Salka Viertel
| Salka Viertel | ||||
|---|---|---|---|---|
| Algemene informatie | ||||
| Volledige naam | Salomea Sara Viertel-Steuermann | |||
| Bijnaam | Mea Salka | |||
| Geboren | 15 juni 1889 Sambir | |||
| Overleden | 20 oktober 1978 Klosters | |||
| Beroep(en) | Acteur Scenarioschrijver | |||
| Bekend van | Queen Christina Anna Karenina | |||
| Familie | ||||
| Partner(s) | Berthold Viertel | |||
| ||||
Salomea Sara "Salka" Viertel-Steuermann (Sambir, 15 juni 1889 – Klosters, 20 oktober 1978), was een Oostenrijks-Amerikaans acteur en scenarioschrijver.
Jeugd
[bewerken | brontekst bewerken]Salomea Sara (Mea) Steuermann groeide op in Oostenrijk-Hongarije in het stadje Sambir, tegenwoordig gelegen in oblast Lviv in Oekraïne.[1] Zij was een dochter van Auguste en Joseph Steuermann. Haar vader was advocaat en langdurig burgemeester van Sambir,[1] voordat het groeiend antisemitisme hem noodzaakte om af te treden. Zij was een zus van componist en pianist Eduard Steuermann,[noot 1] van de Poolse voetbalinternational Zygmunt Steuermann[noot 2] en van Rosa Steuermann, die in 1922 de acteur Josef Gielen huwde.
Toneel
[bewerken | brontekst bewerken]Haar debuut als acteur kreeg zij in het stadstheater van Pressburg. Daarna beperkte haar carrière zich aanvankelijk tot optredens in kleine kring. In 1911 speelde ze echter in het gezelschap van Max Reinhardt in Berlijn. Twee jaar later stond zij op de Neue Wiener Bühne en maakte in Wenen kennis met schrijver en regisseur Berthold Viertel, haar toekomstige echtgenoot.[noot 3] Het paar huwde in 1918.[noot 4][1]
Salka Viertel sloot zich in Hamburg aan bij het toneelgezelschap van het Große Schauspielhaus; later ging zij naar Düsseldorf. Berthold Viertel werkte in die periode met het door hem opgerichte collectief Die Truppe en voor de UFA.
Hollywood
[bewerken | brontekst bewerken]De familie Viertel zocht in 1928, op instigatie van Friedrich Wilhelm Murnau haar geluk in Hollywood. Berthold Viertel had op voorspraak van Murnau een contract als regisseur en scenarist bij 20th Century Fox gekregen.[1] Ten gevolge van de politieke ontwikkelingen in Duitsland besloten zij langer in de Verenigde Staten te blijven, als in ballingschap. Volgens biograaf Donna Rifkind waren de Viertels daarmee onderdeel van "Hitlers cadeau aan Amerika" – vanuit heel Europa, in het bijzonder uit Duitstalige landen, ontvluchtten filmartiesten zijn regime, bijvoorbeeld ook de Oostenrijkse schrijver Vicki Baum.[3] Net als de Amerikaanse universiteiten konden de studio’s van Hollywood in de jaren dertig, volgens Saunders, een stringente selectie doorvoeren, doordat de toenmalige emigrantenlijst wel een Who's Who van de Weimar filmstudio leek; hij plaatst Berthold Viertel direct achter enkele immigranten die hij als ongeëvenaard beschouwt.[4]
In tegenstelling tot haar prestaties op de Duitse en Oostenrijkse planken oogstte Salka Viertel slechts bescheiden succes als filmacteur. Naar eigen zeggen – mogelijk vooral naar de mening van Max Reinhardt, die zij in New York gesproken had – was zij "knap noch jong genoeg" voor een carrière bij de film. Een uitzondering vormde de Duitse versie van Anna Christie, waarin ze op verzoek van haar vriendin Greta Garbo de rol van Marty overnam, die in het origineel door Marie Dressler gespeeld was.[1][5]
Vervolgens wierp zij zich op als een soort mentor voor Garbo en werkte aan enkele draaiboeken voor haar mee, waaronder Queen Christina, Anna Karenina en Two-Faced Woman.[1] Anderzijds mislukte het plan om samen met de eveneens in Amerikaanse ballingschap levende Bertolt Brecht een commercieel draaiboek voor Hollywood te schrijven.[6]
Salon
[bewerken | brontekst bewerken]In Los Angeles woonden de Viertels aanvankelijk aan de Fairfax Avenue. Enige tijd later huurden zij een huis in de Mabery Road in Santa Monica, dat zij uiteindelijk kochten.[1] Zij hadden in Europa tot de intelligentsia behoord en zetten deze rol voort. In Santa Monica verzorgde Salka Viertel een literaire salon, waar veel exilanten en prominente intellectuelen hun opwachting maakten. Vooral de zondagse theesoirees werden druk bezocht.[5] Door de jaren heen ontvingen zij onder meer beroemdheden als Sergej Eisenstein, Charlie Chaplin, Arnold Schönberg, Christopher Isherwood, Hanns Eisler, Max Reinhardt, Aldous Huxley, Bertolt Brecht en Thomas Mann.[2]
Makelaar
[bewerken | brontekst bewerken]De rol van Salka Viertel in Hollywood veranderde geleidelijk. Zo was zij in de jaren dertig allereerst actief in de fondsenwerving voor het ¡Que viva México!-project van Eisenstein.[noot 5][1] Ook introduceerde zij componist Franz Waxman bij James Whale en dientengevolge schreef Waxman zijn eerste Hollywood soundtrack, voor Whale's film Bride of Frankenstein. Gaandeweg begon Viertel te fungeren als zaakwaarnemer – onder meer voor Charles Boyer – door diverse mensen te helpen voet aan de grond te krijgen in de filmindustrie van Hollywood.[1]
Activisme
[bewerken | brontekst bewerken]Daarnaast was zij in de jaren dertig en veertig betrokken bij de strijd tegen het nationaalsocialisme. Salka Viertel zette zich ook in voor mensen die, ondanks het gevaar dat zij liepen, nog noodgedwongen in Europa bleven.[7] Zij hielp producer Paul Kohner met de oprichting van het European Film Fund,[1] dat bemiddelde bij het sluiten van contracten met belangrijke studio's in Hollywood. Via dit fonds kregen artiesten als de Duitse schrijver Leonhard Frank, Heinrich Mann, de Oostenrijkse schrijver en journalist Alfred Polgar, de Duitse satirisch schrijver Walter Mehring en Oostenrijkse schrijver Friedrich Torberg noodvisa, zodat zij aan de nazi's konden ontsnappen.
In de begindagen van de Koude Oorlog, tijdens het McCarthyisme in Amerika, viel Viertel onder de scenarioschrijvers in Hollywood, die van communistische sympathieën verdacht werden, door haar hulp aan vluchtelingen uit Europa – ongeacht hun politieke voorkeur – en belandde op de zwarte lijst, waardoor zij er niet meer aan werk kwam.[8][noot 6]
Nadagen
[bewerken | brontekst bewerken]
Na haar echtscheiding in 1947 ging Salka Viertel eerst in Brentwood wonen. Haar moeder stierf in 1952 in Viertels huis in Santa Monica. Het jaar erna – na de terechtstelling van Julius en Ethel Rosenberg medio juni – emigreerde ze naar Zwitserland, waar zij zich in Klosters vestigde. In die eerste jaren terug in Europa werkte ze mee aan enkele Europese films. In 1978 overleed zij in Klosters. Later betrok haar zoon Peter het huis met zijn tweede vrouw, Deborah Kerr.[1]
Trivia
[bewerken | brontekst bewerken]In Klosters is een brug naar Salka Viertel vernoemd.
Biografieën
[bewerken | brontekst bewerken]Salka Viertels autobiografie The Kindness of Strangers is in 1969 gepubliceerd.[noot 7]
In de 21e eeuw lijkt de belangstelling voor Salka Viertel te herleven. Zowel Núria Añó als Donna Rifkind schreven in 2020 een biografie over haar.[9][10] Hun werken werden voorafgegaan door die van Nicole Nottemann (2011)[11] en Katharina Prager (2007).[12] Opvallend is dat Añó en Rifkind lijnrecht tegenover elkaar staan inzake de vermeende biseksualiteit van Viertel en de door sommigen geponeerde stelling dat zij een langdurige liefdesrelatie onderhield met Garbo.[8]
Filmografie
[bewerken | brontekst bewerken]- Acteur
- Seven Faces (1929), rol van Catherina de Grote[noot 8]
- Anna Christie (1930), rol van Marty Owens
- The Mask Falls (Die Maske fällt) (1931) onder regie van William Dieterle[noot 9]
- The Sacred Flame (1931) onder regie van William Dieterle en Berthold Viertel[noot 10]
- Scenarioschrijver
- Queen Christina (1933)
- The Painted Veil (1934)
- Anna Karenina (1935)
- Conquest (1937)
- Two-Faced Woman (1941)
- Deep Valley (1947)
- Loves of Three Queens (L’Amante di Paride) (1954)
- Prisoner of the Volga (I Batalliere del Volga) (1958)
Bibliografie
[bewerken | brontekst bewerken]- The Kindness of Strangers. Holt, Rinehart and Winston, New York (1969)
- Das unbelehrbare Herz. Claassen, Hamburg/Düsseldorf (1970) ISBN 3-499-12102-6
- Das unbelehrbare Herz. Erinnerungen an ein Leben mit Künstlern des 20. Jahrhunderts. Eichborn Verlag, Frankfurt am Main (2011) ISBN 978-3-8218-6235-4
- Bronnen
- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Salka Viertel op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Salka Viertel op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
- Noten
- ↑ Onder de studenten van Edward Steuermann waren Alfred Brendel, Jakob Gimpel, Moura Lympany, Menahem Pressler, Avraham Sternklar en Russell Sherman. Daarnaast gaf hij privéles aan de filosoof Theodor Adorno, de componist Gunther Schuller en de muziektheoretici Edward T. Cone en David Lewin.
- ↑ Zygmunt Steuermann werd slachtoffer van de Holocaust. Edward en Rosa waren voor de oorlog geëmigreerd naar, respectievelijk, de Verenigde Staten en Argentinië (Buenos Aires).
- ↑ Berthold Viertel was een protegé van de Oostenrijkse dichter Karl Kraus.[2]
- ↑ Zij zouden drie kinderen krijgen.
- ↑ Het ¡Que viva México!-project behelsde een portret van de ontwikkelingen in de Mexicaanse culturen en politiek in de periode van de Spaanse verovering op de toenmalige inheemse beschaving tot de Mexicaanse Revolutie. Het project is nooit goed van de grond gekomen en uiteindelijk staakte Eisenstein het werk aan zijn magnum opus.
- ↑ Zij werkte de verhaallijn voor The River van Jean Renoir uit, maar mocht niet aan het draaiboek werken en kreeg niet betaald.[1]
- ↑ In een recensie van David Vickrey uit 2007 noemt deze de autobiografie van Salka Viertel een werk van historische waarde, dat herdrukt zou moeten worden met een namenindex.[2]
- ↑ Geregisseerd door haar toenmalige echtgenoot Berthold Viertel.
- ↑ Duitstalige remake van The Way of All Men.
- ↑ Het scenario is gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk van William Somerset Maugham uit 1928.
- Referenties
- ↑ a b c d e f g h i j k l (en) Rickey, Carrie, Screenwriter for Garbo, savior for exiles fleeing Hitler. The Sun and Her Stars: Salka Viertel and Hitler’s Exiles in the Golden Age of Hollywood. By Donna Rifkind. Forward (5 februari 2020). Geraadpleegd op 25 augustus 2020.
- ↑ a b c (en) Vickrey, David, Salka Viertel's The Kindness Of Strangers. Dialoginternational.com (31 januari 2007). Geraadpleegd op 25 augustus 2020.
- ↑ (en) Rifkind, Donna (2020). The Sun and Her Stars: Salka Viertel and Hitler's Exiles in the Golden Age of Hollywood. Other Press, New York. ISBN 9781590517215.
- ↑ (en) Saunders, Thomas J. (1994). Hollywood in Berlin: American Cinema and Weimar Germany. University of California Press, Berkeley, pp.197–198. ISBN 0-520-08354-7.
- ↑ a b (en) Bahr, Erhardt (2008). Weimar on the Pacific: German Exile Culture in Los Angeles and the Crisis of Modernism. University of California Press, pp.296–297. ISBN 978-0-520-25795-5. Geraadpleegd op 25 augustus 2020.
- ↑ (de) Claussen, Detlev (2005). Theodor W. Adorno. Ein letztes Genie. Fischer Taschenbuch, Frankfurt am Main. ISBN 9783596159604.
- ↑ (en) German Exiles in Southern California – Berthold Viertel (1885–1953) & Salka Viertel (1889–1978). Feuchtwanger Memorial Library, University of Southern California (29 augustus 2007). Gearchiveerd op 29 augustus 2007. Geraadpleegd op 26 augustus 2020.
- ↑ a b (en) Vickrey, David, Salka Viertel And Greta Garbo: A Love Story. Dialoginternational.com (10 augustus 2020). Geraadpleegd op 25 augustus 2020.
- ↑ (en) Añó, Núria (2020). The Salon of Exiled Artists in California: Salka Viertel took in actors, prominent intellectuals and anonymous people in exile fleeing from Nazism. Smashwords, Los Gatos. ISBN 9780463206126. Hier is de Engelstalige titel vermeld; voor de Catalaanse, zie het lemma Núria Añó.
- ↑ (en) Rifkind, Donna (2020). The Sun and Her Stars: Salka Viertel and Hitler's Exiles in the Golden Age of Hollywood. Other Press, New York. ISBN 9781590517215.
- ↑ (de) Nottelmann, Nicole (2011). Ich liebe dich. Fur immer: Greta Garbo und Salka Viertel. Aufbau Verlag, Berlijn.
- ↑ (de) Prager, Katharina (2007). “Ich bin nicht gone Hollywood!” Salka Viertel – Ein Leben in Theater und Film. Braumüller Verlag, Wenen. ISBN 978-3-7003-1592-6.