Suprematisme

Kazimir Malevitsj, *Zwart vierkant*, 1915

Ljoebov Popova: *Schilderkunstige architectuur*, 1916

Sergey Senkin: *Abstracte compositie* 1920

Het suprematisme is een vorm van de abstracte kunst uit het begin van de twintigste eeuw; de bloeitijd van deze beweging lag van circa 1915 tot 1930.

Geschiedenis en achtergronden

Deze stijl binnen de schilderkunst werd gegrondvest door de Russische kunstschilder Kazimir Malevitsj, die in 1915 de principes formuleerde. Het suprematisme kan worden gezien in tegenstelling tot het constructivisme. Waar constructivisten zien dat het gehele leven door de techniek beheerst wordt, geloven de suprematisten dat het gevoel de techniek in het leven roept.

Het suprematisme werkt vooral met geometrische figuren zoals het vierkant, de cirkel en de rechthoek. Binnen een volkomen abstracte kunst stond Malevitsj de suprematie van geometrische vormen voor. De weergave van zowel voorwerpen als ideeën werd volkomen afgewezen. Malevitsj' opvattingen zijn het meest radicaal uitgedrukt in zijn schilderij Zwart vierkant - een zwart vierkant op een witte achtergrond.

Het suprematisme van Malevitsj is voor een belangrijk deel gebaseerd op het werk van de Russische wiskundige Lobatsjevski. Vanuit deze denkbeelden is elk schilderij een 'bevroren' beeld van een eeuwige beweging door een ideaalruimte van n dimensies, geen omhoog, geen omlaag, geen rechts en geen links.

Malevitsj schreef een kunsttheorie die de grondslag vormde van een deel van zijn oeuvre en die hij het 'suprematisme' noemde (van suprematie, oftewel 'oppermacht'). Zijn eerste suprematistische schilderij dateert uit 1913. Zijn Zwart vierkant op witte ondergrond uit 1915 werd het 'icoon' van het suprematisme en was op de eerste tentoonstelling in de 'rode hoek' opgehangen, de speciale plek in huis waar in Rusland de iconen geplaatst worden. Malevitsj stelde: "Het vierkante vlak geeft het begin aan van het suprematisme, van een nieuw kleurrijk realisme als een soort van abstract scheppen".

Het betreft kunst waarin geen sprake is van figuratie. Het idioom is gebaseerd op geometrische vormen, pure kleuren plus wit en zwart. Kunst was voor Malevitsj verbonden met het spirituele. Volgens zijn opvatting diende de kunst geen politieke, utilitaire of sociale doelstellingen of pretenties te hebben. Kunst behoorde autonoom te zijn. Deze opvatting onderscheidde hem van de constructivisten. Er waren meerdere volgelingen, waaronder Ljoebov Popova.

Invloeden

Het kubisme en het futurisme hebben het suprematisme beïnvloed. Aan het einde van de jaren twintig was de bloeiperiode van het suprematisme voorbij. Sommige aanhangers sloten zich aan bij de constructivisten. In 1917 stond het suprematisme zeer in de belangstelling bij andere kunstenaars. Zij gebruikten het ook voor toegepaste kunst. De kunstenaars verenigden zich in het begin van de jaren twintig in een aantal Unovis-groepen. Hoewel de beweging in Rusland weinig weerklank vond en slechts een beperkt aantal navolgers kende, had zij wel veel invloed op Wassily Kandinsky en de schilders van het Bauhaus en De Stijl. Wat betreft het streven de vormentaal van de beeldende kunst terug te brengen tot zijn essentie liep de beweging vooruit op minimal art.

De Oktoberrevolutie van 1917 werd door veel kunstenaars gesteund. Het nieuwe regime was aanvankelijk gecharmeerd door abstracte en experimentele kunst. Tijdelijk had de abstracte kunst een bijzondere waarde voor de Sovjet-regering. Er was zelfs subsidie voor. Maar vanaf 1924, toen het Stalinisme in voege trad, begon de Sovjetstaat de artistieke vrijheid sterk in te perken. In Europa werd het manifest daarentegen een bron van inspiratie voor De Stijl, het Europese constructivisme, het Bauhaus en minimal art. Na de Russische Revolutie meenden veel moderne kunstenaars die onder het regime van de tsaar niet aan het werk konden dat nu eindelijk hun tijd gekomen was. Het communistisch regeringsstelsel verbood echter al snel elke kunstvorm die niet in dienst stond van de staat.

Vormsoort

De schilderijen vertonen grote contrasten zoals:

rond - hoekig
geometrisch - organisch
open - gesloten
symmetrisch - asymmetrisch
regelmatig kleurgebruik - onregelmatig kleurgebruik
enkelvoudig kleurgebruik - samengesteld kleurgebruik

Kunstenaars van het suprematisme

Zie de categorie Suprematism van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.