november 2007 stelde het Nederlands Centrum voor Volkscultuur voor om van 5 december een nationale feestdag te maken, omdat dit het meest populaire volksfeest in Nederland is.

Zie ook

[bron?]

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Sinterklaas op Wikimedia Commons.

Sjabloon:Sinterklaas