Mòrt

La mòrt es la fin permanenta de las foncions biologicas que definisson un èsser vivent. Se referís tant a la terminason d'esperela coma a l'estat posterior de l'ancian organisme. La vertadièra natura de çò que ven aprèp la mòrt foguèt d'arreu millenari una preocupacion centrala de las tradicions religiosas e filosoficas pertot dins lo monde. Fòrça religions an fe o ben en un en delà o bon en la reïncarnacion. Per monde, l'efèit de la mòrt fisica sus l'esperit o arma s'existisson demòra una question dubèrta. Per la sciéncia contemporanèa, la mòrt d'un organisme es la fin.

Lo crani simbolic de la mòrt, detalh d'una pintura de Philippe de Champaigne.

Gaireben sens cap d'excepcion (vejatz Hydra), los animals acaban per morir de vielhiment. Qualques fenomèns intervenon qu'abitualament causan una mòrt prematura coma la malnutricion, la predacion, la malautiá, los accidents que provòcan de traumatismes terminals o, dins de circonstàncias extrèmas, una grèva perturbacion d'un ecosistèma. Las activitats umanas volontàrias que provòcan la mòrt son per exemple lo suicidi, l'omicidi e la guèrra. Cada jorn mòron aperaquí 150 000 personas dins lo monde. La mòrt dins monde natural tanben se pòt produire coma un resultat indirècte de l'activitat umana: una causa creissenta de l'apagament d'espècias fins a la destruccion de sistèmas ecologics qu'es la consequéncia de l'expansion de la tecnologia industriala.

L'objectiu principal de la medecina es de retardar e evitar la mòrt. En aquel contèxte, la mòrt es vista mai coma un procèssus que un evenement futur; de condicions qu'abans èran consideradas indefungible de mòrt son actualament reversiblas. Quand se traça una linha separant la vida e la mòrt, cal tenir en compte entre autres factors de la preséncia o abséncia de signes vitals. En general, la mòrt clinica es pas necessària e sufisenta per determinar la mòrt legala. Un pacient amb un còr e palmons foncionals qu'es en estat de mòrt cerebrala se pòt declarar legalament mòrt sens qu'arribe la mòrt clinica. En fach, la definicion medicala precisa de la mòrt ven pus problematica, paradoxalament, a mesura del progrès de la coneissença scientifica e de la tecnologia.

Cronologia

1959 : premiera descripcion clinica de la mòrt cerebrala per Pierre Mollaret (1898-1987) e Maurice Goulon (1919-2008).
2012 : adopcion d'una definicion de la mòrt fondada sus lo concèpte de la mòrt cerebrala per l'OMS.

Tipes de mòrt umana

I a diferents tipes de mòrt:

• Las mòrts non intencionalas
  • La mòrt naturala, produsida per una patologia determinada qu'acaba la vida de l'èsser uman
  • La mòrt accidentala, qu'es la consequéncia non volontària o aleatòria de l'accion d'un agent extèrne
• Las mòrts intencionalas
  • La mòrt a causa d'autrú
    • omicidi
    • parricidi
    • genocidi
    • fraticidi
    • infanticidi
  • La mòrt provocada d'espersé (suicidi), que pòt èsser ritual (sacrifici) o pas.

Aqueles tipes son pas egalament frequentas. Las principalas causas de mòrt segon l'OMS son (per òrdre descreissent):

• malautiás en relacion amb lo còr
• infeccions
• càncer
• malautiás respiratòrias
• accidents
• malautiás digestivas
• mòrts intencionalas

Aquelas causas son diferentas segon que se tracta d'un país desvolopat o d'un país del Tèrç Mond. Dins lo primièr cas, las causas pus frequentas de la mòrt son las cardiovascularas, lo càncer del palmon e d'autres problèmas respiratòris, los accidents del Transpòrt, lo càncer de l'estomac, problèmas de tension, tuberculòsi e suicidis, dins aquel òrdre. Al contrari, los païses desvolopats la primièra causa de mòrt es lo sida, e seguisson las infeccions respiratòrias, las darreiriás, las cardiovascularas, las malautiás de l'enfança e la malària.

Definicion de la mòrt

En despiech de l'omnipreséncia de la mòrt dins la pensada e la societat umana, i a ges de deficion precisa de la nocion de mòrt. En plaça, s'utiliza diferentei definicions que s'adaptan ai besonhs de seis autors.

Aspèctes medicolegaus

La definicion medicolegala de la mòrt es fòrça importanta dins la societat modèrna car permet de prononciar la mòrt oficiala d'un individú. Dins la màger part dei país, es prononciada après la constat per un mètge de l'aplant dau còr, de la respiracion, de la circulacion sanguina e deis activitats cerebralas. De mai, es possible de constatar la demenicion de la temperatura corporala fins a la temperatura ambianta. La rigiditat cadaverica es tanben un signe important.

La mòrt medicolegala correspònd pas totjorn a la mòrt fisiologica de l'individú. D'efiech, gràcias ai progrès medicaus, es desenant possible de mantenir artificialament lo foncionament de certaneis organs. Aquò es fòrça important dins lo quadre dei transplantacions.

Aspèctes medicaus

Cadabre dins una universitat de medecina.

En medecina, la mòrt correspònd a l'aplant de totei lei foncions vitalas, en particular aqueu de l'activitat cerebrala. Pasmens, en causa dei progrès regulars de la reanimacion e de la transplantacion d'organs, la definicion medicala de la mòrt e sa constatacion per leis autoritats medicalas son vengudas pus complèxas e pus precisas. Uei, existís tres definicions diferentas :

• la mòrt clinica (o mòrt aparenta) es una premiera fasa qu'es caracterizada per l'aplant dau còr, l'aplant de la respiracion e la suspension de la consciéncia. Es una situacion potencialament reversibla car la reanimacion cardiorespiratòria pòu permetre la restauracion de la respiracion e dau ritme cardiac. De sequèlas grèvas pòdon tocar d'organs de la persona reanimada mai aquò es pas sistematic.
• la mòrt cardiaca es caracterizada per l'insufiséncia dei contraccions dau còr. Es prononciada après la revirada de totei lei tecnicas de reanimacion cardiorespiratòria e dei tractaments medicamentós adaptats a una tala situacion.
• la mòrt cerebrala (o còma despassat) correspònd a l'aplant definitiu de totei leis activitats cerebralas, compres lo tronc cerebrau, amb suspension de tota activitat respiratòria espontanèa e amb constat d'un encefalograma plan.

Dins abòrd de país, la mòrt legala es definida per la mòrt cerebrala. Es tanben lo cas per l'OMS dempuei 2012.

Aspèctes biologics

Au nivèu biologic, la mòrt es la disparicion dei caracteristicas pròprias a la vida. Marca l'impossibilitat per l'organisme d'assegurar lo mantenement de son integritat fàcia a la pression dei constrenchas de l'environament. En tèrmes d'entropia, aquò correspònd a l'impossibilitat de mantenir una entropia bassa.

La mòrt dins la cultura

Tradicionalament la mòrt representa una de las principalas fonts de la paur e per aquò divèrsas religions meton l'accent sul fach que la mòrt acaba pas vertadièrament la vida, seguís perque crèan en la resurreccion futura, o en la reïncarnacion de l'arma o perque l'esperit de la persona passa dins un autre monde (escatologia). Per que es esséncia del desconegut, divèrsas culturas temptèron de la personificar amb simbòls; entre eles cal notar:

• Un esqueleta amb una grand esplech (sovent una dalha) per talhar la vida (vejatz lo tarot)
• Las parcas de la mitologia classica
• Azraèl, l'àngel de la mòrt pel Cristianisme e l'Islam
• Un dieu de la mòrt en divèrsas mitologias
• Una ombra negra o un esperit que ven de nuèch
• Lo demòni
• A vegadas pòt prendre l'aparéncia d'un monstre

Divèrses mites e legendas an per subjècte de creaturas que vençon la mòrt (o que demòran dins un estat intermediari entre la vida e la mòrt), coma los zombis, vampirs e las armas errantas, entre autras. tanben divèrses sortilègis e elixirs prometon l'immortalitat o la joventut eternala. Tanben i a fòrça mites sus que far amb lo cadavre, los rites funeraris e el dòl dels subrevivents. A l'ora d'ara la majoritat de las culturas optan per enterrar los còrses (dins los cementèris) o los cremar.

La fascinacion per la mòrt es l'esséncia de movements culturals coma lo dark, lo gotic o aquel dels decadents.

Bibliografia

En anglés

• Appel, J. M. Defining Death: When Physicians and Families Differ. Journal of Medical Ethics Fall 2005.
• Child A. M (1995) J Archaeolog Sci 22: 165-174it funny
• Piepenbrink H. (1985) J Archaeolog Sci 13: 417-430
• Piepenbrink H. (1989) Applied Geochem 4: 273-280
• Derrick J. Pounder, Postmortem changes and time of death [3] University of Dundee
• Vass AA (2001) Microbiology Today 28: 190-192 at: [4]

En castelhan

• La muerte en Occidente, Aries, P., Barcelona: ed: Argo Vergara,1982
• El horror de morir: el valor de la muerte en la vida humana, Arregui, Jorge V., ed: Tibidabo Edicions 1992 ISBN 978-84-86421-89-2
• La negación de la muerte, Becker, E. Ed: Barcelona: Kairós, 2003
• Los significados de la muerte, Bowker, J. Ed: Cambridge University Press, 1996
• Los tópicos de la muerte. La gran negación, Cobo Medina, C. Ed: Madrid: Ediciones Libertarias 2000
• El libro de los filósofos muertos, Critchley, Simon, ed: Madrid, Taurus, 2008 ISBN 978-84-306-0677-1
• Paseo alrededor de la muerte, García-Sabell, D, ed; Madrid: Alianza Editorial, 1999
• La muerte explicada a mi hija, Huisman-Perrin, E. Ed: Barcelona: El Aleph, 2003
• Sobre la muerte y los moribundos, Kübler-Ross, E. Ed: Barcelona: Grijalbo, 1989
• La muerte y su imaginario en la historia de las religiones, León Azcárate, Juan Luis de, ed: segunda edición. Bilbao: Universitat de Deusto, 2007 ISBN 978-84-9830-101-4
• El cerebro y el mito del yo, el papel de la neuronas en el pensamiento y el comportamiento humano, Llinás, Rodolfo ed: Belacqua, 2003
• La ansiedad ante la muerte, Lonetto, R. y Templer, D. I, ed: Barcelona: Ediciones Temis, 1992
• Vida después de la vida, Moody, R. A., Jr., 2006, ed: Barcelona: Círculo de lectores
• Muerte e inmortalidad, Josef Pieper, ed:Herder, 1982, ISBN 978-84-254-0530-3
• El buen adiós, Jesús Poveda; Silvia Laforet, ed:Espasa, 2009, ISBN 9788467030266
• Muerte y supervivencia, Max Scheler, ed: Encuentro Ediciones, 2001 ISBN 978-84-7490-623-3
• Los seres queridos, Evelyn Waugh, ed: Círculo de lectores, 2000, ISBN 978-84-226-7804-5

Vejatz tanben

• Experiéncia prèpa de la mòrt