Sjå kjelda til Den normanniske erobringa av England

{{språkvask}}
[[Fil:Bayeux_Tapestry_scene51_Battle_of_Hastings_Norman_knights_and_archers.jpg|mini|[[Bayeuxteppet]] er ei normannisk framstilling av erobringa av England laga kort tid etter at ho fann stad.]]
[[Fil:Battle of hastings.JPG|mini|[[Slaget ved Hastings]] var den avgjerande hendinga som gjorde at England kom på normanniske hender. Slaget blir gjenutspelt årleg ved [[Battle i East Sussex]].]]
'''Den normanniske erobringa av England''' byrja i [[1066]] då kongedømet [[England]] vart invadert av hæren til [[Vilhelm I av England|Vilhelm Bastarden]], [[hertug av Normandie]], sidan kalla Vilhelm Erobraren. Vilhelm sigra i [[slaget ved Hastings]], og dette resulterte i etableringa av [[Normannarar|normannisk]] kontroll over det [[Angelsaksarar|angelsaksiske]] England. Den normanniske erobringa var ei vesentleg og omveltande hending i [[engelsk historie]] av fleire årsaker. Ho fjerna i stor grad den eksisterande herskande klassen og erstatta han med eit utanlandsk [[fransk]]talande monarki, aristokrati og prestehierarki.

Dette førte til ei omforming av språket og kulturen i landet. Ved at England vart underlagt herskarar som hadde opphavet sitt i [[Frankrike]] vart landet knytt tettare til kontinentet medan den tidlegare [[Skandinavia|skandinaviske]] innverknaden vart langt mindre eller nærast opphøyrde. Det sette òg i gang ei rivalisering med Frankrike som kom til å fortsetje uavbroten dei neste 750 åra, frå 1066 og fram til [[1815]]. Det hadde òg store konsekvensar for resten av [[Dei britiske øyane]], ved at det la vegen open for ein normannisk invasjon av [[Wales]] og [[øya Irland|Irland]], og omfattande inntrenging i aristokratiet i [[Skottland]] av normanniske og andre fransktalande familiar, og innføringa av føydalt system i sørlege Skottland. Det er viktig å merke at normannarane ikkje var skandinavar, sjølv om ein del av forfedrane deira var det. Det var fransk [[Føydalisme|føydal]] mellomalderkultur som omforma England, ikkje [[norrøn]].

== Bakgrunn og opptakt ==
=== Normandie ===
[[Fil:Normandie.svg|mini|300px|Kart over Normandie]]
[[Normandie]] er ein region i det nordlege og vestlege Frankrike som i åra føre lagnadsåret 1066 hadde fått stor norrøn busetjing både frå [[Noreg]] og kanskje særleg frå [[Danmark]]. Denne vart innleia etter at den [[Frankarriket|franske]] [[Karolingarar|karolinske]] herskaren [[Karl den einfaldige]] (898–922) i [[911]] tillét ei gruppe norrøne inntrengarar å busetje seg i den nordlege delen av Frankrike. Leiaren deira vart kalla [[Rollo av Normandie|Rollo]] av franskmennene, medan norrøn tradisjon har identifisert han som [[Gange-Rolv]]. Dette løyvet til norrøn busetjing var ein del av [[Saint-Clair-sur-Epte-traktaten]] som vart inngått mellom Karl og Rollo. Karl håpte at denne ville hindre nye åtak frå vikingar som hadde plaga [[Frankarriket]] på denne tida.

Denne norrøne busetjinga vart ein suksess, då desse vart permanente og avslutta dei tidlegare overfalla i området. Dei tidlegare vikingane i regionen var kjent som nordbuarane, og dette gav Normandie namnet sitt. Nordbuarane, normannarane, tilpassa seg hurtig, kanskje så raskt som i løpet av éin generasjon, til kulturen på staden. Dei gav opp [[heidenskap|heidendomen]] sin og konverterte til [[kristendom]]men. Dei gjekk òg over til å snakke det lokale språket, [[langues d'oïl]], som endå fekk nokre trekk frå deira [[Norrønt|norrøne språk]], omforma til [[normannisk]]. Dei blanda seg med den lokale folkesetnaden ved inngifte, tilpassa seg det føydale systemet, og byrja etter kvart å utvide det tildelte territoriet sitt mot vest og busette seg i område som omfatta [[Bessin]], halvøya [[Cotentin]] og [[Kanaløyane]].

I 1002 gifta den [[angelsaksarar|angelsaksiske]] kongen [[Ethelred II av England|Ethelred II]] seg med [[Emma av Normandie|Emma]], dotter av hertugen av Normandie. Sonen deira [[Edvard vedkjennaren]], som hadde halde seg mange år i eksil i Normandie under det danske styret av England, etterfølgde han på den engelske trona i 1042. Det dynastiske sambandet mellom England og Normandie skapte grobotn for ei normannisk interesse for engelsk politikk då Edvard lente seg tungt på støtte frå Normandie. Dette innebar normanniske hoffmenn, soldatar og prestar i England, og han utpeikte normannarar til maktposisjonar, særleg i kyrkja. Sidan Edvard var barnlaus og i konflikt med den formidable jarlen av [[Wessex]], [[Godwin av Wessex|Godwin]], og sønene hans, er det mogleg at han kan ha oppmuntra ambisjonane til hertug [[Vilhelm I av England|Vilhelm av Normandie]] for den engelske trona.

=== Kyrkjepolitisk grunn for invasjon ===
[[Fil:Bayeux_Tapestry_scene31_detail_Stigand.jpg|mini|upright|[[Stigand]], den siste angelsaksiske erkebiskopen av Canterbury, døydde i fengsel i 1072. Detalj frå [[Bayeux-teppet]]]]
I tida rundt 1066 hadde den engelske kyrkja i lengre tid vore i konflikt med [[Kyrkjestaten|pavedømet]]. Den fremste geistlege stillinga i England var [[Canterbury erkebispedøme]], der [[Stigand]] hadde vore [[erkebiskop]] sidan 1052. [[Pave Leo IX]] hadde i same tidsperiode starta ei reformrørsle som seinare vart kjent som den gregorianske reforma. I denne fokuserte pave Leo på å forbetre geistlegheita og hindre [[simoni]], det vil seie å kjøpe og selje presteembete og geistlege posisjonar. I 1049 uttalte paven offentleg at han ville sjå nærare på den engelske kyrkja og undersøkja kandidatar for bispesete langt strengare før dei vart godkjende.<ref>[[Pauline Stafford|Stafford, Pauline]] (1989): ''Unification and Conquest: A Political and Social History of England in the Tenth and Eleventh Centuries''. London: Edward Arnold. ISBN 0-7131-6532-4, ss. 89–92</ref> Då erkebiskop [[Edsige av Canterbury]] (seinare [[heilagkåring|heilagkåra]]) døydde i 1051, valde munkane ved Canterbury ein slektning av jarl Godwin ved namn Æthelric som ny erkebiskop.<ref>Huscroft, Richard (2005): ''Ruling England 1042–1217''. London: Pearson/Longman. ISBN 0-582-84882-2, s. 6</ref> Kong Edvard sette seg imot valet og utpeikte i staden [[Robert av Jumièges]], noko som var kontroversielt då han  tillegg til å vere normannar òg alt var [[London bispedøme|biskop av London]].

Biskop Robert drog til [[Roma]] og fekk godkjenning frå paven for utnemninga. Robert freista òg å få tilbake eigedomar frå jarl Godwin som han meinte høyrde til kyrkja. I 1052 fekk Godwin lyst Robert fredlaus og tvinga han i eksil.<ref>Stafford, Pauline (1989): ''Unification and Conquest'', ss. 89–92</ref> Edvard vedkjennaren utpeikte deretter Stigand som erkebiskop av Canterbury. Paven nekta å godkjenne utnemninga av Stigand då Robert av Jumièges framleis var i live og heller ikkje var vorten avsett av ein pave. Robert appellerte til pave Leo IX som innkalla Stigand til Roma. Stigand gjorde seg òg skuldig i pluralisme ved å fortsetje å vere [[Winchester bispedøme|biskop av Winchester]] sjølv om han var vorten erkebiskop av Canterbury. Då Stigand ikkje møtte opp hos paven vart han [[Ekskommunikasjon|ekskommunisert]].<ref>Stenton, F. M (1971): ''Anglo-Saxon England'' (3. utg.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280139-5, ss. 465–466</ref> Pave Leo IX og etterfølgjarane hans, pave [[Viktor II]] og pave [[Stefan IX]], fortsette å rekne Robert av Jumièges som den rettmessige erkebiskopen av Canterbury.<ref>Blair, Peter Hunter; Blair, Peter D. (2003): ''An Introduction to Anglo-Saxon England'' (3. utg.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-53777-0, s. 108</ref>

Stigand vart seinare skulda for [[simoni]] av klosterkrøniker, men alle desse tiltalane vert daterte til etter 1066 og er av den grunnen prega av eit ynske om å sverte den engelske kyrkja som korrupt og tilbakeståande. Mellomalderkrønikeskrivaren [[William av Poitiers]] hevda òg at Stigand i 1052 gjekk med på at Vilhelm av Normandie, skulle etterfølgje kong Edvard. Dette vart nytta som [[propaganda]] etter den normanniske erobringa, men [[David Bates (historikar)|David Bates]] og andre historikarar har hevda at det er usannsynleg at dette nokon gong har skjedd.<ref>Bates, David (2001): ''William the Conqueror''. Stroud, UK: Tempus. ISBN 0-7524-1980-3, ss. 77–78</ref> Stillinga til Stigand som overhovud for den engelske kyrkja vart nytta for alt det var verd av normannarane i propagandaen deira før, under og etter erobringa.<ref>Douglas, David C. (1964): ''William the Conqueror: The Norman Impact Upon England''. Berkeley: University of California Press., s. 170</ref>

Truleg var det den kontroversielle posisjonen og ulydnaden til Stigand som påverka pave [[pave Alexander II|Alexander II]] til å gje støtta si og løyve til invasjonen til Vilhelm Erobraren og den påfølgjande erobringa av England.<ref>Loyn, H. R. (2000): ''The English Church, 940–1154''. Upper Saddle Riv, NJ: Pearson Education. ISBN 0-582-30303-6, s. 98</ref> Ein arkitekt bak invasjonen var erkediakon Hildebrand av Sovana, den seinare paven [[Pave Gregor VII|Gregor VII]], som nytta den store makta si i kardinalrådet til å fremje og støytte krava til hertug Vilhelm av Normandie. Det å rette urimelege tiltaler mot den engelske kyrkja var innanfor politikkspelet og propagandaen i tida før 1066.<ref>[http://www.regia.org/papalpolitics.htm Why the Pope Supported William's Invasion of England]</ref>

Vilhelm hadde gode verdslege grunnar til å invadere, men løyvet til paven var truleg særs viktig i arbeidet med å rekruttere militær støtte og gjennomføre invasjonen. Men det blodige [[slaget ved Hastings]] der kristne drap kristne vart politisk vanskeleg for paven, og han kravde at Vilhelm skulle gjere bot. Vilhelm bygde då eit kloster på slagmarka for å vise at han hadde Gud med seg. Den 11. april 1070 vart Stigand formelt avsett av legata til paven og sett i arrest i [[Winchester]] der han døydde i 1072, ribba for all vørdnad og med heile den personlege formuen sin konfiskert.

=== Krav på den engelske krona ===
[[Fil:Edward II of England.jpg|mini|venstre|[[Edvard vedkjennaren]] sitt dødsfall utløyste kjedene av hendingar som førte til okkupasjonen av England.]]

[[Fil:Harold II 1066.jpg|mini|Mynt prega av [[Harald Godwinson]], ''[[British Museum]]''.]]
[[Fil:William the Conqueror 1066 1087.jpg|mini|Mynt prega av [[Vilhelm erobraren]], no i [[British Museum]].]]
Då kong Edvard døydde i byrjinga av 1066 var det få klare arvingar til den engelske trona, men det var fleire motstridande interesser. Den næraste etterfølgjaren til Edvard var [[Harald II av England|Harald Godwinson]], jarl av Wessex, son av [[Godwin av Wessex|Godwin]]. Han var den rikaste og mektigaste innanfor den engelske adelen, og Harald vart vald til konge av det engelske [[witenagemot]] (eller ''witan'', [[Gammalengelsk|angelsaksisk]] for «møte av vise menn»). Han vart krona av erkebiskop [[Ealdred av Worcester]] tidleg i januar 1066.<ref>''Angelsaksiske krønike'', ss. 194–195</ref>

Det er verd å merke seg at Harald Godwinson ikkje hadde noko opplagt krav på trona. Faren hans Godwin var son av ein ''thegn'' av Sussex. I tidleg engelsk historie var «thegn» eit medlem av dei adelege klassene med rang mellom jarlar og ordinære frie menn, og løyvde land av kongen eller av lordane for militær teneste. Seinare dokument har skildra Godwins far som ein ''ceorl'', ein [[fri mann]] av lågaste rang. Godwin nedstamma truleg frå [[lågadel]]en. Det kan synast som om samtida freista å gje Harald Godwinson ei slekt tilbake i seks ledd til kong [[Ethelred av Wessex]], men det kan vere ein tvilsam politisk konstruksjon for å sikre Harald sitt krav på trona.

Måten Harald overtok kongedømet på var også omstridd. Han hadde kome seg opp både ved posisjonen til faren sin og ved eiga handlekraft som militær leiar, blant anna i krigen mot walisarane i 1063. Mot slutten av 1065 vart kong Edvard sjuk og fall i koma utan å klargjere kven som var etterfølgjaren hans. Den 5. januar 1066 døydde han, ifølgje ''[[Vita Ædwardi Regis]]''.{{mrk|Full tittel er Vita Ædwardi Regis qui apud Westmonasterium Requiescit («Livet til kong Edvard som kviler ved Westminster»), ca. 1067.}} Men like før han døydde, skal han kortvarig ha fått medvitet tilbake, og då bede om at kongedømmet vart «verna» av Harald. Denne påstanden er tvitydig, men då witenagemot kom saman neste dag vart Harald, kanskje som dei sterke mennene til landet, vald som etterfølgjar, i noko som kan likne på eit [[statskupp]].<ref>Hallam, Elizabeth M: ''Domesday Book through Nine Centuries''. Thames and Hudson 1986. Side 11: «...and rapid coup by Harold...»</ref> Dette skjedde framfor han som hadde arverett til trona, den unge [[Edgar Ætheling]]. Det næraste den nye kongen stod til kongeslekta var at systera hans [[Edith av Wessex]] var gift med Edvard vedkjennaren, utan at dette ekteskapet hadde ført med seg born.

Likevel vart Harald Godwinson umiddelbart utfordra av to mektige naboherskarar. Hertug Vilhelm Bastarden hevda at han hadde fått løfte om trona av kong Edvard og at Harald hadde gjeve eiden sin på denne avtala. I 1064 skal Harald Godwinson ha forlist i [[Ponthieu]]. Det har vore mykje spekulasjon om denne underlege sjøreisa. Dei tidlegaste normanniske [[krønike]]ne, skrivne etter erobringa, rapporterte at Robert, erkebiskop av Canterbury, hadde vorte send av den barnlause kong Edvard for å utpeike Vilhelm av Normandie som arvingen sin ved å vere ein slektning på morssida, og at Harald Godwinson seinare vart send for å sverje truskap til den normanniske hertugen.<ref>Howarth, David: ''1066: The Year of the Conquest'', Penguin Books, 1983, ss. 69–70; Houts, Elisabeth van (red.): ''The ''Gesta Normannorum Ducum'' of William of Jumieges, Orderic Vitalis and Robert of Torigni'', Clarendon Press: Oxford, 1995, bind 2, ss. 158–161</ref> Historikarane er usamde i truverdet til denne forteljinga. Det synest uansett som om Vilhelm var overtydt om at han var etterfølgjar til den engelske trona, men det er uklart om det var ei felles semje mellom både Edvard og Vilhelm om dette. Etter skipsforliset hamna Harald i hertugen si varetekt. [[Bayeux-teppet]] og andre normanniske kjelder har vist at Harald svor ein eid til Vilhelm på heilage [[relikvie|relikviar]] om å støtte krava til hertugen på den engelske trona. Dette utnytta normannarane etter Harald døydde ved å peike på at han hadde sverja falskt ved denne påståtte eiden, og såleis forbrote seg mot Gud.

[[Fil:BattleofStamfordbridge.png|mini|[[Harald Hardråde]] avbilda i raudt og med «norsk» stridsøks i ''Vita Ædwardi Regis'', ei nær samstundes skildring.]]
Kong [[Harald Hardråde]] av [[Noreg]] la òg inn eit krav på trona etter ei avtale med forgjengaren sin kong [[Magnus den gode]], og den tidlegare danske kong [[Hardeknut]], son av den tidlegare danske og engelske kongen [[Knut II av Danmark|Knut den mektige]] (og [[Emma av Normandie]]). Denne avtala mellom Magnus og Hardeknut vart inngått i [[1037]] ved [[Göta älv|Gøtaelva]], og avgjorde at han som levde lengst av dei skulle arve den andre. Då Hardeknut døydde i 1042, arva Magnus tilsynelatande kongeriket [[Danmark]], og med Danmark òg det danske kravet på den engelske trona. Då Magnus døydde i 1047 arva onkelen hans Harald Hardråde både riket til Magnus og krava hans på England. Då nyhendet om at Edvard vedkjennaren var død vart kjent, byrja både Vilhelm Bastarden og Harald Hardråde kvar for seg å samle saman soldatar og skip for å gjere krava sine gjeldande gjennom ein invasjon av England.

Både samstundes og seinare kom det òg andre utfordrarar. Den første var [[Edgar Ætheling]], ein slektning av Edvard vedkjennaren som var ein direkte etterkomar av kong [[Edmund II av England|Edmund Jernside]]. Edgar var son av [[Edvard den landflyktige]], igjen son av Edmund Jernside, og var fødd i Ungarn der faren hans hadde flykta etter den danske erobringa av England ved Knut den mektige. Etter at familien kom tilbake til England og døden til faren hans i 1057, var Edgar utan tvil den som hadde det fremste arvemessige kravet på trona. Ulukkelegvis for Edgar var han berre rundt 13 eller 14 år på den tida då Edvard vedkjennaren døydde, og med lite familie til å støtte han, vart krava hans forbigått av witenagemot. Ein annan utfordrar var [[Svein Estridsson]], konge av Danmark etter at Harald Hardråde gav opp å halde Danmark etter at Magnus den gode døydde. Svein sitt krav på den engelske trona var grunna med at han var barnebarn av [[Svein Tjugeskjegg]], men ikkje i direkte mannslinje. Mora hans, [[Estrid Margarete Sveinsdotter]], var gift med jarl [[Ulf Torgilsson]] av [[Skåne]], og han var såleis ein nevø av Knut den mektige på morssida. Svein Estridsson gjorde uansett ikkje krav på den engelske trona før i 1069, og sjølv då berre halvhjarta. Jarlen av [[Northumbria]], [[Toste Godwinson]], aom var ein yngre bror av Harald Godwinson, gjekk til opprør tidleg i 1066 og det ''kan'' ha vore byrjinga på eit krav på trona, men etter at han vart sigra over av jarlane [[Morcar av Northumbria|Morcar]] og broren [[Edwin av Mercia|Edwin]], og dette førte til at dei fleste av tilhengarane hans flykta, gav Toste støytta si til Harald Hardråde.

=== Toste og Harald Godwinson ===
I 1065 var England nær borgarkrig etter at Toste Godwinson påla jarledømet sitt ei fordobling av skattane. Folka i Northumbria gjorde opprør mot sin eigen jarl, og Harald Godwinson støtta opprørarane mot sin eigen bror og erstatta han med Morcar. Denne handlinga styrkte posisjonen til Harald som etterfølgjaren til Edvard vedkjennaren, men han splitta òg sin eigen familie. I 1066 var fiendskapen mellom brørne Toste og Harald eit faktum. Toste herja søraustlege England med ein flåte skip han hadde rekruttert i [[Flandern]], seinare òg med andre skip frå [[Orknøyane]]. Då Harald sende den engelske flåten mot han, segla Toste lenger nord og herja [[East Anglia]] og [[Lincolnshire]] til han vart driven tilbake av skipa til brørne Edwin og Morcar, høvesvis jarlar av [[Mercia]] og Northumbria. Forlaten av dei fleste av tilhengarane sine drog Toste til [[Skottland]] der han brukte sommaren på å rekruttere nye krigarar.

Harald Hardråde invaderte nordlege England tidleg i september for å gjenopprette Nordsjøriket til Knut den mektige. Den norske kongen leia ein flåte som skal ha omfatta 300 skip, kanskje heile 330,<ref>Richards, Julian: ''Blood of vikings''. Hodder & Stoughton/BBC. 2001. Side 230.</ref> noko som kan ha tilsvart ein hær på opp til 15 000 menn. I tillegg vart hæren til Harald ytterlegare forsterka av dei styrkane som Toste Godwinson hadde klart å samle saman. I den grada Harald Godwinson hadde krav på den engelske trona, hadde òg broren Toste det. Med Toste si støtte til den norske kongen vart saka deira ytterlegare forsterka, men til sjuande og sist var det militærmakta som var avgjerande.

=== Slaget ved Stamford bru ===
[[Fil:Harald Hardraades saga-Pil i strupen-W. Wetlesen.jpg|mini|Harald Hardråde fekk ei pil i strupen under [[Slaget ved Stamford Bridge|slaget ved Stamford bru]] den 25. september 1066. Teikning av Wilhelm Wetlesen.]] 
{{detaljar|Slaget ved Stamford bru}}
Flåten til Harald Hardråde kryssa [[Nordsjøen]], segla opp elva [[Ouse i Yorkshire|Ouse]] og gjorde landgang. Hæren gjekk rett mot [[York]], som var maktbasen og hovudstaden i England i nord. Harald Hardråde tok engelskmennene uførebudde og etter å ha erobra byen drog han deretter mot [[Fulford]], der han den 20. september møtte ein hastig samla hær til jarlane og brørne [[Edwin av Mercia|Edwin]] og [[Morcar av Northumbria|Morcar]] som høvesvis var [[jarl av Mercia]] og [[jarl av Northumbria]]. I [[slaget ved Fulford]] vart angelsaksarane heilt overvunne.<ref>''Anglosaksiske krønike'', ss. 196–197</ref>

Harald Godwinson hadde vore sommaren på sørkysten av England med ein stor hær og flåte i vente på at den normanniske hertugen skulle invadere. Den 8. september oppløyste han hæren då reservane med proviant tok slutt. Då nyhendet om den norske invasjonen i nord nådde fram, skunda han seg av stad for å møte den nye trusselen, og samla saman ein hær etter kvart som han reiste nordover. Nettopp denne evna til å raskt samle saman nye folk er eit vitnemål på den lojaliteten som undersåttane hans viste. Ferda nordover byrja før slaget ved Fulford, men sjølv til hest ville det ta tid å nå fram til nordmennene.

Den 25. september, fem dagar etter Fulford, kom han brått på nordmennene. Dei var truleg heilt uførebudde på at Harald Godwinson skulle dukke opp så snart. Samstundes vart nordmennene stengde inne i ein elvedal der dei lett vart avskorne frå skipa sine. Trass i at engelskmennene hadde fordelen på sida si varte det ekstremt blodige slaget heile dagen, og utfallet av slaget kunne ha tippa begge vegar, men det vart avgjort då Harald Hardråde fekk ei pil i strupen og døydde.<ref>Richards, Julian: ''Blood of vikings''. Hodder & Stoughton/BBC. 2001, ss. 228–230.</ref> Det fekk nordmennene til å bryte rekkjene, i følgje ''[[Den angelsaksiske krønika]]'', og flykte mot langskipa.<ref>Den angelsaksiske krønika, ss. 197–199</ref>

I følgje sogene til [[Snorre Sturlason]] om Harald Hardråde, var ikkje slaget over med dødsfallet til kong Harald. Det medførte eit opphald i slaget og begge sider fylka seg igjen. Harald Godwinson baud grid til Toste, broren sin, men nordmennene tok ikkje imot. Samstundes kom [[Øystein Orre]] med støtte og forsterkingar frå skipa, og den nye kampen – ''Orre-ria'' – varte dagen ut til det vart mørkt, og då først var alle anten daude, som Øystein Orre, eller flykta. Også Toste var død.<ref>Snorre: «Harald Hardrådes saga» i ''Snorres kongesagaer'' ([[Heimskringla]]), Oslo 1979. Side 214, andre bolk.</ref>

Utfallet av slaget førte til at tida til nordbuarane og vikingane i England var over, og i norsk historiesamanheng var dette òg avslutninga av sjølve [[vikingtida]]. Den engelske eller angelsaksiske sigeren medførte likevel store kostnader då hæren til Harald Godwinson var etterlaten med mange daude og i svekka tilstand.

== Den normanniske invasjonen ==
[[Fil:William the Conqueror invades England.jpg|mini|Vilhelm Bastarden invaderer England. Illustrasjon i fransk manuskript frå 1400–1410]]
I mellomtida hadde Vilhelm samla saman ein stor invasjonsflåte og ein hær, ikkje berre frå Normandie, men frå heile Frankrike, mellom anna med store kontingentar frå [[Bretagne]] og [[Flandern]]. Han samla styrkane ved [[Saint-Valery-sur-Somme]]. Hæren var klar til å krysse [[Den engelske kanalen]] den 12. august, og hadde dei drege nett då ville han ha invadert ''før'' Harald Hardråde, og historia kunne ha sett annleis ut.<ref>Sørensen, Øystein: ''Historien om det som ikke skjedde. Kontrafaktisk historie''. Oslo 2004. Kapittel «Vinden i september 1066». Side 97–100.</ref> Øystein Sørensen skriv om kva som kunne ha skjedd om hertug Vilhelm ikkje vart forhindra av vinden. Hadde Harald Godwinson møtt han utan den utmattande turen nordover kunne han kanskje ha sigra over normannarane. Men seglskipa i [[mellomalderen]] kunne ikkje baute opp mot vinden, og vinden bles i feil retning. I seks veker låg Vilhelm med hæren ved kysten og venta på betre vêr. I mellomtida invaderte Harald Hardråde. To dagar etter slaget ved Stamford bru skifta vinden og normannerne kunne endeleg segle.<ref>Hoyt, Robert S.: ''Europe in the Middle Ages'', 1966.</ref>

Den normanniske hæren gjekk i land ved [[Bulverhythe]], mellom det som i dag er byane [[Bexhill-on-Sea|Bexhill]] og [[Hastings]], i nærleiken av [[Pevensey Castle]] i [[Sussex]], den 28. september. Dei reiste straks eit festningsverk av trevirke ved Hastings, og herja deretter i området rundt.<ref>''Anglosaksiske krønike '', ss. 198–199; Orderic, bind. 2, ss. 168–171</ref>

=== Slaget ved Hastings ===
[[Fil:Bayeux_Tapestry_scene57_Harold_death.jpg|mini|Harald Godwinson blir drepen i slaget Hastings, slik det er vorte framstilt på [[Bayeux-teppet]].]] 
{{detaljar|Slaget ved Hastings}}
Då Harald Godwinson fekk melding om invasjonen hadde han allereie gjeve mennene sine løyve til å kvile etter slaget mot nordmennene, men dette måtte trekkjast tilbake så langt det var mogleg. Han samla saman dei styrkane han kunne og marsjerte sørover. I London stoppa dei opp i nokre dagar og rekrutterte fleire krigarar, før dei marsjerte dei neste tre dagane fram til Hastings, der Vilhelm hadde hatt 17 dagar på å førebu seg. Den 14. oktober møttest angelsaksarane og normannarane i slaget ved Hastings. Slaget fann stad på Senlac Hill, omtrent 9,5&nbsp;km nordvest for Hastings, nær dagens by [[Battle i East Sussex|Battle]] i [[East Sussex]].

Den normanniske hæren er rekna til å ha vore på rundt 8 400 menn, beståande av 2 200 kavaleristar, 4 500 fotsoldatar og 1 700 bogeskyttarar. Den angelsaksiske hæren meiner ein bestod av rundt 7 500 menn, hovudsakleg beståande av fotsoldatar. Også dette slaget kunne ha tippa begge vegar, men då Harald Godwinson vart drepen, etter tradisjonen ved ei pil gjennom auget, var slaget vunne av normannarane. Også brørne til Harald [[Gyrth Godwinson|Gyrth]] og [[Leofwine Godwinson|Leofwine]] vart drepne, og restane av den angelsaksiske hæren flykta. Sjølv om det var ytterlegare motstand mot hertug Vilhelm og normannarane hans, er slaget vorte sett på som eit avgjerande vendepunkt som førte til at han fekk kontroll over England.

Etter sigeren ved Hastings forventa Vilhelm Erobraren å motta underkasting frå dei angelsaksiske leiarane som hadde overlevd, men i staden vart Edgar Ætheling umiddelbart erklært som konge av witenagemot, og med støtte frå jarlane Edwin og Morcar, frå [[Stigand]], [[erkebiskopen av Canterbury]], og frå [[Ealdred av Worcester|Ealdred]], [[erkebiskop av York]].<ref>''Anglosaksiske krønike '', ss. 198–199; ''Gesta Normannorum Ducum'', bind 2, ss. 166–171; Orderic, bind 2, ss. 170–179</ref> Vilhelm, som fekk forsterkingar frå den andre sida av Den engelske kanalen, marsjerte rundt kysten av [[Kent]] mot London. Han sigra over ein ny angelsaksisk styrke som angreip han ved [[Southwark]]. Men han klarte ikkje å storme [[London Bridge]] og freista difor å nå byen ved ein meir indirekte veg.<ref>Orderic, bind 2, ss. 180–183</ref> Han drog i staden opp langs [[Themsen]] til han kunne la hæren krysse elva ved [[Wallingford]] i [[Oxfordshire]]. Medan han var der, mottok han underkasting frå erkebiskop Stigand. Han reiste deretter vidare nordaustover langs [[Chiltern Hills]] før han igjen kunne gå mot London frå nordvest. Han nedkjempa ytterlegare motstand frå styrkar frå byen. Då unge Edgar Ætheling ikkje greidde å mobilisere eit effektivt forsvar, mista tilhengarane hans motet og dei angelsaksiske leiarane overgav seg til Vilhelm ved [[Berkhamsted]] i [[Hertfordshire]].<ref>''Anglosaksiske krønike '', s. 200; ''Gesta Normannorum Ducum'', bind 2, ss. 170–173; Orderic, bind 2, ss. 182–183</ref> Vilhelm vart då utropt som konge av England og krona av Ealdred den [[25. desember]] [[1066]] i [[Westminster Abbey]].<ref>''Anglo-Saxon Chronicles'', ss. 198, 200; ''Gesta Normannorum Ducum'', bind 2, ss. 170–173; Orderic, bind. 2, ss. 182–185</ref>

=== Engelsk motstand ===
[[Fil:Den normanniske erobring 1066.svg|mini|350px|Kart over dei viktigaste hendingane i 1066.]]
Trass i denne underkastinga fortsette lokal motstand å bryte ut i fleire år. I 1067 gjorde opprørarar i [[Kent]] eit angrep på festninga [[Dover Castle]]. I opprøret deltok òg normannaren [[Eustace II av Boulogne|Eustace II, greve av Boulogne]], som hadde kjempa på normannisk side ved Hastings. Eustace kan ha vore misnøgd med krigsutbyttet sitt, men åtaket på festninga vart uansett mislukka, og Eustace vart fråteken dei [[len]]a han hadde motteke.<ref>''Gesta Normannorum Ducum'', bind 2, ss. 176–179; Orderic, bind 2, ss. 204–207</ref>

Det same året leia [[Eadric den ville]], ein landeigar i [[Shropshire]], eit opprør i vestlege Mercia i allianse med dei walisiske herskarane i kongedøma [[Gwynedd]] og [[Kongeriket Powys|Powys]], og dei nedkjempa normanniske styrkar i [[Hereford i England|Hereford]].<ref>''Den angelsaksiske krønika'', s. 200; Florence, bind 3, ss. 4–5</ref>

I [[1068]] kringsette Vilhelm opprørarar i [[Exeter]], inkludert mor til Harald Godwinson, [[Gyda Torkelsdotter]]. Etter å ha gått på store tap greidde Vilhelm å forhandle fram overgjevinga til byen.<ref>''Angelsaksisk krønike'', s. 201; Florence, bind 3, ss. 4–7; Orderic, bind 2, ss. 210–215</ref>

Seinare same året gjorde jarlane Edwin og Morcar opprør i Mercia med støtte frå walisarane samstundes som jarl [[Cospatric av Northumbria]] leia eit opprør i jarldømet sitt. [[Northumbria]] hadde på denne tida enno ikkje vorte okkupert av normannarane. Desse opprøra fall raskt saman då hæren til Vilhelm gjekk mot dei, bygde festningane sine og installerte garnisonar for å kontrollere omgjevandane slik han hadde gjort sørpå. Edwin og Morcar underkasta seg på nytt medan Gospatric flykta til [[Skottland]]. Det same gjorde [[Edgar Ætheling]] og familien hans, som kanskje òg hadde delteke i opprøra.<ref>''Den angelsaksiske krønika'', ss. 200–203; Florence, bind 3, ss. 6–7; Orderic, bind 2, ss. 214–219</ref> I mellomtida hadde sønene til Harald, som hadde flykta til Irland, herja [[Somerset]], [[Devon]] og [[Cornwall]] frå sjøen.<ref>''Angelsaksisk krønike'', s. 203; Florence, bind 3, ss. 6–9</ref>

Tidleg i 1069 vart den nyleg installerte normanniske jarlen av Northumbria, [[Robert Comine]], og fleire hundre av soldatane hans massakrerte ved [[Durham]], noko som tende eit omfattande opprør i Northumbria. Festningsherren i [[York]], Robert fitzRichard, vart nedkjempa og drepen, og opprørarane kringsette den normanniske borga i York. Vilhelm skunda seg nordover med ein hær og sigra over opprørarane utanfor York. Han forfølgde dei inn i byen, massakrerte innbyggjarane og knuste det som var igjen av opprøret.<ref>''Den angelsaksiske krønika'', ss. 202–203; ''Gesta Normannorum Ducum'', bind 2, ss. 180–181; Orderic, bind 2, ss. 220–223</ref> Han bygde endå ei festning i York, forsterka dei normanniske styrkane i Northumbria og drog deretter sørover igjen. Eit påfølgjande lokalt opprør vart knust av garnisonen i York.<ref>Orderic, bind 2, ss. 220–223</ref> Sønene til Harald retta eit nytt herjingstokt frå basen sin i Irland, men tapte i Devon for normanniske styrkar under leiing av grev Brian, ein son av [[Eudes av Penthièvre|Eudes, greve av Penthièvre]].<ref>''Angelsaksisk krønike'', s. 203; Florence, bind 3, ss. 8–9; ''Gesta Normannorum Ducum'', bind 2, ss. 180–183; Orderic, bind 2, ss. 224–225</ref>

På slutten av sommaren 1069 sende [[Svein Estridsson]] av Danmark ein stor flåte til kysten av England, noko som utløyste ei ny stor bølgje av opprør over heile landet. Etter eit mislukka og avbrote forsøk på å herje i sør, gjekk danskane saman med eit nytt opprør i Northumbria der òg Edgar Ætheling, Gospatric og andre landflyktige i Skottland vart med, i tillegg til jarl [[Waltheof II av Northumbria]], den siste av dei anglosaksiske jarlane som vart verande i England eit tiår etter erobringa til normannarane. Dei kombinerte danske og engelske styrkane overmanna dei normanniske garnisonane i York, erobra festningane og tok kontrollen i Northumbria. Men eit hærtokt inn i [[Lincolnshire]] leia av Edgar vart slått tilbake av den normanniske garnisonen i [[Lincoln i England|Lincoln]].<ref>''Den angelsaksiske krønika'', ss. 202–204; Florence, bind 3, ss. 8–11; Orderic, bind 2, ss. 226–229</ref> På same tid flamma motstanden opp att i vestlege Mercia der styrkane til [[Eadric den ville]], saman med dei walisarane som var allierte med han og andre opprørarar frå [[Cheshire]], angreip festninga ved [[Shrewsbury]].<ref>Orderic, bind 2, ss. 228–229</ref> I sørvest kom opprørarar frå Devon og Cornwall som angreip den normanniske garnisonen ved Exeter, men desse vart slått tilbake av forsvararane og spreidde av ein annan normannisk styrke som kom til hjelp under grev Brian. Andre opprørarar frå Dorset, Somerset og naboområda kringsette festninga [[Montacute|Montacute Castle]], men vart sigra over av ein normannisk hær samla frå [[London]], [[Winchester i England|Winchester]] og [[Salisbury]] under [[Geoffrey de Montbray|Geoffrey av Coutances]].

[[Fil:KingWilliam.jpg|mini|Vilhelm av Normandie går i land i England, fransk teikning frå 1883.]]
I mellomtida angreip Vilhelm danskane som hadde lagt seg til for vinteren sør for elva [[Humber]] i Lincolnshire, og dreiv dei tilbake på nordsida av elva. Han etterlét [[Robert av Mortain]], sin eigen halvbror, med leiinga i Lincolnshire og vende seg vestover og sigra over opprørarar frå Mercia i eit slag ved [[Stafford i England|Stafford]]. Då danskane igjen kryssa over Lincolnshire vart dei atter drivne tilbake over elva. Vilhelm drog inn i Northumbria og overmanna eit forsøk på å hindre at han kryssa den oppsvulma elva [[Aire]] ved [[Pontefract]]. Danskane flykta igjen då han nærma seg, og han okkuperte York. Han kjøpte ut danskane som lova å forlate England i løpet av våren, og gjennom heile vinteren 1069–1070 herja, brann og drap styrkane hans systematisk heile Northumbria og la landet øyde i det som blir for kalla [[massakrane i Nord-England]].<ref>''Angelsaksisk krønike'', s. 204; Florence, bind 3, ss. 8–11; Orderic, bind. 2, ss. 230–233</ref> Våren 1070, etter å ha sikra seg underkastinga til Waltheof og Gospatric, og drive Edgar og dei attverande tilhengarane hans tilbake til Skottland, drog Vilhelm tilbake til Mercia. Her tok han hovudkvarter i [[Chester]] og knuste all gjenverande motstand i området før han igjen drog sørover.<ref>Orderic, bind 2, ss. 232–237</ref> Den danske kongen Svein kom over i eigen person for å ta kommandoen over den danske flåten og oppheva tidlegare avtaler om å trekkje seg ut. Han sende troppar inn i [[Fenland]] (''The Fens'') for å slå seg saman med angelsaksiske opprørarar leia av [[Hereward the Wake]], og som hadde basen sin på [[Isle of Ely]]. Kort tid etter aksepterte derimot Svein Estridsson ytterlegare betaling frå Vilhelm og drog tilbake til Danmark.<ref>''Den angelsaksiske krønika'', ss. 205–207</ref>

Etter at danskane hadde trekt seg ut heldt opprørarane i Fenland stand, verna av det vanskelege sumplandet i området, og tidleg i 1071 braut det siste opprør her ut. Edwin og Morcar hadde igjen vendt seg imot Vilhelm, og medan Edwin raskt vart forrådt og drepen, nådde Morcar fram til [[Ely]] i [[Cambridgeshire]] der han og Hereward fekk støtte frå opprørarar som hadde segla frå Skottland. Vilhelm kom med både ein hær og ein flåte for å avslutte denne siste lommen av motstand. Etter fleire kostbare fiaskoar greidde normannarane å konstruere ei rampe som nådde Isle of Ely, slo opprørarane ved [[bruhovud]]et og storma øya. Det markerte slutten på den angelsaksiske motstanden som aldri var godt koordinert, og ikkje hadde formidable militære leiarar å støtte seg på.<ref>''Den angelsaksiske krønika'', ss. 206–208; Florence, bind 3, ss. 18–21; Orderic, bind 2, ss. 256–259</ref>

Mange av dei normanniske kjeldene som er bevarte vart skrivne for å rettferdiggjere handlingane til dei normanniske erobrarane og for å stagge den uroa paven hadde for korleis normannarane hadde fare fram i høve til den innfødde folkesetnaden.>ref>Walker (1997)</ref>

== Den nye kongen i England ==
[[Fil:Bayeux_Tapestry_William.jpg|mini|Vilhelm Erobraren på Bayeuxteppet.]]
Vilhelm av Normandie vart fødd i 1027 eller 1028 som den [[uekte son]]en av hertug [[Robert I av Normandie]] og [[Herleva]], truleg ei dotter av ein garvar frå [[Falaise]]. Av den grunnen vart han kalla for «Vilhelm Bastarden», men han etterfølgde tittelen til faren sin i 1035 i ein alder av sju år. Innsettinga av ein mindreårig med tvilsamt krav på hertugtittelen førte til uorden og krig, men med støtte frå ei gruppe mektige normanniske adelege, den normanniske kyrkja og den franske kongen overlevde den unge hertugen. Han vart gjort til [[riddar]] som femtenåring og då han var nitten år nedkjempa han opprør og invasjonstruslar. I 1047 fekk han ein avgjerande siger mot dei viktigaste fiendane sine, men vart då truga av greven av [[Anjou]] og auka fiendskap frå den franske kongen. Vilhelm greidde å sameine sine eigne adelege i forsvaret av hertugdømet. Ekteskapa hans med [[Matilda av Flandern]] tidleg på 1050-talet var strategisk viktig, sjølv om mange samtidige rekna ekteskapet som ulovleg grunna at dei var for nært nærskyldt ved blodsband.

På 1060-talet var fordelen på Vilhelm si side. Den ungen franske kongen [[Filip I av Frankrike|Filip I]] kunne ikkje hindre at han erobra grevskapet [[Maine i Frankrike|Maine]] og dreiv krig i grensetraktene mot [[Bretagne]] og etablerte eit krav på den engelske trona ved slektskapar og ved påstått truskapseid gjeve av jarl Harald Godwinson. Edvard vedkjennaren sin død i 1066 og det raske kuppet til Harald tydde at Vilhelm måtte leggje makt bak kravet sitt. Reint hell kombinert med dugleik var opplagt på sida til Vilhelm i slaget ved Hastings, og etter det avgjerande slaget heldt han eit av dei rikaste landa i det vestlege Europa ved omsynslaus brutalitet.

Resten av livet sitt strevde Vilhelm Erobraren, som han no var kjend som, med å oppretthalde og sikre riket sitt på begge sider av Den engelske kanalen. Dei periodiske truslane frå dei franske og danske kongane vart nedkjempa. Dei seinare problema kom frå den tvilsame lojaliteten til den eldste sonen hans [[Robert Curthose]], men det var då han leia ein militær kampanje mot Filip I av Frankrike, no den største fienden hans, og sonen sin Robert, at Vilhelm fekk [[banesår]]et ved [[Mantes-la-Jolie|Mantes]] i 1087, og som han døydde av kort tid etter. ''Den angelsaksiske krønika'' har gjeve ei treffande skildring av personlegdomen hans:

:''«Denne kong Vilhelm som vi snakkar om var ein særs klok mann, og særs mektig og meir dyrka og sterkare enn nokre av forgjengarane hans  hadde vore. Han var vennleg mot gode menn som elska Gud, og streng hinsides alle middel mot dei som motstod viljen hans. (...) Han var òg ein særs streng og brutal mann, slik at ingen torde å gjere noko som gjekk mot viljen hans. Han la jarlane i lenkjer som handla mot viljen hans. Han forviste biskopar frå bispedøma sine og abbedar frå klostera sine, og sette thegner i fengsel. (...) Blant andre ting vil den gode tryggleiken han gav til dette landet ikkje bli gløymt, slik at kvar og ein ærleg mann kunne reise over kongedømmet hans med brysta sine fylte av gull; og ingen ville tore å slå ein annan, uansett der gale han hadde gjort mot han.»''<ref>''Den angelsaksiske krønika'', side 163–164.</ref>

== Kontroll av England ==
[[Fil:Bayeux_Tapestry_scene19_detail_Castle_Dinan.jpg|mini|Eit av dei første bileta av ei [[borg]], frå [[Bayeux-teppet]].]]
Straks England hadde vorte erobra stod normannarane overfor mange utfordringar i å halde på kontrollen. Samanlikna med den innfødde angelsaksiske folkesetnaden var dei normanniske herrane få i talet. Historikarar har rekna ut talet på normanniske riddarar til mellom 5 000 og 8 000, sjølv om desse høgstatus-krigarane berre representerte ein del av det totale mengda militære innflyttarar.<ref>5 000 (Rowse, 1979); 8 000 i år 1086 (Carpenter, ss. 82–83)</ref> Normannarane overkom det talmessige underskotet ved å tilpasse fleire nyskapande metodar for å utøve kontroll.

I motsetnad til dei danske herrane nokre tiår tidlegare, som hadde teke skatt, men ikkje avsett og fortrengd engelske landeigarar, forventa og mottok normanniske herrar landområde og titlar frå Vilhelm som løn for innsatsen sin under invasjonen.<ref>Carpenter, ss. 79–80.</ref> Difor, kanskje for første gongen i engelsk historie, kravde Vilhelm endeleg og totalt eigarskap av bortimot alt land i England og kravde òg retten til å gje det vidare slik han sjølv fann det for godt. Såleis var alt land «halde» på vegner av kongen.<ref>Carpenter, ss. 81, 84, 86.</ref> Innleiingsvis hadde Vilhelm konfiskert landområda frå alle angelsaksiske herrar som hadde kjempa og vart drepne saman med Harald Godwinson, og omfordelte det til dei normanniske tilhengarane sine, sjølv om ein del familiar var i stand til å «kjøpe tilbake» eigedomen sin og titlane frå Vilhelm.<ref>Carpenter, ss. 75–76.</ref> Desse byrjande konfiskeringane førte til opprør som igjen førte til ytterlegare konfiskeringar, ein sirkel som fortsette bortimot ubroteb i dei fem åra som følgde etter slaget ved Hastings. Ved å slå ned og hindre ytterlegare opprør bygde normannarane ei stor mengd [[festning]]ar og [[borg]]er, innleiingsvis i mønsteret og typen [[motte-and-bailey]], ei enklare form for borger i tre og jord, men desse vart etter kvart utbygde og forsterka i stein.

Sjølv etter at den aktive motstanden mot det harde styret til Vilhelm etter kvart døydde ut, fortsette Vilhelm og baronane hans å utvide og konsolidere normannisk kontroll over landet. Til dømes, om ein angelsaksisk landeigar døydde utan arving, kunne kongen (eller i tilfellet av landeigarar av lågare klasser, ein av baronane hans) sjølv utpeike ein arving, og då vart det som regel vald ein etterfølgjar frå Normandie. Vilhelm og baronane hans utøvde òg tettare kontroll over arv av landområde for enker og døtrer, ofte ved å krevje nye ekteskap med normannarar. På denne måten erstatta normannarane det innfødde angelsaksiske aristokratiet og tok sjølv kontroll over dei øvre delane av samfunnet.

Som eit mål på Vilhelm sin suksess i å ta kontroll; frå 1072 og fram til [[slaget ved Bouvines|den franske erobringa]] av Normandie i 1204 var Vilhelm og etterfølgjarane hans stort sett fråverande herskarar i England. Til dømes var Vilhelm etter 1072 meir enn 75 prosent av tida si i Frankrike. Medan han hadde behov for sjølv og i eigen person å vere tilstades i Normandie for å forsvare riket sitt mot utanlandsk invasjon og slå ned indre uro og opprør, var han i stand til å setje opp kongelege administrative strukturar som gjorde det mogleg å styre England frå avstand ved hjelp av «writ» (''skrift''). Carpenter, s. 91: «I første omgangen, etter 1072 var Vilhelm hovudsakleg fråværande. Av 170 månader gjenverande av regimet hans tilbrakte han rundt 130 av dei i Frankrike, og kom tilbake til England ved berre fire høve. Dette var ingen mellombels fase. Fråverande kongar fortsette å vera ved det beste berre halvdelen av tida si i England fram til tapet av Normandie i 1204... Men dette fråværet styrkte framfor å tappe den kongelege kontrollen sidan det avla fram strukturar som både opprettheldt freden som å trekkje ut pengar ved kongen sitt fravær, pengar som det over alt anna var sterkt behov for på andre sida av kanalen.» Kongane var ikkje dei einaste som var fråverande, det same var ofte tilfellet med mange andre anglo-normanniske herrar.

Å halde dei normanniske herrane lojale som ei gruppe var like viktig sidan kvar og ein friksjon ville kunne gje den innfødde angelsaksiske folkesetnaden ein sjanse til å fjerne dei fransktalande herrane sine. [[Odo av Bayeux]], halvbror av Vilhelm, vart til dømes til slutt fråteken alle eigedomane sine etter ei rekkje overtakingar utan godkjenning og andre bedragerske aktivitetar, handlingar som truga med å destabilisere den normanniske autoriteten over landområda. Ein måte å skape det bindemiddelet som heldt dei normanniske herrane lojale var å dele ut landområde i enkeltområde, stykkevis og delt, og straffe eigedelar som ikkje var godkjende. Sjå til dømes [[Rettssaka i Penenden Heath]], eit tidleg forsøk på å innskrenke overgrepa til Odo av Bayeux. Ein normannisk herre hadde typisk sett landeigedomar spreiddd ut over heile England og i Normandie, og ikkje som ei einskild, geografisk samanhengande blokk. Om ein hær freista å vere ulydig overfor kongen var han berre i stand til å forsvare ei lita mengd av eigedomane sine til ei kvar tid.

I det lange løpet førte denne politikken til auka kontakt mellom adelen i dei ulike regionane og oppmuntra adelen til å organisere seg og fungere som ein klasse framfor som einskildindivid eller regionale basar som var normalt i andre [[Føydalisme|føydale]] land. Utøvinga av eit sterkt sentralisert monarki oppmuntra adelen til å knyte band med borgarane i byane, noko som har vorte rekna som ein manifestering av framgangen til den engelske [[parlamentarisme]]n.

== Mellomaldersk folketeljing ==
[[Fil:1086-Bingley-detail.jpg|mini|Ein liten detalj frå ''Dommedagsboka''.]]
[[Kolofon]]sida i den såkalla ''[[Domesday Book|Dommedagsboka]]'' (''Domesday Book'') fortel at «I året éit tusen og åttiseks frå inkarnasjonen av Vårherre, og i det tjuande året av regimet til Vilhelm vart det gjort denne undersøkinga, ikkje berre gjennom desse tre grevskapa, men òg gjennom andre.»<ref>Omsett frå sitat hos Hallem; ''Domesday Book'' (DB), ii, f. 450; ''Little Domesday Book'' (EHD), ii, 878</ref> Å utføre ei landsomfattende undersøking i England i mellomalderen var ikkje berre nyskapande i Europa, men storleiken og omfanget var ei dramatisk handling av ein av dei hardaste og mest handlekraftige monarkane i England som dominerte europeisk politikk på slutten av 1000-talet. Etter at England vart erobra i 1066 bestod resten av livet og regimet til Vilhelm i å oppretthalde og konsolidere riket sitt. Angelsaksarane hadde allereie tradisjon i å dokumentere styringa av England, men dei einskilde administrative delane til landet, ''shirane'', fungerte relativt sjølvstendig. Normannarane innførte eit hardt, sjølv for denne tida, sentralt kongedøme. ''Dommedagsboka'' vart det handfaste symbolet på den nye normanniske ordenen. Undersøkinga, og likskapen til boka med den kristne [[dommedagen]] som er skildra i ''[[Johannes' openberring]]'', synest å ha skremt det engelske folket. ''[[Den angelsaksiske krønika]]'' skreiv:

:''«Han sende mennene sine over heile England i kvar einaste shire og fekk dei til finne ut kor mange hundre hudar (hides) det var i det shiret, eller kva for eit land og krøtter kongen sjølv hadde i landet, eller kva for avgifter han burde ha i tolv månader frå det shiret. Han fekk også gjort ei nedteikning av kor mykje land erkebiskopane hans hadde, og biskopane hans og abbedar og jarlane hans, og... kva eller kor mykje kvar einaste ein hadde som var jordeigar i England, i land eller krøtter, og kor mykje pengar det var verd. Så fullstendig grundig fekk han undersøkt det at det var ikkje ei einaste hud og heller ikkje ein einaste flik land, heller faktisk (det er ein skam å fortelje, men det synst ikkje som det var ein skam for han å gjere så) ein okse eller ku heller ikkje ein gris som vart utelaten, og ikkje nedteikna i skriftene hans: og alle desse nedteikningane vart frakta til han etterpå.»'' Alle hundred var delte inn i ''tithings'' ([[området tiande|tiande]]), som kvar hadde hushaldningar. Under dette var basiseininga ein [[måleininga hud|hud]], som var nok marker til å fø éin familie. Over hundreda hadde ein ''shires''. Sjå artikkel ''[[Herad]]''.

[[Fil:Domesday Book - Warwickshire.png|mini|Sida for [[Warwickshire]] i Dommedagsboka.]]
Dei militære kampanjane og hærtokta til Vilhelm var særs kostbare, men innhaldet i ''Dommedagsbokea'' og opplegget viser at ho var langt meir enn ein måte å skaffe seg større inntekter på. Forfattaren av ''Den angelsaksiske krønika'' fortel at Vilhelm ynskte å få kjennskapar «om dette landet, korleis det var busett eller med kva for typar folk».<ref>''Den angelsaksiske krønika'', side 161.</ref> Etter 1066 vart heile den herskande klassen i England bytt ut og erstatta av utlendingar, fransktalande frå Normandie, [[Bretagne]], [[Flandern]] og andre stader. Prosessen var gradvis, men relativ rask, og resultatet var eit særs komplekst, samansett og forvirrande mønster av jordeigedomar, utryggleik overfor lovlegheit, titlar og med ein fiendtleg folkesetnad og uro. Spurnader om eigarskap til jord og land hadde sidan tida til [[Knut II av Danmark|Knut den store]] vorte avgjort ved å referere til skattelister. Vilhelm rekna seg sjølv som den lovmessige etterfølgjaren av kong Edvard vedkjennaren (kong Harald Godwinson vart konsekvent omgått, utelaten og berre omtalt som «jarl»), og såleis var den makta som var vunnen med sverd framheva som både lovmessig og rettmessig.<ref>Hallem, Elizabeth M: ''Domesday Book through Nine Centuries'', London 1986, side 18.</ref>

Opplegget til ''Dommedagsboka'' er arrangert i eit sosialt [[hierarki]] der, med unntak av [[Shropshire]] og [[Cheshire]], eigedomen til kongen vart lista først, deretter geistlege jordeigarar, biskopar og abbedar, kontrollert av kongen, og til slutt dei eigedomane som verdslege herrar åtte. Rikdomen til kongen bestod av ein femtedel av det heile; kyrkja ein fjerdedel og resten var i hendene på leiande baronar og mindre herrar. ''Dommedagsboka'' er difor ei klargjerande og praktisk liste over eigedomar og folk og eit handfast uttrykk for makta i England i året 1086. Undersøkinga var meir om utøvande makt enn om symbolsk styrke.

Farten undersøkinga vart gjennomført med er eit av dei mest imponerande trekka med boka. Dette hadde neppe vore mogleg om ikkje det tidlegare angelsaksisk styret allereie hadde dokumentert mykje av landet, noko som gjorde det mogleg å samle inn informasjon og korrigere gammal. Utarbeidinga av boka vart avgjort jula 1085 ved hoffet til kongen i [[Gloucester]] etter at Vilhelm «hadde tenkt mykje og hatt djupe diskusjonar om dette landet», slik den angelsaksiske krønikaforfattaren uttrykte det. Kolofonsida ved slutten av boka fortel at undersøkinga vart utført i 1086, og han var ganske sikkert nær ferdigstilt i september 1087 då Vilhelm Erobraren døydde. Berre [[Essex]], [[Suffolk]] og [[Norfolk]] hadde ikkje kome med i den endelege forma, men vart seinare bunde inn i eit einskildståande bind, ''Den vesle Dommedagsboka''.<ref>Hallem, Elizabeth M: ''Domesday Book through Nine Centuries'', side 18.</ref>

== Konsekvensar ==
=== Nytt aristokrati ===
[[Fil:Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg|mini|Den nye normanniske adelen, her representert med Vilhelm Erobraren og dei to brørne hans, Odo til venstre og Robert til høgre, frå [[Bayeux-teppet]].]]
Ein direkte konsekvens av invasjonen var ei bortimot total utrydding av det gamle angelsaksiske aristokratiet og angelsaksisk tap av kontroll over kyrkja. Vilhelm Erobraren erstatta systematisk angelsaksiske jordeigarar og fordelte eigedomane deira til hans eigne folk frå kontinentet. ''Dommedagsboka'' har omhyggeleg dokumentert verknaden av det omfattande programmet av [[ekspropriasjon]] og inndraging og omfordeling av eigedomar. Ho viser at i 1086 var det berre omtrent fem prosent av landet i England sør for elva [[Tees]] som enno var på angelsaksiske hender. Sjølv denne vesle resten vart ytterlegare forminska i tiåra som følgde, og utslettinga av dei innfødde jordeigarane var bortimot fullført i sørlege delar av England.<ref>Thomas, ''English'' ss. 105–137; Thomas, 'Significance', ss. 303–333</ref>

Innfødde vart snart òg fjerna frå høgare regjeringsmakt og høgare kyrkjelege posisjonar. Etter 1075 var jarledøme på normanniske hender, medan angelsaksarar berre tidvis vart utpeikte som [[sheriff]]ar. Likeeins vart eldre geistlege anten forviste frå posisjonane sine eller halde på plass i levetida deira og erstatta av utlendingar då dei døydde. Ved 1096 var det ingen bispedøme igjen som var halde av ein angelsaksar, medan angelsaksiske [[abbed]]ar vart sjeldne, særleg i dei større klostra.<ref>Thomas, ''English'', ss. 202–8</ref>

Inga anna erobring i mellomalderen av kristne ved kristne hadde slike øydeleggjande konsekvensar for den tapande herskande klassen. Samstundes auka Vilhelm Erobraren sin prestisje enormt blant tilhengarane hans då han var i stand til å løne dei med omfattande landeigedomar utan at det kosta han noko. Lønene hans hadde òg eit grunnlag i å oppretthalde kontroll då kvar gåve av land og titlar tydde at den nye føydale herren måtte byggje ei borg og undertrykkje dei innfødde. Såleis vart erobringa sikra gjennom den nye strukturen.

=== Ny kyrkjeorganisasjon ===
[[Fil:Acrdwnch.jpg|mini|Signaturane frå kyrkjemøtet i Winchester. Dei store X-ane er signaturane til kong Vilhelm og dronning Matilda, den eine under deira er erkebiskop Lanfrancs, og deretter biskopane under hans igjen.]]
[[Ealdred av Worcester]], [[erkebiskop av York]], som hadde krona Harald Godwinson i 1066, var truleg den angelsaksiske geistlege som òg krona Vilhelm som konge på juledagen 1066.<ref>Powell, J. Enoch; Wallis, Keith (1968): ''The House of Lords in the Middle Agast: A History of the English House of Lords to 1540''. London: Weidenfeld and Nicolson., s. 1</ref> Ei ny ordning ved Vilhelm si kroning var at før sjølve kroninga spurde Ealdred forsamlinga på angelsaksisk om det verkeleg var ynsket deira at Vilhelm vart krona til konge. Den normanniske biskopen av [[Coutances]], [[Geoffrey de Montbray]], spurde deretter om det same, men då på normannisk. I mars 1067 tok Vilhelm med seg Ealdred då han drog tilbake til Normandie saman med andre angelsaksiske leiarar; [[Edwin av Mercia|jarl Edwin]], [[Morcar av Northumbria|jarl Morcar]], [[Edgar Ætheling]], og erkebiskop [[Stigand]].<ref>Walker, Ian (2000): ''Harold the Last Anglo-Saxon King''. Gloucestershire: Wrens Park., ss. 185–187</ref> Ved [[whitsun]] (pinse) i 1068 utførte Ealdred kroninga av Vilhelm si kone [[Matilda av Flandern|Matilda]]. Då dei nordlege leiarane i England gjorde opprør mot den nye normanniske kongen i 1069 fortsette Ealdred å gje støtta si til Vilhelm.<ref>William, Ann (2000): ''The English and the Norman Conquest''. Ipswich: Boydell Press, side 32</ref> Han var den einaste nordlege leiaren som gjorde dette.<ref>Kapelle, William E. (1979): ''The Norman Conquest of the North: The Region and It sine Transformation''. Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press. ISBN 0-8078-1371-0, s. 109</ref> Truleg følte han seg forplikta til å støtte den kongen han sjølv hadde krona, utanlandsk eller ikkje. Ealdred synest å vere ein av dei få angelsaksiske geistlege som Vilhelm stolte på, og etter han døydde i 1069 kom det færre forsøk på å integrere angelsaksarar i den normanniske administrasjon. I 1070 vart det halde eit kyrkjemøte i Westminster og her vart mange angelsaksiske biskopar avsette. I 1073 var det berre to angelsaksiske biskopar, og då Vilhelm sjølv døydde i 1089 var det berre éin igjen, [[Wulfstan II av Worcester]].<ref>Barlow, Frank (1979): ''The English Church 1000–1066: A History of the Late Anglo-Saxon Church'' (andre utg.). New York: Longman, side 57</ref>

Etter at Harald Godwinson døydde underkasta Stigand, som Ealdred hadde gjort, seg Vilhelm. Han var tilstades ved kroninga av Vilhelm, men på grunn av [[Ekskommunikasjon|paven si bannlysing]] kunne han berre assistere. Trass i veksande press fortsette Stigand å vere tilstades ved det normanniske hoffet, men i 1070 vart han avsett av pavelege legat og fengsla i Winchester der han døydde i 1072. Alle eigedomane og rikdomane hans vart konfiskerte av kongen.<ref>Brooks, Nicholas (1984): ''The Early History of the Church of Canterbury: Christ Church from 597 to 1066''. London: Leicester University Press. ISBN 0-7185-0041-5, side 309</ref> Steilheita hans og uviljen mot å lystre [[den heilage stolen]] vart nytta av normanniske geistlege som grunngjeving for at den engelske kyrkja var tilbakestående og trong reformer. Kong Vilhelm utpeikte [[Lanfranc]], fødd i [[Italia]] og abbed i Normandie, som etterfølgjaren hans som [[erkebiskop av Canterbury]].<ref>Thomas, Hugh (2007): ''The Norman Conquest: England after William the Conqueror. Critical Issues in History''. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers, Inc. ISBN 0-7425-3840-0. side 123</ref> Lanfranc byrja umiddelbart med reorganisering og reformer av den engelske kyrkja, mellom dei å framskynde prosessen med å erstatte alle angelsaksarar med normannarar i dei betydelege geistlege posisjonane.

Kyrkjene og klostera vart fylte med normanniske biskopar og abbedar frå Normandie og [[Lorraine]]. Desse var ofte arrogante og taktlause i handsaminga si av angelsaksiske undersåttar. «Det var ei unaudsynt fornærming å stryke namna på angelsaksiske helgenar, haldne i ære av dei engelske, frå kyrkjekalendarane; den nye abbeden av Abingdon freista heilt å slette minnet om den store sankt Æthelwold som han forakteleg kalla for berre ‘ein engelsk bonde’...» skreiv den engelske historikaren [[Austin Lane Poole]].<ref>Poole, Austin Lane: ''From Domesbook to Magna Carta 1087-1216''. 2. utg. Oxford Press 1987, side 167.</ref>

Med den normanniske overtakinga fekk kyrkja i England sterke band over kanalen til den kontinentale kyrkja og kloster. Ei av dei viktigaste reformene til Lanfranc var å flytte bispeseta til urbane område. Sjølv om ein reknar med at ved 1066 var ein tiandedel av folkesetnaden i England allereie urbane, fekk sjølv travle byar som [[Lincoln i England|Lincoln]] og [[Norwich]] ikkje eigne bispesete før etter 1066. Kommersiell verksemd følgde dei kyrkjelege sentera. I samband med oppblomstring i byane kom òg fransk handelsvirksomhet, og med dei òg dei første [[Jødar|jødane]] frå [[Rouen]] til London.<ref>Matthew, Donald: ''Britain and the Continent 1000–1300''. Hodder Arnold. 2005, side 31.</ref>

=== Engelsk eksil ===
[[Fil:A Thracesian woman kills a Varangian.jpg|mini|Soldatar frå Væringkorpset i Skylitzis-krønika.]]
Mange angelsaksarar, særleg frå den avsette tidlegare landeigarklassen, fann til sist den nye normanniske dominansen og undertrykkinga utoleleg og emigrerte. [[Skottland]] og [[Austromarriket]] var særleg populære stader å dra til, medan andre busette seg i Noreg, Danmark, Sverige, Tyskland og nokre kanskje så langt unna som i Russland og kysten ved [[Svartehavet]]. Det er bevis på at mange engelske adelege emigrerte til Austromarriket og [[Konstantinopel]] der dei vart eit dominerande element i elitestyrkane, [[Væring]]korpset, og tenestegjorde som personlege livvakter for den bysantinske keisaren og svor truskapseid til han.

Væringane hadde tidlegare vore dominert av [[norrøn]]e menn. Ei kjelde oppgjev at 4 350 angelsaksiske menn kom seglande i 235 skip. I 1088 kom mange av angelsaksarane og danane til Austromarriket via [[Middelhavet]].<ref>Turnbull, Stephen: ''The Walls of Constantinople, AD 324–1453'', Osprey Publishing, ISBN 1-84176-759-X</ref>

Dei som ikkje vart tekne opp i den keisarlege tenesta vart utplasserte langs kysten av [[Svartehavet]], men dei som vart tekne opp vart så viktige at dei vart kalla for ''Englinbarrangoi'' frå då av. For angelsaksarane og dei engelskfødde danane hadde det tydinga at dei kunne fortsetje å kjempe mot normannarane, denne gongen på [[Sicilia]], som på denne tida vart erobra av brørne [[Robert Guiscard]] og [[Roger I av Sicilia|Roger Bosso]] frå det normanniske [[Huset Hauteville]].

=== Styringssystem ===
Før normannarane invaderte hadde det angelsaksiske England eit av dei mest sofistikerte styringssystema i det vestlege Europa. Heile England var delt inn i administrative einingar kalla for «shires» (frå ''shares'', 'delar') av bortimot einsarta storleik og form. Desse var styrte av leiarar kjende som «shire reeve» eller som det vart heitande, «sheriff». Shirane tenderte til å vere ganske sjølvstyrte og mangla koordinert kontroll. Gammalengelsk styring gjorde omfattande bruk av skriftleg dokumentasjon, noko som var uvanleg for kongedøma i det vestlege Europa, og fremja eit meir effektivt styringsverk enn munnleg kommunikasjon.

Angelsaksarane utvikla permanente tilhaldsstader for styret sitt. I mellomalderen var hoffet der herskaren til ei kvar tid oppheldt seg seg, og desse var i stadig rørsle og heldt hoff der vêr og mat eller anna var best i augneblunken. Denne bevegelege praksisen avgrensa den moglege storleiken og raffinement på eit styre som var nøydt til å flytte gods og folk på hest og kjerre, inkludert dokumentsamlingar og skattekiste. England hadde ei permanent skattekiste i [[Winchester i England|Winchester]] der eit fast og vedvarande regjeringsbyråkrati og dokumentarkiv byrja å vekse.

Denne sofistikerte mellomalderforma for styring vart overteken av normannarane som gjorde henne sterkare. Normannarane sentraliserte det sjølvstyrte shire-systemet. Undersøkinga som vart dokumentert i ''Dommedagsboka'' eksemplifiserer den praktiske kodifikasjonen som gjorde det mogleg for normannarane å tilpasse erobra landområde gjennom ein sentral kontroll av ei folketeljing. England var det første kongedømet i Europa der det hadde vorte gjort ei omfattande folketeljing sidan [[Romerriket|romersk]] tid. Det gjorde det mogleg med ei meir effektiv skattlegging av det nye normanniske riket.

Systemet med bokføring voks i detaljar og forfining. Ein eigen offisiell statstilsett for bokføringa, kalla «[[exchequer]]», vart etablert av sonen til Vilhelm Erobraren, kong [[Henrik I av England]], og frå år 1150 og framover var dette kontoret lagt til Westminster.

=== Normannisk arkitektur og byggeverksemd ===
{{detaljar|Normannisk arkitektur}}
[[Fil:Ely Cathedral 3.jpg|mini|[[Elykatedralen]] er eit døme på [[Normannisk arkitektur|normannisk romansk arkitektur]].]]
[[Fil:towrlndn.JPG|mini|right|Det kvite tårnet framstilt i eit manuskript frå 1400-talet som illustrasjon til dikt av Charles de Valois, hertug av Orléans (1391–1465) til minne om fengslinga hans der ([[British Library]]).]]
Normannarane tok med seg byggestilen sin til England då dei byrja å setje opp mange [[borg]]er og festningsverk, mellom anna med karakteristiske normanniske borgtårn, men på same tid bygde dei òg kloster, kyrkjer og katedralar i såkalla normannisk stil. Denne er karakterisert av [[Romansk arkitektur|romanske]] runde [[kvelving i arkitektur|kvelvingar]], særleg over vindauge og døropningar, og særleg i massive proporsjonar samanlikna med andre regionale variasjonar av stilen. Den romanske arkitekturen hadde opphavet sitt i Normandie frå rundt 950 og vart nytta i England i tida etter erobringa og fram til 1100-talet.

Eit stilmessig fellestrekk er dei romanske rundbogane, særleg over portar, dører og vindauge, eller i form av tønnekvelv eller ribbekvel basert på rundbogen som konstruksjonsprinsipp. Som all romansk arkitektur er også den normanniske kjenneteikna av massive murveggar med relativt få og små opninger. Ein del av dei mest minneverdige døma på den normanniske arkitekturen er [[Jumiègesklosteret]] i Normandie, [[Elykatedralen]] i [[Cambridgeshire]] og festninga [[York Castle|Clifford's Tower]] i [[York]].

I Vilhelm sin nye normanniske «hovudstad» i [[Caen]] i Normandie, hans eigen heimby, og som seinare vart setet til [[hertugdømet Normandie]], bygde han ei fryktinngytande festning. Saman med kona si grunnla han også to kloster, det eine vart gravstaden hans, og det andre hennar. Alle desse kan bli sett på som symbol på makta hans i hertugdømet, men òg England fekk mange visuelle uttrykk for normannisk innverknad, blant dei [[Windsor Castle]] i [[London]] som sikra elva Themsen, og det store borgtårnet av stein, [[Det kvite tårnet]], som han gav ordre om å byggje i 1078 i søraustvinkelen på innsida av bymuren til London mot Themsen. Han gjorde ein endå større gestus ved å grunnleggje eit kloster på slagmarka ved Hastings i tidsrommet 1067-1070. ''Den angelsaksiske krønika'' understreka at klostret vart bygd på «den same staden der Gud tillét [Vilhelm] å erobre England.»<ref>''Den angelsaksiske krønika'', side 163.</ref> Føremålet var å understreke at han ikkje berre vann England ved sverd, men òg at han, med Guds hjelp, var den rettmessige herskaren av landet. Han kravde at høgalteret skulle stå på den staden der Harald Godwinson hadde falle, og det mest påfallande var at eit kloster, normalt ein stad for fred og gudspåkallingar, vart kalla [[Battle Abbey]] til minne om militær siger og erobring.

London var den fremste av alle engelske byar, og var heldig i å underkaste seg Vilhelm på eit tidleg tidspunkt. Han unngjekk dermed den nådelause herjinga av andre engelske byar. ''Dommedagsboka'' skildrar at i [[Oxford]] var det berre 243 hus som var i stand til å betale skatt, og dei gjenverande 478, om ikkje var busette og i [[ruinar]], var i det minste så øydelagde at dei ikkje kunne betale. [[Chester]], [[York]] og [[Dorchester i Dorset|Dorchester]], for å nemne nokre få, kom noko betre frå det. Men dette var berre eit mellombels tilbakeslag samanlikna med den omfattande utviklinga av handel som følgde i tida som følgde, då England fall til ro igjen. 1100-talet var ein blomstrande epoke for engelske byar, der gamle voks utover bymurane sine og nye vart grunnlagde av anten kongen eller av private herrar.<ref>Poole, Austin Lane: ''From Domesday Book to Magna Carta 1087–1216'', Oxford 1987. Side 64–65.</ref>

=== Språk ===
Ei av dei mest opplagde endringane var introduksjonen av [[normannisk]] som språket til dei herskande klassane i England. Dette utvikla seg snart til [[anglo-normannisk]], ein nordleg dialekt av [[gammalfransk]], og dette erstatta [[gammalengelsk]] eller angelsaksisk. Anglo-normannisk vart ikkje berre språket til adelen, men òg kyrkja sitt, og etter kvart som [[latin]] vart fortrengd i den statlege og lokale administrasjonen, vart det òg nytta der. Denne språklege overmakta vart ytterlegare forsterka og komplisert på midten av 1100-talet av ei tilstrøyming av tilhengarar og borgarar av [[Angevin-riket]] som snakka ein meir kontinental dialekt av fransk. I tre hundreår var ikkje engelsk det språket, korkje munnleg og skriftleg, som var einerådande for dei litterære klassane. Den store delen av verna, dokumenterte bevis er på anglo-normannisk i denne perioden og er såleis langt større enn det som er etterlate av engelsk. Det var ikkje før på 1300-talet at engelsk igjen fekk tilbake den tidlegare førsteplassen sin. På den tida hadde engelsk vorte gjennomgripende endra og utvikla seg til eit særs ulikt [[mellomengelsk]], som vart grunnlaget for det som har vorte moderne engelsk. I løpet av hundreåra med fransk språkleg dominans hadde ein stor del ord i engelsk forsvunne og vorte erstatta med franske. Det førte til eit hybridspråk der det engelske kjernespråket vart kombinert med eit fransk abstrakt ordforråd. Dei grammatikalske strukturane i språket endra seg òg dramatisk.

Det opphavlege angelsaksiske ordforrådet bestod av opp til 30 000 ord, hovudsakleg homogent og med berre [[Norrønt|norrøne]], [[keltiske språk|keltiske]] og latinske påverknader. Den engelske folkesetnaden bestod av rundt rekna 2 millionar menneske i 1066, og i tida etter kom ein ny overklasse som ikkje bestod av meir enn 2–5 prosent av den samla folkesetnaden. Dei språklege barrierane mellom klassane var endå ikkje uoverstigelege. Ordrar måtte verte gjevne og desse måtte verte forståtte. Det fanst mellommenn som snakka begge språk og den lokale arbeidarklasse måtte lære seg einskilde instruksar på fransk. Ved å vere fødd og oppvaksen i England, med engelske barnepleiarar og tenarar, vart òg overklassen prega av engelsk. Det er vanskeleg å mæle nøyaktig, men eit anslag er at i tida før 1250 var mengda lånord frå fransk relativt lite, rundt 900, men deretter auka det raskt til rundt 10 000 franske lånord inn i mellomengelsk.<ref>Stockwell, Robert P.; Minkova, Donka: [http://books.google.no/books?id=lz9YQ5rPcrcC&pg=PA36&lpg=PA36&dq=Anglo-French+in+The+Middle+English&source=bl&ots=-M0OsrDGhZ&sig=GwZw5nb7L_5qDFJ9epT97w9C__4&hl=no&ei=eHj3SrnUMYrr-Abp1uH6DQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CA0Q6AEwATgU#v=onepage&q=Anglo-French%20in%20The%20Middle%20English&f=false ''English words: history and structure''], Cambridge University Press 2001s side 31–37.</ref> Også språket viste endringane i samfunnsklassane, mellom dei betrestilte normanniske og dei dårlegare stilte angelsaksiske. Det er ikkje tilfeldig at dei moderne orda for dyr som «pig» og «cow» er angelsaksiske medan namna for kjøtet frå desse, «pork» og «beef», er anglo-normanniske. Bøndene gjorde arbeidet og herrane naut resultatet.<ref>Pollard, Justin: ''Seven Ages of Britain''. Hodder 2003. Side 158.</ref>

=== Tilhøvet til Frankrike ===
[[Fil:Lenepveu, Jeanne d'Arc au siège d'Orléans.jpg|mini|venstre|Ei romantisk skildring av [[Jeanne d’Arc]] under kringsetjinga av Orléans, måla av Julast Eugène Lenepveu (1886–1890)]]
Etter erobringa av England vart tilhøvet mellom det anglo-normanniske monarkiet og den franske krona i aukande grad vanskeleg. Det hadde allereie utvikla seg sterk fiendskap mellom Vilhelm og den franske [[Føydalisme|føydale]] overherren hans frå før invasjonen av England, og det vart snart forverra ved støtta den franske krona gav til sonen hans [[Robert Curthose]], som utkjempa ei rekkje krigar mot faren og sidan mot brørne sine. Som [[hertug av Normandie]] var Vilhelm og etterkommarane hans enno [[vasall]] av den franske krona, men som konge av England var dei likestilte med han.

På 1150-talet då [[Angevin|Angevin-riket]] vart danna og [[Huset Plantagenet]] hadde kome på den engelske trona, kontrollerte den engelske kongen halve Frankrike og heile England, omfram òg [[øya Irland|Irland]] og [[Wales]], og makta til trona overgjekk langt den franke kongen. Sjølvmotseiinga i denne situasjonen vart meir problematisk etter kvart som det franske monarkiet voks seg sterkare og i aukande grad kravde retten sin i høve til vasallane sine. Den store politiske krisa oppstod i 1204 då [[Filip II August av Frankrike|Filip II av Frankrike]] erobra alle normanniske og angevinske eigedomar i Frankrike bortsett frå [[Gascogne]].

På 1300-talet hadde den krigføringa som periodevis kom tilbake over den engelske kongen sine område i Frankrike sidan tida til Vilhelm Erobraren eskalert til [[hundreårskrigen]], fremja av [[Edvard III av England]]. Han ville gjenerobre eigedomane til forfedrane sine i Frankrike og utvide suvereniteten han hadde i England til dei franske eigedomane sine, og samstundes kappe av dei føydale banda til i vasallforholdet til den franske kongen. Denne krigen slutta først med det endelege samanbrotet for posisjonen til Plantagenet i Frankrike i 1453 som effektivt oppløyste det normanniske sambandet som vart etablert i 1066.

Samanfiltringa av det engelske kongedømet med dei kontinentale eigedomane og interessene førte med seg stadig krigføring mot kongane i Frankrike i bortimot fire hundreår. Desse konfliktane førte til framvoksteren av djupfølt rivalisering og gjensidig hat mellom England og Frankrike som enno kan merkast, i seg sjølv eit ironisk produkt av England si underkasting for fransk adel i 1066.

== Ettertida ==
=== Delinga av England og Normandie ===
Den siste krigen til Vilhelm Erobraren var knytt til historia til Normandie, strida om det tvidelte området [[Vexin]] mellom det austlege Normandie og Frankrike. Truslane herfrå fekk han til å reise i eigen person i 1087 og brenne ned ein utpost av det franske riket; [[Mantes-la-Jolie|Mantes]], berre 50&nbsp;km frå Paris. Medan han reid gjennom den brennande byen fall han av hesten og fekk indre skadar av salknappen. I løpet av ein månad var skadane vortne dødelege. Han levde lengje nok til gjere opp arva si. [[Robert Curthose]], den eldste sonen hans, kunne ikkje bli fråteken den nedarva retten sin til [[hertugdømet Normandie]]. Då England hadde kome til Vilhelm ved hans eiga erobring, kunne han derimot gjere som han sjølv ville med det. Han sende krona si, sverd, og [[septer]] til den andre sonen sin [[Vilhelm II av England|Vilhelm Rufus]], og dermed fekk England ein ny konge. Dermed vart riket til Vilhelm Erobraren delt langs [[Den engelske kanalen]] slik det hadde vore før erobringa. Den tredje sonen hans, [[Henrik I av England|Henrik]], fekk inkje land, men ein stor formue. Vilhelm Erobraren døydde den 9. september 1087 etter 41 år som hertug av Normandie og 24 år som konge av England.<ref>Stenton, F.M: ''Anglo-saxon England'', Oxford Press, 3. utg. 1971, side 620.</ref>

[[Fil:Edith Matilda of Scots.JPG|mini|Den engelske dronninga Edith (Matilida), teikning frå 1851, vart symbolet på at normanniske og angelsaksiske England endeleg var sameint.]]
Den neste kongen av England vart krona ved Westminister som Vilhelm II. Han skal ha vore ein omsynslaus, kynisk og temperamentsfull mann som mest av alt likte å dra på jakt. På dødssenga si lauslét Vilhelm Erobraren mange av fiendane sine, blant anna halvbroren [[Odo av Bayeux]], mot betre vitande. Ikkje før hadde Odo fått tilbake jarldømet sitt i Kent i desember 1087 før han igjen byrja å skape vanskar. Lausrivinga frå Normandie var mest truleg årsaka til at opprøret fekk det omfanget som det fekk der «nær alle normannarar» vart med,<ref>William av Malmesbury: ''Gesta regum Anglorum'', ii. 361 (paragraf 306).</ref> men med visse unntak som [[Hugh d'Avranches, 1. jarl av Chester|Hugh]], [[jarl av Chester]], [[William de Warenne, 1. jarl av Surrey|William de Warenne]] og [[Robert Fitzhamon]]. Trass i omfanget var opprørarane spreidde. Dei var isolerte i aust og [[Midlands]], men var eit meir alvorleg trugsmål i vest mot Wales, og farlegast i søraust ved jarldømet til Odo og i [[Sussex]] i det til halvbroren til Odo [[Robert av Mortain]]. Her tok Vilhelm Rufus sjølv kommandoen og etter seks vekers kringsetjing av [[Pevensey Castle]] marsjerte han mot [[Rochester i Kent|Rochester]].

At opprøret til slutt feila hadde årsaka si i at Robert Curthose ikkje invaderte England i eigen person, men berre sende mindre troppar. Kanskje den viktigaste årsaka var den støtta som Vilhelm Rufus fekk frå kyrkja og frå den angelsaksiske folkesetnaden. I 1088 kunne Rufus nyte ein popularitet han aldri oppnådde sidan då engelskmennene flokka seg om fanene hans, blant anna fordi kongen hadde gjeve rike lovnader om rettferdig styring og lovar, skatteletter og jaktrettar. Desse løfta vart brotne så snart kontrollen over kongedømet igjen var sikra. [[Lanfranc]] døydde i 1089, den siste som kanskje kunne avgrense omsynslausa til kongen.<ref>Poole, Austin Lane: ''From Domesday Book to Magna Carta 1087–1216'', Oxford 1987, side 100–102.</ref>

Opprøret viste at Robert Curthose og Normandie var ein konstant trussel. I eit kvart hundreår hadde den mest sentrale politisk fasen vore den normanniske erobringa av England. Med Vilhelm Rufus byrja ein ny fase, den engelske erobringa av Normandie, og denne prosessen varte fram til [[slaget ved Tinchebray]] i 1106 då Robert Curthose endeleg tapte for Vilhelm Rufus sin arvtakar, den yngre broren hans [[Henrik I av England]]. Sistnemnde tok [[Edith av Skottland]] til dronning 11. november 1100, same året som Vilhelm Rufus vart drepen. Edith var dotter av [[Malcolm III av Skottland]], men viktigare var det at slekta hennar på morssida gjekk tilbake til det gamle angelsaksiske kongehuset. Bortsett frå at ho måtte ta det normanniske namnet «Matilda» kan ein ikkje undervurdera den symbolske verdet at den normanniske kongen av England sameinte seg med det angelsaksiske kongehuset.

=== Andre invasjonar av England ===
[[Fil:Retour d Isabelle de France en Angleterre.jpg|mini|Isabella av Frankrike går i land i England for å avsetje ektemannen sin, kong Edvard II av England.]]
Den normanniske erobringa har vorte sett på som den siste suksessfulle erobringa av England, sjølv om den hollandske sigeren i [[den ærerike revolusjonen]] i [[1688]] kan verte identifisert som den mest nylege suksessfulle invasjon frå kontinentet. Ein viktig skilnad er at den ærerike revolusjonen kan bli sett på som samarbeid mellom ein del av den engelske herskande klassane sentrert rundt parlamentet med utanlandske styrkar for å overvinne ein annan del av den herskande klassen som var sentrert rundt [[Huset Stuart|Stuart-monarkane]]. I tilfellet med den normanniske erobringa vart heile den innfødde herskande klassen utrydda.

Relativt likt den normanniske invasjonen, gjekk den franske hæren med fleire franske adelege og 1200 riddarar i land i England ved [[Sandwich i Kent|Sandwich]] den 22. mai 1216, leia av den franske prinsen [[Ludvig VIII av Frankrike|Ludvig]], som var vorte tilboden den engelske trona av misnøgde engelske adelege. Denne formidable hæren fekk [[Johan av England]] til å flykte og Ludvig erobra London og Winchester. Då Johan døydde kort tid etter kom den engelske motstanden i gang og franskmennene gav etter kvart opp, formelt den 11. september 1217.

Ein invasjon som kan samanliknast med den ærerike revolusjonen skjedde i september [[1326]] då [[Isabella av Frankrike]] gjekk i land i [[Essex]] med ein utanlandsk hærstyrke og saman med [[Roger Mortimer, 1. jarl av March|Roger Mortimer]] og sonen sin [[Edvard III av England|Edvard]]. Dei vart møtte av folk som var misnøgde med styret til kong [[Edvard II av England]]. Tilhengjarane til Edvard rømde og den 2. oktober flykta han vestover frå London og tok tilflukt på godset til [[Hugh Despenser den yngre|den yngre Despenser]] i [[Glamorgan]]. Kona hans Isabella og hæren hennar følgde etter han, og fekk sidan slått dei begge i hel. Den umyndige sonen hennar vart deretter gjort til konge av England.

Betydelege forsøk på invasjonar vart freista av spanjolane i [[1588]] og franskmennene i [[1744]] og på nytt i [[1759]], men i kvart tilfelle førte kombinasjonen av vêrforhold og åtak frå den britiske marinen på eskortefartøya til at forsøka vart oppgjeve før invasjonsflåtene forlét hamnene. Invasjonar vart òg førebudd av franskmennene i [[1805]] og [[Tysk historie (1933–1945)|Tyskland]] i [[1940]], men desse vart oppgjeve etter at førebuande operasjonar hadde feila å overkome marinen til Storbritannia og i siste tilfelle òg luftforsvar (sjå [[slaget om Storbritannia]]).

Ulike mindre og særs lokaliserte og svært kortvarige åtak mot britiske kystar var suksessfulle innanfor dei avgrensa omfanga deira, som dei som vart retta mot ulike kystbyar av franskmennene under [[hundreårskrigen]], den spanske landgangen i [[Cornwall]] i 1595, slaveraid av [[barbareskpiratar]] på 1600-talet og det hollandske overfallet på [[Raidet på Medway|skipsverfta i Medway]] i 1667.

=== Moderne vurderingar ===
[[Fil:CC No 02 Ivanhoe 2.jpg|mini|Walter Scott sin populære romanen ''Ivanhoe'' bidrog til den folkelege oppfatninga om at angelsaksarane var dei eigentlege forfedrane i England. Her omslaget på ei teikneserieutgåve av ''Ivanhoe'']]
Under [[romantikken]] på byrjinga av 1800-talet vart ''Dommedagsboka'' peikt ut som eit symbol på det tyranniske normanniske styret, noko som vart eksemplifisert ved ein [[pamflett]] av Thomas Evans, leiar av ei gruppe radikale kunstnarar i London, i 1816: «Dei kyrkjelege institusjonane våre, den verkelege konstitusjonen vår, etablert av våre saksiske forfedrar, vart øydelagtw av tyranniet frå den normanniske erobringa...»<ref>Evans, T. J.: ''Christian Policy'', 2. utg. (1816), side 16; Prothero, I. J.: ''Artisans and Politics in Early Nineteenth Century London: John Gast and hi sine Time sin'' (1979), side 88.</ref>

Haldninga var at konstitusjonen i oldtida hadde vorte pervertert av normannisk tyranni, og denne vart omfattande akseptert òg utanfor radikale sirklar. Ein del av romantikken i England var ei [[Gotisk kunst|gotisk]] strøyming i åra mellom 1820 og 1880, ei interesse for mellomalderen som kom til uttrykk i arkitektur, kunst, litteratur og politiske skrift.

I 1819 gav forfattaren [[Walter Scott]] ut romanen ''[[Ivanhoe]]'', der tittelen viste til ein ung angelsaksisk adelsmann som sette seg opp mot overgrepa frå den normanniske adelen. Faren hans var ein etterkomar av den angelsaksiske kong Harald Godwinson. Romanen har vorte omtalt som utslagsgjevande for å auke den almenne interessa for mellomalderen i England. [[John Henry Newman]] hevda at Scott var den første som hadde «vendt sinnelaga til folk i retninga av mellomalderen», og [[John Ruskin]] hevda noko av det same.<ref>Chandler, Alice: «Sir Walter Scott and the Medieval Revival», i ''Nineteenth-Century Fiction'' 19.4 (Mars 1965): 315–332.</ref>

[[Charles Kingsley]] skreiv romanen ''Hereward the Wake'' om den angelsaksiske motstanden i 1866, og [[Alfred Tennyson]] skreiv det poetiske dramaet ''Harold'' i 1876. Begge verka er døme på talrike uttrykk for oppfatninga av angelsaksarane som grusamt undertrykte av dei utanlandske normannarane. Det same synet vart òg oppretthalde av fleire historikarar. Den franske historikaren [[Augustin Thierry]] framheva i verket sitt frå 1825 den normanniske erobringa som ein øydeleggjande effekt, men at angelsaksarane aldri vart heilt dominerte og den endelege fusjoneringa av den engelske nasjonen først fann stad på 1500-talet.<ref>Thierry, A.: ''History of the Conquest of England by the Normans'', engelsk omsetjing frå fransk (1841), side 120–122.</ref>

Den konservative historikaren [[Henry Hallam]] oppfatta òg erobringa som eit brot. Den angelsaksiske adelen hadde vorte avsett og folka undertrykt: «Vi skuldar ingen ubetydeleg del av vår sjølvrespekt til det normanniske elementet i folkesetnaden vår og politikken».<ref>Hallam, H.: ''View of the State of Europe during the Middle Ages'', 10 utg., ii (1853), side 307–308.</ref>

Sharon Taylor skreiv ein påverknadsrik studie av det angelsaksiske England og eit generelt engelsk historieverk mellom 1814 og 1823 der han som Hallam rekna erobringa som ein katalysator som forstyrra samfunnet og gav plass til ein ny adel, men etterlét endå samfunnet sitt vesentlege [[germanarar|germanske]] institusjonar uforandra. Det angelsaksiske samfunnet var vorte for veikt og Vilhelm Erobraren hadde difor ein nyttig funksjon i å styrkja England.<ref>Hallem, Elizabeth M: ''Domesday Book through Nine Centuries'', side 142; Turnar, S.: ''The History of England during the Middel Ages'', 2. utg. ii (1853), sidene 307–308.</ref>

På 1840-talet utvikla synet at angelsaksarane hadde styrt seg sjølv i lause samlingar av sjølvstendige føderasjonar politisk populært for å fremje større politisk makt til [[mellomklasse]]n, særleg overfor ei regjering som hadde feila i [[Krimkrigen]]. [[Joshua Toulmin Smith]], ein britisk politisk teoretikar og sakførar frå [[Birmingham]], såg tilbake på angelsaksarane som eit føredøme på livsstil og lokalt sjølvstyre. Smith fremja utrøytteleg visjonen om angelsaksarane som symbolsk for fridom og felles ansvar.<ref>Anderson, O.: ''The Political Uses of History in Mid Nineteenth-Century England'', Past and Present, 1967, ss. 87–99</ref> «Saka er enkel,» skreiv Smith, «historia viser at for tre, fem, åtte, ti eller fleire hundreår sidan, eksisterte sjølvstyre i England, og var ei makt til å halde i sjakk dei mest ambisiøse monarkar...»<ref>Smith, J. Toulmin: ''Local Self-Government Unmystified'' (1857), side 32.</ref>

[[Fil:Bishop William Stubbs.JPG|mini|Historikaren og biskopen William Stubbs vurderte den normanniske invasjonen som i alt ein naudsynt og positiv hending]]
På [[viktoriansk tid]] var forskinga og framstillinga av engelsk mellomalderhistorie dominert av triumviratet beståande av historikarane [[William Stubbs]], [[Edward Augustus Freeman]] og [[John Richard Green]]. Tilnærminga deira var ulik, men vart likevel forsona.

Greens sviktande helse frå 1870-talet førte til at hans ''The Making of England'' (1883) kom i berre eitt bind og vart avslutta i år 828. Hans ''The Conquest of England'' kom ut etter han døydde i 1883 ved hjelp av enkja hans. Han ser erobringa si avslutning i 1071.<ref>[http://www.questia.com/library/book/the-conquest-of-england-by-alice-stopford-green-john-richard-green.jsp The Conquest of England] kan lesast på nettet nesten i heilskapen sin.</ref>

Stubbs var ein konservativ geistleg og professor i historie ved [[University of Oxford|Oxford]] som gjorde betydeleg arbeid i samlinga og utgjevinga av manuskript. Han meinte at studiet av historia hadde ei moralsk hensikt og at røtene til notida låg i fortida. Den normanniske erobringa var eit vesentleg og såleis eit positivt vendepunkt som førte England inn i Europa. Det kunne sjåast som byrjinga på eit moderne engelsk statsapparat.<ref>Hallem, Elizabeth M: ''Domesday Book through Nine Centuries'', side 145.</ref>

Freeman var ein liberal historikar og omdømet hans kviler hovudsakleg på det enorme verket hans ''History of the Norman Conquest'' (1867–1876) som kom i fem bind. Det omfattar enorm forsking, men òg ei nitid og til dels pedantisk interesse for detaljar som førte til at året 1066 først vart handsama i bind tre medan dei to føregåande binda tok for seg den angelsaksiske «bakgrunnen». Her tolka Freeman tydinga av dei frie, lokale samfunna til dei innfødde engelskmennene som vart øydelagte av invasjonen. Freeman grensa såleis mot eit [[Sosialisme|sosialistisk]] syn på den angelsaksiske historia. Entusiasmen hans for emnet fekk han òg til å strekkje tekstene for å passe til hans eige særskilde syn, og eit påfallande døme er at han døypte om [[slaget ved Hastings]] til «slaget ved Senlac», basert på ein lite relevant informasjon hos mellomalderskribenten [[Orderic Vitalis]]. Freeman sitt verk førte difor til ein opphissa debatt i hans eiga samtid over bruken hans av kjeldetekstar.<ref>Secrets Of The Norman Invasion: [http://www.secretsofthenormaninvasion.com/part26.htm Inconsistencies]</ref>

På 1900-talet og framover tenderte historikarane til å moderere seg i begge retningar. Det angelsaksiske samfunnet var ikkje så idyllisk som 1800-talet gjerne framstilte det som, og den normanniske erobringa var mindre tyrannisk enn det ein tidlegare rekna med. Som ein av dei mest kritiske periodane i engelsk historie er det ei rekkje hendingar som forma England i stor grad og som heller ikkje moderne historikarar kan gjere seg ferdige med. Då [[Raphael Holinshed]] i 1577 gav ut ''The Chronicles of England, Scotland, and Ireland'' byrja han forteljinga si om England si historie med 1066. Årstalet har vorte ståande som eit vendepunkt i den grada at engelsk [[komedie]] har ein tittel kalla ''1066 and All That'' som ein [[parodi]] på tradisjonell engelsk historieundervisning.

Nøkkelproblemet er ikkje naudsynleg kvifor England lét seg verte erobra, ifølgje den moderne historikaren Donald Matthew, men kvifor normannarane viste seg å vere meir suksessfulle enn dei danske og norske rivalane sine var i å ta over det engelske kongedømet og halde på det. Moderne historieforsking har òg erkjent at normannarane var meir villige til sjå verdet i England si fortid. Politikken til paven var å fremje samband over Den engelske kanalen for å hindre angrep og plyndring frå heidenske vikinghordar frå nord. Normandie og England var alt aktørar i kampen mot nordbuarane før invasjonen. Erobringa var såleis inga isolert hending. Ved å knyte ei politisk bru over kanalen viste dei normanniske herskarane seg som ein maktfaktor som avslutta [[vikingtida]] og dei vart samstundes sjølv ei politisk og militær makt av stor tyding i heile det vestlege Europa.<ref>Matthew, Donald: ''Britain and the Continent 1000–1300'', Hodder Arnold 2005, side 26–28</ref>

==Merknadar==
{{Merknadar}}
== Kjelder ==
{{refopning}}
*''Denne artikkelen bygger på «[[:nb:Normannernes erobring av England|Normannernes erobring av England]]» frå {{Wikipedia-utgåve|nb}},  den 22. juli 2011.'' 
**''{{Wikipedia-utgåve|nb}} oppgav desse kjeldene:''
* Swanton, M. (red. & oms.) (2000): ''The Anglo-Saxon Chronicles'', London: Phoenix, ISBN 1-84212-003-4
* Campbell, J. (1982): ''The Anglo-Saxons'', Oxford: Phaidon, ISBN 0-7148-2149-7
* Carpenter, D. (2004): ''The Struggle for Mastery: Britain 1066-1284'', Penguin history of Britain, London: Penguin, ISBN 0-14-014824-8
* Florence av Worcester: ''The Chronicle of John of Worcester'', red. P. McGurk, 3 bind (1995-1998), Oxford: Clarendon
* ''The Gesta Normannorum Ducum of William of Jumieges, Orderic Vitalis, and Robert of Torigny'', red. M. C. Van Houts, 2 bind (1992-5), Oxford: Oxford University Press
* Hyland, Ann (1994): ''The Medieval Warhorse: From Byzantium to the Crusades'', London: Grange Books, ISBN 1-85627-990-1.
* Orderic Vitalis: ''The Ecclesiastical History of Orderic Vitalis'', red. Marjorie Chibnall, 6 bind (1968-1980), Oxford: Clarendon, ISBN 0-19-822243-2
* Rowse, A. L. (1979): ''The story of Britain'', London: Treasure, ISBN 0-907407-84-6
* Walker, Ian W. (1997): ''Harold, the last Anglo-Saxon king'', Stroud, Gloucestershire: Sutton, ISBN 0-7509-1388-6
* Thomas, Hugh M. (2003): ''The English and the Normans'', Oxford: Oxford University Press
* Thomas, Hugh M. (2003): «The significance and fate of the native English landowners of 1086», ''English Historical Review'' 118 (2003), s. 303–33

;Fotnotar
{{refslutt}}
{{fotnoteliste}}

== Bakgrunnsstoff ==
*[http://www.regia.org/papalpolitics.htm Why the Pope supported William's invasion of England]
* [http://www.essentialnormanconquest.com Essential Norman Conquest]
*[http://members.tripod.com/~GeoffBoxell/words.htm The Effect of 1066 on the English Language]
*[http://www.bbc.co.uk/history/british/normans/background_01.shtml Normans - a background to the Conquest]
*[http://www.dot-domesday.me.uk/in_hast.htm The Norman Conquest]
*[http://www.eyewitnesstohistory.com/bayeux.htm The Invasion of England, 1066]
* [http://www.secretsofthenormaninvasion.com/#PART4 Secrets of the Norman Invasion]

[[Kategori:Den normanniske erobringa av England| ]]
[[Kategori:Engelsk historie]]
[[Kategori:Konfliktar på 1000-talet]]
[[Kategori:Høgmellomalderen]]
[[Kategori:Engelske slag]]
[[Kategori:Angelsaksiske slag]]
[[Kategori:Normanniske slag]]
[[Kategori:Normannarar]]
[[Kategori:Arvefølgjekrigar]]
[[Kategori:Utvalde artiklar 2011]]
[[Kategori:Den britiske tronfylgja]]