Kazachse alfabetten
Er zijn vier Kazachse alfabetten.
Oorspronkelijk werd het Kazachs geschreven met het Orchonalfabet (het eerste alfabet voor Turkse talen) en bevatte toen 24 letters. Tegenwoordig worden er drie verschillende alfabetten gebruikt in verschillende landen:
- Het Kazachse Cyrillische alfabet (Қазақ әліпбиі) is gebaseerd op het Russische alfabet met 9 extra letters: Ә, Ғ, Қ, Ң, Ө, Ұ, Ү, Һ, İ. De letters Ц, Ч, В, Ъ, Ь, en Ё worden alleen gebruikt in leenwoorden, waarvan de meeste afkomstig zijn uit het Russisch.
- Het Kazachse Arabische alfabet dat vooral wordt gebruikt in China, Iran en Afghanistan gebruikt 29 letters, de hamza (ء) en de la ligatuur (لا). De letters ۆ, گ, ڭ, پ, چ worden gebruikt voor de weergave van spraakklanken die niet in het Arabisch bestaan.
- Het Kazachse Latijns alfabet dat gefaseerd zal worden ingevoerd in Kazachstan vanaf 2017 tot 2025.[1] Een eerder Kazachs Latijns alfabet werd gebruikt ten tijde van de Sovjet-Unie van 1929 tot 1940.
In de onderstaande tabel is de Kazachse transcriptie de Qaydar-transcriptie, hiernaast bestaat de iets afwijkende Janga-transcriptie.
| Cyrillisch | Arabisch | Kazachse transcriptie |
BGN/PCGN transcriptie[2] |
Letternaam | IPA-transcriptie |
|---|---|---|---|---|---|
| А а | ا | A a | A a | Алиф (Alif) | /a/, /ɑ/ |
| Ә ә | ءا | Ä ä | Ä ä | Хамза + Алиф (Hamza + Alif) | /æ/ |
| Б б | ب | B b | B b | Ба (Ba) | /b/ |
| В в | ۆ | V v | V v | Уау с "V" (OEaoe/Waw met V) | /v/ |
| Г г | گ | G g | G g | Гаф (Gaf) | /g/ |
| Ғ ғ | ع | Ğ ğ | Gh gh | Айн (Ajn) | /ɣ/, /ʁ/ |
| Д д | د | D d | D d | Даль (Dal) | /d/ |
| Е е | ه | E e | E e | Һа (Ha) | /je/, /e/ |
| Ё ё * | يو | İo io | Yo yo | Йо (Jo) | /jo/ |
| Ж ж | ج | J j | Zh zh | Джим (Dzjim/Jim/Zjim) | /ʒ/ |
| З з | ز | Z z | Z z | За (Za) | /z/ |
| И и | ي | İ i | Ī ī | Йа (Ja) | /ɯj/, /ij/, /i:/ |
| Й й | ي | İ i | Y y | Йа (Ja) | /j/ |
| К к | ك | K k | K k | Каф (Kaf) | /k/ |
| Қ қ | ق | Q q | Q q | Қаф (Qaf) | /q/ |
| Л л | ل | L l | L l | Лам (Lam) | /l/ |
| М м | م | M m | M m | Мим (Mim) | /m/ |
| Н н | ن | N n | N n | Нун (Noen) | /n/ |
| Ң ң | ڭ | Ñ ñ | Ng ng | Каф с тремя точками (Kaf met 3 punten) | /ŋ/ |
| О о | و | O o | O o | Уау (OEaoe/Waw) | /o/ |
| Ө ө | ءو | Ö ö | Ö ö | Хамза + Уау (Hamza + OEaoe/Waw) | /ø/ |
| П п | پ | P p | P p | Па (Pa) | /p/ |
| Р р | ر | R r | R r | Ра (Ra) | /r/ |
| С с | س | S s | S s | Син (Sin) | /s/ |
| Т т | ت | T t | T t | Та (Ta) | /t/ |
| У у | ۋ | U u | Ū ū | Уау с тремя точками (OEaoe/Waw met 3 punten) | /u/, /uw/, /yw/, /w/ |
| Ұ ұ | وُ | Ū ū | U u | Уау с даммой (OEaoe/Waw met damma) | /u/, /ʊ/ |
| Ү ү | ءوُ | Ü ü | Ü ü | Хамза + Уау с даммой (Hamza + OEaoe/Waw met damma) | /y/, /ʏ/ |
| Ф ф | ف | F f | F f | Фа (Fa) | /f/, /φ/ |
| Х х | ح | H h | Kh kh | Ха без точки (Cha zonder punten) | /x/, /χ/ |
| Һ һ | ھ | H h | H h | Һа начальная (Initiaal Ha) | /h/ |
| Ц ц * | تس | Ts ts | Ts ts | Т + С (T + S) | /ʦ/ |
| Ч ч * | چ | Tş tş | Ch ch | Чим (Tsjim) | /tʃ/ |
| Ш ш | ش | Ş ş | Sh sh | Шин (Sjin) | /ʃ/ |
| Щ щ * | شش | Ştş ştş | Shch shch | Ш + Ш (Sj + Sj) | /ʃtʃ/, /ʃ:/ |
| Ъ ъ * | -- | -- | " | -- | -- |
| Ы ы | ى | Y y | Y y | Йа без точек (Ja zonder punten) | /ɯ/, /ɤ/ |
| İ і | ءى | I ı | I i | Хамза + Йа без точек (Hamza + Ja zonder punten) | /i/, /ɪ/ |
| Ь ь * | -- | -- | ’ | -- | -- |
| Э э * | يه | E e | Ė ė | Һа (Ha) | /e/ |
| Ю ю | يۋ | İu iu | Yu yu | Й + У (J + Oe) | /ju/, /jy/ |
| Я я | يا | İa ia | Ya ya | Й + А (J + A) | /ja/, /jɑ/ |
*: Vooral voorkomend in nieuwere leenwoorden uit het Russisch.
Tekstvoorbeeld
[bewerken | brontekst bewerken]Artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens:[3]
| Kazachs in Cyrillisch schrift |
Kazachs in Arabisch schrift |
Kazachs in Latijns schrift (2018) |
Nederlands |
| Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен құқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. | بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن كۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ٴبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ٴتيىس. | Barlyq adamdar týmysynan azat jáne qadir-qasıeti men quqyqtary teń bolyp dúnıege keledi. Adamdarǵa aqyl-parasat, ar-ojdan berilgen, sondyqtan olar bir-birimen týystyq, baýyrmaldyq qarym-qatynas jasaýlary tıis. | Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen. |
Externe links
[bewerken | brontekst bewerken]- Kazachse alfabet (Russisch)
- Kazachse taal, alfabet en uitspraak in het Engels (Engels)
- Online transliteratie Latijns-Kazachs Latijns-Cyrillisch-Arabisch (Kazachs)
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑ a b (ru) О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику (Over de wijziging van het alfabet van de Kazachse taal van Cyrillisch naar Latijns schrift). President van Republiek Kazachstan (27 oktober 2017). Gearchiveerd op 27 oktober 2017. Geraadpleegd op 27 oktober 2017.
- ↑ UNITED NATIONS ROMANIZATION SYSTEMS FOR GEOGRAPHICAL NAMES. Gearchiveerd op 15 december 2022.
- ↑ Universal Declaration of Human Rights, Kazachs.