Primièra Guèrra Mondiala
La Premiera Guèrra Mondiala, tanben dicha Granda Guèrra, es un conflicte que se debanèt de julhet de 1914 a novembre de 1918. Entraïnat per lei tensions entre lei poissanças principalas dau periòde tant en Euròpa que dins lei colonias, opausèt lei país de l'Entenduda (principalament França, lo Reiaume Unit, Russia, Itàlia, Japon e leis Estats Units) a aquelei de la Tripliça (Alemanha, Àustria-Ongria, Empèri Otoman). S'acabèt per una victòria de l'Entenduda que veguèt lo desmantelament d'Àustria-Ongria e de l'Empèri Otoman, la disparicion dei monarquias alemanda e russa, la formacion de Checoslovaquia e de Iogoslavia e la renaissença de Polonha.
Fòrça saunós amb mai de 15 milions de mòrts, la guèrra marquèt prefondament la premiera partida dau sègle XX en causa de son intensitat, de sa durada e de l'aparicion d'armas novèlas (carris, gas de combat, sosmarins...). Favorizèt ansin la mesa en plaça d'organismes de regulacion de la violéncia entre estats coma la Societat dei Nacions. Dins aquò, lei temptativas dau Tractat de Versalhas d'empedir tota guèrra majora novèla mau capitèron totalament car lo conflicte entraïnèt un ensemble de crisis que menèron a la Segonda Guèrra Mondiala tre la fin deis ans 1930.
Lei causas de la guèrra
modificarLei sistèmas d'aliança e la logica dei blòts
modificarLo tornant deis annadas 1890
modificar
Lo 9 de març de 1888, la mòrt de l'emperaire alemand Guilhèm Ir privèt lo cancelier Otto von Bismarck de son sostèn politic. Ansin, seis adversaris, principalament lei nacionalistas alemands e leis òmes d'afaires dei regions renanas, aprofichèron la situacion per lo marginalizar. Li reprochèron de tenir Alemanha en despart de la lucha coloniala e de limitar la poissança economica de l'Empèri per mantenir l'equilibri continentau europèu[1].
Lei questions economicas ocupèron donc una plaça creissenta. D'efiech, se lo quadre economic, lo capitalisme liberau, demorèt la nòrma fins a la guèrra, la Granda Depression de 1873-1896 modifiguèt lo ròtle de l'Estat e entraïnèt un retorn progressiu dau proteccionisme. En França, la tarifa Méline (1892) ò la lèi de proteccion de l'agricultura de 1897 ne'n foguèron d'exemples. Aquelei proteccions pesèron sus lei relacions internacionalas coma o mòstra la guèrra doaniera entre França e Itàlia de 1887 a 1898.
Enfin, la concepcion de l'Estat de Bismarck, ierarquica e centralizada, aguèt tendéncia de negligir lei reaccions dei pòbles, en particular la fòrça dau panslavisme ò dau patriotisme francés. Per exemple en 1887, l'afaire Schnaebelé (un comissari arrestat illegament per Alemands après de sospicions d'espionatge) e la crisi boulangista manquèron de degenerar en guèrra tre la fin dau sègle XIX. De campanhas de premsa aumentèron la tension mai finalament, la patz foguèt sauvada per una intervencion dirècta dau cancelier dins la liberacion dau comissari e la remanda dau generau Boulanger per lo govèrn francés.
Ansin, quand Bismarck demissionèt lo 18 de març de 1890, après 18 mes de coabitacion malaisada amb l'emperaire novèu, Guilhèm II, l'eveniment marquèt la fin d'una epòca per Euròpa e lo jornau satiric anglés Punch comentèt «Lo pilòt quita lo naviri».
L'aliança entre França e Russia
modificarLa politica alemanda de Guilhèm II cambièt rapidament d'aquela de Bismarck. D'efiech, l'emperaire novèu vouguèt establir la dominacion alemanda sus l'Euròpa Centrala e desvolopar son influéncia vèrs l'Empèri Otoman e China. La solidaritat amb leis aliats d'Alemanha foguèt donc clarament afiermada e, pensant que França aviá ren a ofrir a Russia, lo raprochament entre Alemanha e Russia realizat per Bismarck foguèt delaissat. En 1890, Guilhèm II refusèt donc de recondurre lo tractat de Reassegurença amb lo tsar. Secrèt, aqueu tractat secrèt èra un element important per lei Rus car prevesiá una neutralitat alemand en cas d'ataca austriana còntra Russia[2]. En consequéncia, Russia foguèt isolada dins lei Balcans còntra Àustria-Ongria e, en Asia Centrala, còntra Anglatèrra. Ansin, après de negociacions lòngas e malaisadas, França e Russia concluguèron una aliança militara lo 27 de decembre de 1893 onte se considerèt tres situacions :
- se França èra atacada per Alemanha ò Itàlia, l'Empèri Rus la sostendriá amb 800 000 soudats.
- se leis empèris centraus atacavan Russia, 1 300 000 soudats francés serián mandats còntra Alemanha.
- una mobilizacion parciala deis empèris centraus entraïnariá una mobilizacion generala francesa e russa.
En 1898, aquel acòrd foguèt renforçat. Lo govèrn francés acceptèt de sostenir lei pretencions russas dins lei Balcans e lei Rus faguèron la meteissa causa per lei revendicacions francesas sus Alsàcia-Lorena. Pasmens, aquela aliança, e mai s'èra defensiva, considerava per lo premier còp la possibilitat d'una guèrra generala. En particular, la mobilizacion generala automatica i èra un factor agravant dins lo cas d'una crisi importanta.
La construccion de l'Entenduda Corala e de la Tripla Entenduda
modificar
Paradoxalament, l'Entenduda Corala foguèt amorsada per la crisi de Fachoda. En 1898, una expedicion francesa comandada per lo capitani Marchand agantèt lo fòrt de Fachoda. Lo govèrn francés esperava renegociar lei zònas d'influénça dins la region de Sodan amb Londres. Pasmens, lei Britanics èran determinats e la flòta britanica efectuèt de demostracions davant Brèst e Tolon constrenhent França de recular. En despiech de la tension e de l'umiliacion francesa, lei dos país rivaus comprenguèron adonc la necessitat de reglar sei diferents coloniaus. Un acòrd se concluguèt donc lo 8 d'abril de 1904 maugrat leis esitacions anglesas.
La decision britanica foguèt averada per lei necessitats de la corsa ais armaments navaus. D'efiech, lo comandament de la flòta anglesa decidiguèt en 1889 d'aplicar la règla dau « Two Power Standard » que significava que la marina britanica deviá despassar de 10% lei segonda e tresena flòtas militaras acampadas. Dins aquò, l'esfòrç alemand dins la construccion navala obliguèt leis arsenaus de Grand Bretanha a lançar de projèctes fòrça costós. En 1903, leis Anglés assaièron donc de negociar amb lo govèrn alemand que rebutèt tota concession, esperant obtenir mai.
L'acòrd entre Francés e Anglés pertoquèt solament de zònas d'influéncia (Marròc, Egipte, Siam...) e ges d'engatjament militar. Pasmens, tre 1905, l'Ententuda Corala venguèt pus importanta qu'inicialament previst. Enfin, la construccion de la Tripla Entenduda s'acabèt en 1907 amb la resolucion dei problèmas coloniaus entre Russia e Anglatèrra. Menacèt desenant fòrtament la posicion deis empèris centraus.
Lei crisis internacionalas entre 1905-1914
modificarLei crisis marroquinas
modificar
La crisi de Tànger foguèt la premiera crisi deis ans d'avans la guèrra. Foguèt una consequéncia dau desvolopament de l'influéncia francesa en Marròc a partir de 1898. D'efiech, en novembre de 1904, un prest francés arribèt a la mesa sota tutèla dei finanças marroquinas e a un quasi protectorat. Alemanha foguèt pas consultada e lo 31 de març de 1905, Guilhèm II anoncièt son intencion de defendre leis interès alemands en Marròc e l'independéncia de son sultan. Una conferéncia internacionala foguèt reunïda a Algesiras a partir de genier de 1906 a la demanda dau sultan conselhat per leis Alemands. Pasmens, la conferéncia d'Algesiras mostrèt l'isolament alemand e la soliditat de la Tripla Entenduda, França obtenent lo contraròtle de la polícia e dei finanças de Marròc.
Entre 1906 e 1911, l'anarquia que reinava en Marròc permetèt l'intervencion pus dirècta dei tropas francesas. Aquela intervencion èra pasmens contrària ai resultats de la conferéncia d'Algesiras. En 1911, leis Alemands aprofichèron donc l'ocupacion de Fes per mandar una canonièra a Agadir causant una segonda crisi per obtenir dei compensacions colonialas en Cameron. Pasmens, la revendicacion alemanda sus tot lo Còngo francés entraïnèt Euròpa vèrs la guèrra. La flòta anglesa foguèt mobilizada mai ni França ni Alemanha èran lèstas a un conflicte major. En consequéncia, de negociacions dificilas comencèron e se concluguèron lo 4 de novembre de 1911 : França poguèt establir son protectorat sus lei territòris marroquins en cambi de la cession de quauquei regions a la frontiera entre lo Cameron Alemand e lo Còngo Francés.
Dins aquò, la crisi d'Agadir mostrèt que lei poissanças europèas podián recórrer a la guèrra per reglar sei problèmas. Ansin, mentre que lo centre de la diplomacia mondiala se desplaçava vèrs lei Balcans, la corsa ais armaments s'accelerèt.
Lei crisis balcanicas entre 1908 e 1913
modificar
Lo Congrès de Berlin en 1878 aviá amaisat lei tensions balcanicas durant trenta ans e desvirat leis ambicions russas vèrs Asia. De mai, en 1898 e 1903, Russia e Àustria s'entendèron per mantenir l'statu quo dins la region. Pasmens, la desfacha de l'empèri dau tsar còntra l'armada japonesa en 1905 cambièt la situacion e i entornèt l'interès rus.
En 1908, Àustria-Ongria aprofichèt la desfacha russa, la Revolucion de 1905 còntra lo tsar e la Revolucion Turca de 1908 per annexar Bòsnia e Ercegovina qu'ocupava dempuei 1878. Alemanha sostenguèt fèrmament son aliat enterin que França conselhava la prudéncia. La crisi se clavèt en abriu de 1909 per un renforçament de l'aliança entre Alemanha e Àustria-Ongria. Pasmens, Itàlia, que revendicava la region austriana de Dalmàcia e s'estimava umiliada, concluguèt un acòrd amb Russia. De mai, Russia obtenguèt de crèdits francés e britanics per accelerar son redreiçament militar. Enfin, lei societats secrètas nacionalistas se multipliquèron dins lei país eslaus e l'Empèri Otoman accentuèt la turquificacion de sei províncias balcanicas, provocant l'ira deis estats crestians de la region.
Tres guèrras especèron l'Empèri Otoman entre 1911 e 1913. La premiera foguèt declarada per Itàlia en 1911. S'acabèt per una victòria italiana facila, l'annexion de Tripolitània e deis Illas de Dodecanès e d'ambicions novèlas per lei país balcanics. En 1912, Russia encoratgèt donc la formacion d'una liga balcanica entre Serbia e Bulgaria, ragantadas après per Romania e Grècia. En octòbre de 1912, leis Otomans foguèron escrachats dins lo corrent d'una guèrra de tres setmanas. Pasmens, la conferéncia de Londres de junh de 1913 contentèt pas Grècia, Romania e Serbia qu'ataquèron Bulgaria. Una guèrra novèla comencèt donc en julhet de 1913 e lo Tractat de Bucarèst modifiquèt lei cambiaments territoriaus, demenissent la part bulgara. En consequéncia, Bulgars e Otomans se raprochèron deis empèris centraus.
Leis autrei questions de la diplomacia internacionala
modificarD'autrei questions marquèron la diplomacia internacionala, aumentant considerablament lei tensions europèas :
- la question d'Alsàcia-Lorena èra lo contenciós internacionau pus grèu de la scena mondiala car opausava lei doas premierei poténcias militaras dau continent.
- Lei tèrras irredentas (Dalmàcia, Ístria e Trentin), qu'èran de regions austrianas popladas per d'Italians, èran clarament revendicadas per Itàlia dempuei 1896. Favorizèt un raprochament entre França e Itàlia marcat per lo reglament de la question tunisiana e de desacòrdis comerciaus (1898), un acòrdi coloniau pus generau per respectar leis interès italians en Cirenaïca (1900) e, finalament, un acòrdi secrèt de neutralitat dins lo cas d'una guèrra generala (1902). Ansin, en 1906, Itàlia sostenguèt lei pretencions francesas en Marròc.
- Lo territòri de Kars e Ardahan entre l'Empèri Otoman e Russia.
- La question irlandesa e l'agitacion independentista còntra la monarquia anglesa.
La corsa ais armaments
modificarLa corsa ais armaments èra un autre factor d'instabilitat major de la politica internacionala. La reconstitucion de l'armada francesa entre 1872 e 1875 (servici militar obligatòri, aumentacion dau nombre d'oficiers, desvolopament de la pensada militara...) permetèt lo mantement d'una patz armada maugrat un suplement de 80 000 soudats alemands decidit durant l'afaire Schnaebelé. Dins aquò, aquel equilibri foguèt romput per l'aliança entre França e Russia accelerant mai una corsa ais armaments dins tres domenis diferents.
D'en premier, la question deis efectius e la pensada d'une guèrra corta menèron en França e en Alemanha a la formacion d'armadas d'activa nombrosas e de resèrvas alemandas fòrça importantas per sostenir rapidament una lucha sus dos frònts. Ansin, en 1914, França dispausava de 750 000 soudats operacionaus e Alemanha de 820 000. Leis autrei armadas europèas poguèron pas seguir aqueleis esfòrç mai la màger part se dotèt de capacitats importantas de mobilizacion.
Lo segond plan èra lo desvolopament de la poténcia de fuòc (artilhariá e mitralhieras). Pasmens, èra dependenta dei plans militars. Lo plan alemand Schlieffen, prevesent d'envolopar l'armada francesa per l'èst, necessitava una artilhariá pesuga e mobila per destrurre rapidament lei fòrts bèlgas e blocar leis ofensivas francesas en Alsàcia-Lorena. França, amb de mejans pus limitats e un estat major cresent pas a l'artilhariá pesuga, preferiguèt privilegiar l'artilhariá leugiera e lo sostèn au rearmament rus.
Enfin, sus lei mars, lei flòtas anglesa e alemanda se liurèron una concurréncia acarnada. D'efiech, lo passatge dau carbon au mazot entraïnèt una aumentacion dei tonatges e dei canons embarcats. Ansin, Alemanha e Anglatèrra lancèron tres o quatre unitats majoras cada an durant aqueu periòde (amb sei naviris d'escòrta e d'acompanhament). Pasmens, maugrat la menaça, Londres gardèt son avantatge navau.
Lo renovelament dei nacionalismes
modificarLei tensions deis ans 1880-1910 favorizèron una generalizacion dau nacionalisme en Euròpa. En França, la crisi de Tànger aguèt luòc durant l'amnista deis antidreyfusards. A partir de 1908, lei sentiments antialemands venguèron un fenomèn massís. De son caire, en Alemanha, lei ligas pangermanistas entretenguèron l'agitacion en denonciant especialament lo risc d'enceuclament causat per l'aliança entre França e Russia. De fenomèns s'observèron dins leis autrei país e lei politicas de fermetat i èran donc encoratjadas.
Debanament
modificarLa crisi de l'estiu de 1914
modificar
La crisi de Sarajevo se debanèt en doas etapas pendent l'estiu de 1914. Premier, après de manòbras militaras en Bòsnia servent de demostracions de fòrça en seguida de la victòria sèrba de 1913, l'archiduc eiretier d'Àustria-Ongria Francés Ferrand e son esposa foguèron assassinats per un nacionalista sèrbe, Gavrilo Princip. Leis autoritats austrianas n'atribuiguèron la responsabilitat a la politica dau govèrn sèrbe e l'armada de l'empèri decidiguèt d'aprofichar la situacion per eliminar la poténcia sèrba Balcans. Lo 6 de julhet, Alemanha donèt son sostèn a son aliada.
Lo 23, un ultimatum foguèt mandat ai Sèrbes per Àustria-Ongria demandant la revocacion dei foncionaris sostenent lei campanhas antiaustrians e la participacion de la polícia austriana a l'enquista. Aqueu darrier ponch veniá a transformar Serbia en protectorat. Lo govèrn de Belgrad refusèt donc prepausant puslèu una mediacion internacionala sostenguda per lo Reiaume Unit. Mai lo 26, Alemanha quichèt l'Empèri Austrian de reglar lo problèma sèrbe rapidament e de metre l'Entenduda davant lo fach complit. Ansin, lo 28, la guèrra foguèt declarada per leis Austrians.
Dins aquò, Russia suportèt pas l'umiliacion coma per la crisi de 1908 e la logica de blòt entraïnèt un conflicte generau. D'efèct, apielada per lo sostèn francés confiermat lo 25 de julhet, Russia decretèt la mobilizacion parciala lo 29, puei totala lo 30. Aquela mobilizacion èra en partida causada per lei dificultats tecnicas liadas ai gròssei distàncias russas. Pasmens, lo 31, Alemanha adreicèt un doble ultimatum exigent la desmobilizacion russa e de garantidas de neutralitat (lei fòrts de Verdun e Toul) de part de França. L'endeman, Russia refusèt e Berlin li declarèt la guèrra. En consequéncia, França mobilizèt sei tropas e Alemanha deguèt tanben li declarar la guèrra lo 3 d'aost. Enfin, lo 4, l'invasion de Belgica per l'armada alemanda causèt la declaracion de guèrra britanica en rason dau Tractat de 1839 garantissent la neutralitat bèlga.
La revirada de la guèrra corta
modificar
Lei fòrças s'afrontant en 1914 foguèron relativament equilibradas e l'unitat nacionala foguèt realizada per totei lei govèrns participant a la guèrra. L'Internacionala Socialista foguèt sospressa e, maugrat l'assassinat de Jaurés, sei membres se raliguèron a sei país. De trèvas politicas e socialas foguèron establidas.
Pasmens, la guèrra corta esperada per lei militars aguèt pas luòc. Ansin, sus lo frònt oèst, leis Alemands executèron lo plan Schlieffen atacant Belgica enterin que l'infantariá francesa èra blocada per lei fortificacions de Metz. Remandats vèrs Nancy, lei Francés perdèron la batalha dei Frontieras durant lo mes d'aost de 1914. Dins aquò, una seria de còntraofensivas conduchas pendent la Batalha de Marna (5-12 de setembre) obliguèron l'armada alemanda de se retirar sus Aisne. Lei doas armadas essent escagassadas, lo frònt s'estabilizèt aquí. Durant lei mes d'octòbre e de novembre, lei dos camps assaièron de se desbordar mutualament per l'oèst. Finalament, après aquela Corsa a la Mar, lo frònt s'estabilizèt tanben e lei soudats deguèron cavar de trencadas per passar l'ivèrn.
A l'èst e au sud, la guèrra s'installèt tanben dins la durada. Lei Rus ataquèron lo 15 d'aost e bateguèron leis Austrians dins lei Carpats. Pasmens, foguèron sevèrament vencuts per leis Alemands a Tannenberg lo 27 d'aost e ai Lacs Mazures lo 10 de setembre. Enfin, lei Sèrbes resistiguèron ais assauts austrians e reprenguèron Belgrad.
Extension e enfangament de la guèrra
modificarLuchas diplomaticas e arribada de participants suplementaris
modificar
Inicialament negligidas per la perspectiva d'una guèrra rapida, lei poissanças neutras venguèron l'enjòc principau de la diplomacia europèa après lei premierei setmanas de conflicte. Dins l'espèr de participar a la patz finala dins de condicions favorablas, lo 1èr de novembre de 1914, l'Empèri Otoman intrèt dins la guèrra amb leis empèris centraus per alunchar la menaça russa sus lei Destrechs e per gançalhar la tutèla financiera deis Anglés e dei Francés.
Pasmens, la lucha diplomatica principala pertoquèt la participacion italiana. D'efiech, Itàlia e son premier ministre proclamèron sa neutralitat per obtenir lei tèrras irredentas. Dispausant de regions austrianas que li apartenián pas, l'Entenduda ne'n prometèt la possession ais Italians per lo Tractat de Londres lo 26 d'abriu de 1915. De mai, de compensacions foguèron previstas en cas de desmembrament de l'Empèri Otoman. Itàlia declarèt donc la guèrra ais empèris centraus lo 20 de mai de 1915.
Lei país balcanics cerquèron tanben lei melhorei compensacions a respècte dei consequéncias dei guèrras de 1912-1913. Bulgaria chausiguèt lo camp deis empèris centraus en setembre de 1915 e Romania aqueu de l'Entenduda un an après. Enfin, Grècia, après de tensions importantas entre lo rèi favorable ais Alemands e lo premier ministre favorable a l'Entenduda, prenguèt lei parts dei segonds.
La perseguida dei combats a l'avantatge deis Empèris Centraus
modificar
En 1915, lei combats se desvolopèron sus lei frònts occidentau e orientau. D'efiech, leis ofensivas francesas de mai e de setembre de 1915 capitèron pas la pertusada dau frònt alemand. En revènge, lei Alemands enregistrèron unei victòrias còntra l'armada russa que perdèt Varsòvia. De mai, l'intrada en guèrra dei tropas bulgaras provoquèt l'escrachament de Serbia que son armada deguèt batre en retirada a travèrs d'Albania fins a la mar per èsser reculhida per una flòta de l'Entenduda. Leis autreis ofensivas francesas e anglesas, per forçar lei Destrechs e ajudar lei Rus, foguèron arrestadas per lei Turcs dins lei Dardanèls.
L'annada seguenta foguèt l'annada de la batalha de Verdun. L'objectiu deis Alemands èra d'infligir dei pèrdas colossalas e irremplaçablas per l'armada francesa gràcias a una concentracion importanta d'artilhariá pesuca còntra una posicion malaisada de defendre per lei Francés. Pasmens, après dètz mes de combats acarnats e saunós, leis Alemands foguèron rebutats e lo nombre de mòrts èra similar per lei dos camps. Sus leis autrei frònts, la granda ofensiva de l'Entenduda lòng de Soma se turtèt a una resisténcia alemanda ben organizada e mau capitèt. A l'èst, leis Austrogermans contunièron d'avançar. En particular, l'armada romanesa subiguèt plusors desfachas grèvas e lo país foguèt quasi entierament envaït. L'arribada de de renfòrç rus permetèt pasmens de tenir lei Romanés dins la guèrra.
Sus mar, leis Alemands temptèron de rompre lo blocus britanic. Un rescòntre important aguèt luòc entre lei doas flòtas a la batalha de Jutlàndia (31 de mai - 1èr de junh de 1916). Se la marina britanica i conoguèt quauquei dificultats en causa d'una organizacion marrida, capitèt de repossar son adversari. Ansin, après aquela batalha, la flòta de superficia alemanda restèt dins sei pòrts per lo rèsta de la guèrra. En plaça, leis Alemands decidiguèron d'entraïnar la guèrra sosmarina a outrança maugrat l'ostilitat creissenta deis Estats Units.
La rompedura de l'equilibri estrategica de 1917
modificarLa Revolucion Russa e la declaracion de guèrra estatsunidenca
modificar
La guèrra sosmarina a outrança comencèt lo 1er de febrier e de naviris nombrós foguèron aprefondats per leis Alemands. Pasmens, leis atacas còntra lei naviras neutres entraïnèron la declaracion de guèrra deis Estats Units lo 6 d'abriu de 1917. Lei convòis sus l'Ocean Atlantic foguèron adonc mielhs escortats per l'ajuda de renfòrç eissits de la flòta estatsunidenca.
Pasmens, en 1917, leis Estats Units avián pas d'armada permanenta e poguèron pas mandar immediatament de soudats en Euròpa mentre que Russia èra mesa fòra combat. D'efiech, après lei revolucions de febrier e d'octòbre de 1917, lei bolchevics prenguèron lo poder e decidiguèron de se retirar de la guèrra. Lo Tractat de Brèst-Litovsk, conclús lo 15 de decembre, marquèt la victòria deis empèris centraus sus lo frònt èst. De mai, permetèt lo transferiment dei soudats alemands vèrs lo frònt oèst. Enfin, totalament enceuclats per lo retirament rus, lei Romanés capitulèron tanben.
Per lei Francés, la prima de 1917 foguèt marcada per la revirada murtriera de l'ofensiva còntra lo Camin dei Damas lo 9 d'abriu. De mutinariás esclatèron lei 17 d'abriu e 10 de junh dins la mitat dei regiments francés. Lo remplaçament dau generau en cap de l'armada francesa Robert Nivelle per Philippe Pétain e quauqueis execucions restabliguèron l'òrdre. Pasmens, fàcia a l'avantatge numeric deis Alemands, lei Francés e leis Anglés deguèron recular davant Amians e sus Marna. Leis Italians foguèron egalament desfachs a Caporetto lo 24 d'octòbre perdent plusors desenaus de miliers d'òmes e reculant de 140 km.
La fugida en avans vèrs la guèrra totala
modificarAquelei dificultats entraïnèron la formacion de govèrns autoritaris per luchar còntra lei crisis morala e sociala causadas per lo conflicte. Ansin, Georges Clemenceau en França, David Lloyd George au Reiaume Unit, Vittorio Emanuele Orlando en Itàlia ò l'estat major alemand impausèron una guèrra totala per obtenir la capitulacion sensa condicion de l'enemic. La repression de l'agitacion sociala permetèt adonc de restablir l'òrdre dins la societat per la fin de 1917. Lo propaganda foguèt tanben renforçada.
La fin de la guèrra e la victòria de l'Entenduda
modificarLa desfacha deis aligats d'Alemanha
modificar
Sei succès de 1917-1918 escagassèron l'armada alemanda e sei resèrvas. De mai, l'arribada dau còrs expedicionari estatsunidenc e dei carris de combat francés e anglés cambièron lo cors de la guèrra autorizant lo mandadís de renfòrç e l'organizacion d'ofensivas sus lei frònts segondaris. Premier, Bulgaria foguèt vencuda per l'armada de Tessalonica comandada per Franchet d'Espérey e compelida a la signatura d'un armistici lo 26 de setembre de 1918. Lo 30 d'octòbre, foguèt lo torn de l'Empèri Otoman après la pèrda de Siria còntra lei tropas dau generau Allenby. Enfin, Àustria-Ongria, après una desfacha vèrs Vittorio-Venetto còntra leis Italians e lei revòutas dei pòbles de l'Empèri, cessèt lo combat lo 3 de novembre.
La desfacha alemanda
modificar
Lo 26 de març de 1918, l'Entenduda reorganizèt son comandament e Ferdinand Foish venguèt cap dau frònt oèst. Sa nominacion melhorèt la coesion dei tropas e permemèt de resistir a l'ofensiva alemanda de julhet de 1918. Puei, una còntraofensiva, lo 8 d'aost, remandèt leis Alemands sus lei posicions ocupadas vèrs la prima de 1918. Foguèt lo començament de l'ofensiva dei Cent jorns e de la retirada alemanda. Pasmens, l'armada dau Reich conservèt sa combativitat e son organizacion, reculant lentament vèrs la frontiera puei a travèrs de Belgica.
En revenge, a l'arrier, lo poder se descompausèt. Pendent lo mes de setembre, lo comandant en cap alemand, Erich Ludendorff, assaièt d'obtenir un armistici immediat. Pasmens, lo 4 d'octòbre, lo president estatsunidenc Wilson exigiguèt aperavans la formacion d'un govèrn democratic. Lei militars alemands temptèron donc de perseguir lei combats mai finalament, Lundendorff foguèt demés de son pòste lo 26 e la revolucion comencèt entre lo 3 (mutinariá dei marins de Kiel) e lo 9 de novembre (revòutas dins Berlin e Munic). Lo cancelier Max de Bade proclamèt l'abdicacion de l'emperaire e de son eiretier e la formacion d'un govèrn provisòri dirigit per lo socialista Friedrich Ebert. Enfin, lo 11 de novembre de 1918, l'armistici foguèt signat amb l'Entenduda laissant lei militars cridar a la traïson.
Lei consequéncias de la guèrra
modificarLei tractats de patz
modificarLo Tractat de Versalhas
modificar
Lo Tractat de Versalhas foguèt lo tractat de patz entre leis Aliats venceires de la guèrra e leis Alemands. Foguèt signat lo 28 de junh de 1919. Lei frontieras alemandas foguèron redessenhadas au profiech de França, de Polonha, de Belgica e de Danemarc. Ansin, Alemanha perdèt 15% de son territòri continentau e 10% de sa populacion. Lei transformacions principalas foguèron :
- França recuperèt Alsàcia-Lorena. De mai, Sarra èra occupada per 15 ans.
- Belgica recebèt lei cantons d'Eupen e de Malmedy.
- lei territòris poplats per de populacions danesas poguèron rejónher Danemarc per referendum. Lei vilas d'Aabenraa, Sønderborg e Tønder diguèron de òc per aqueu restacament en 1920.
- de territòris de l'èst d'Alemanha venguèron polonés e Danzig venguèt una vila liura per garantir un accès a la mar ai Polonés.
- pèrda per Alemanha de son empèri coloniau.
La poissança militara alemanda foguèt tanben sevèrament enquadrada. Deguèt liurar 5 000 canons, 25 000 avions, sei carris de combat e sa marina militara. De mai, son rearmament foguèt estrictament limitat :
- interdiccion de possedir de carris de combat, una aviacion e una artilhariá.
- son efectiu foguèt limitat a 100 000 soudats e lo servici militar abolit.
- la riba occidentala de Ren e lei vilas de Coblença, de Maiança e de Colonha foguèron desmilitarizadas.
Enfin, Alemanha foguèt reconeguda responsabla de la guèrra e deguèt pagar de reparacions a autor de 132 miliards de marks-òr.
Lei Tractats de Saint-Germain-en-Laye e de Trianon
modificar
Lei Tractats de Saint-Germain-en-Laye e de Trianon foguèron lei tractats de patz amb Àustria e Ongria. Consacrèron leis independéncias checoslovaca e iogoslava. Itàlia annexèt Trièste, Ístria, una partida de Dalmàcia e de l'Aut Adige. La reünion d'Alemanha e d'Àustria foguèt tanben interdicha.
A prepaus d'Ongria, lo país perdèt Transilvània au profiech de Romania, Eslovaquia e Rutènia que ragantèron Checoslovaquia, Croàcia, Bòsnia e Ercegovina e Voivodina que foguèron annexadas per Iogoslavia e enfin lo territori de Burgerland donat ais Austrians.
Lei Tractats de Sèvres e de Lausana
modificar
Lo Tractat de Sèvres foguèt lo premier tractat de patz amb l'Empèri Otoman signat lo 10 d'aost de 1920. Lo país foguèt desmembrat entre Grècia, França, Anglatèrra e Itàlia. De mai, foguèt creat d'estats curd e armèni. Pasmens, aqueu tractat renforçèt lo movement nacionalista de Mustafa Kemal qu'o refusava e menèt una tiera de guèrras entre 1920 e 1922 per mantenir Anatolia sota contraròtle turc. S'acabèt per la victòria dei tropas turcas nacionalistas e la desfacha ò lo retirament dei país ocupants.
Un tractat novèu foguèt donc conclús lo 10 d'aost a Lausana. Turquia – qu'aviá remplaçat l'Empèri Otoman disparegut – obtenguèt sei frontieras modèrnas amb l'annexion dau Curdistan e de l'Armenia Turcs e un cambi d'abitants amb Grècia. Enfin, lei destrechs dei Dardanèls e dau Bosfòr foguèron dubèrts au comèrci internacionau.
Lo Tractat de Neuilly
modificarLo Tractat de Neuilly amb Bulgaria foguèt signat lo 27 de novembre de 1919. Romania annexèt la Dobròtja Meridionala, Grècia recebèt la Tràcia Occidentala e Iogoslavia recuperèt quauquei territòris macedonians. De reparacions foguèron egalament previstas e l'armada bulgara foguèt limitada a 20 000 òmes.
Lei pèrdas umanas e economicas
modificarPèrdas umanas
modificarDe veire : Pèrdas umanas de la Premiera Guèrra Mondiala
Quasi 9,7 milions de soudats foguèron tuats pendent la guèrra per lei combats, lei malautiás, leis accidents ò la captivitat. Lei bleçats èran aperaquí 21,2 milions. Lei pèrdas civilas foguèron tanben importantas, en particular dins leis empèris centraus que sofriguèron dau blocus navau organizat per leis Aliats. Ansin, quasi 6,8 milions de civius moriguèron pendent la guèrra. En causa d'una estrategia fòrça ofensiva e d'una populacion pus granda, lei pèrdas de l'Entenduda foguèron pus importantas : 5,7 milions de soudats e 3,6 milions de civils mòrts e 12,8 milions de bleçats. Leis empèris centraus foguèron mens tocats mai, proporcionalament, lei pèrdas civilas foguèron pus importantas ambé 4,0 milions de soudats e 3,1 milions de civils tuats o mòrts durant la guèrra. En Africa, lei pèrdas, en particular per lei civius, son totjorn mau conegudas. Pasmens, deguèron èsser fòrça importantas car leis operacions militaras entraïnèron una famina grèva dins mai d'una region.
Pèrdas economicas
modificarMaugrat quauqueis industrias florissentas a la fin de la guèrra, la situacion economica dei participants au conflicte es fòrça malaisada. D'efiech, lei despensas de la guèrra son estimadas a 340 miliards de dolars e lei destruccions son importantas. Lei principalas foguèron concentradas dins certanei zonas coma Belgica ò lei regions dau nòrd-èst de França ò d'Itàlia. Pasmens, d'autrei regions foguèron egalament tocadas per de combats. Ansin, lei país pus grands d'Euròpa veguèron una diminucion importanta de sei produccions industrialas : -38% per França entre 1913 e 1920, -39% per Alemanha... etc. De mai, lei monedas foguèron afeblidas per l'aumentacion de la quantitat de sòus en circulacion. Per exemple, foguèt multiplicada per 11 au Reiaume Unit. Lei resèrvas d'aur èran donc pas sufisentas per garantir sei valors. Enfin, totei leis estats europèus son egalament fòrtament endeutats.
L'emergéncia deis Estats Units coma poissança majora
modificarSe la participacion estatsunidenca demorèt militara febla amb lo mandadís d'un còrs expedicionari de quauquei milions d'òmes en França, lo ròtle de Washington durant lo conflicte foguèt decisiu e li permetèt de venir una poissança militara majora en aprofichant lei dificultats economicas e financieras dau Reiaume Unit e de França. D'efiech, se la situacion de Londres èra pas catastrofica, la vila perdiguèt sa posicion de premiera plaça financiera mondiala au profiech de New York. La posicion francesa èra pus malaisada car lo país aviá un deute important e foguèt donc obligat de tenir mai còmpte deis interès estatsunidencs durant leis ans 1920-1930. París poguèt ansin pas empedir la renaissença de la poissança alemanda.
La creacion de la Societat dei Nacions
modificarOrganizacion prefigurant l'ONU, la Societat dei Nacions (SDN) foguèt creada en 1919 per constituïr un forum permetent ais estats de discutir de problemas internacionaus. Aquò foguèt la premiera temptativa de limitar l'utilizacion de la violéncia per leis estats dins lo reglament dei crisis leis opausant. En plaça, l'organizacion voliá promòure l'usatge de la negociacion collectiva e lo desarmament generau. Gràcias au sostèn de mai d'un govèrn, capitèt de resòuvre divèrsei crisis dins lo corrent deis ans 1920. Dins aquò, èra pas adaptada a l'aparicion dei regimas autoritaris e militaristas caracteristics deis ans 1930 e poguèt pas empachar la Segonda Guèrra Mondiala.
La Guèrra Civila Russa
modificarEliminada de la guèrra en 1917, Russia èra devesit entre plusors corrents revolucionaris ostils. Aquela situacion menèt au començament de plusors guèrras que se superpausèron amb d'alianças de circonstància e de temptativas d'intervencion estrangiera destinadas a sostenir certanei camps. D'un biais generau, aguèron luòc :
- un conflicte centrau opausèt lei bolchevics dau govèrn comunista de Lenin (lei Roges) ai partisans d'una restauracion de la monarquia ò dau Govèrn Provisòri qu'aviá prés lo poder en febrier de 1917 (lei Blancs). S'acabèt per una victòria dei Roges maugrat lo sostèn portat ai Blancs per divèrsei poissanças occidentalas.
- de conflictes frontaliers entre lei movements russas e divèrsei pòbles periferics desirós de restaurar son independéncia. Aquò menèt a l'independéncia de Polonha, de Finlàndia, dei tres estats baltics e de Tannú Tuva. En revènge, leis independentistas ucraïnians e caucasians foguèron batuts ò obligats de demandar la proteccion dei Roges.
- de conflictes locaus entre d'autrei movements coma aqueu entre la Makhnovchtchina e lei Blancs ò entre la Legion Checoslovaca e lei Roges.
Lo resultat principau d'aquela guèrra saunosa foguèt la formacion de l'Union Sovietica proclamada lo 30 de decembre de 1922 per Lenin.
Liames intèrnes
modificarBibliografia
modificarNòtas e referéncias
modificar- ↑ D'efiech, après sei victòrias de 1866 còntra Àustria e de 1871 còntra França, Alemanha èra vengut la premiera poissança continentala. Pasmens, per mantenir aquela posicion, Bismarck aviá refusat de desvolopar una marina (per pas mau contentar lo Reiaume Unit) ò d'esquichar seis adversaris (per pas entraïnar la formacion d'una aliança generala còntra Alemanha).
- ↑ En cambi, Russia aviá promés de demorar neutra se França atacava Alemanha.