Veire la font de Margarida de França (1553-1615)

{{ortografia}}

[[Fichièr:Marguerite de Valois vers 1574.jpg|vinheta]]
'''Margarida de França''' o '''Margarida de Valés'''<ref>Valés (en francés Valois) dich tanben País de Valés, es una region naturala de França, situada en Picardia.</ref>, escaissada la '''reina Margot''' a partir del {{S-|XIX}}, es una princessa de la branca de ''Valés-Engoleime'' (ostal de Valés) de la [[dinastia capeciana]], nascuda lo 14 de mai de 1553 a [[Saint Germain en Laye|Sant German en Laye]] e mòrta lo 27 de març de 1615 a [[París (França)|París]]. Elle èra filha del rei Enric II e de [[Caterina de Medici]] e la sòr dels reis Francís II, Carles IX e Enric III. Per son maridatge amb lo rei [[Enric de Borbon|Enric III de Navarra]], ven reina de [[Navarra]] en 1572, puèi [[Lista de las reinas de França|reina de França]] en 1589 quand son espós accedís al tròn de França jol nom de Enric IV. Sus la demanda d'aquel darrièr, lo [[Papa]] declara la nullitat de son maridatge en 1599.

Son maridatge, qui deviá celebrar la reconciliacion dels catolics e dels protestants en 1572, foguèt terni pel [[Chaple de Sant Bertomieu|masèl del Sant-Bertomieu]] e la recuperacion dels parrabastatges religioses qui seguiguèron. Ela meteisa participèt a la fronde dels princes pendent la conjuracion de las Malcontents ; çò que li valguèt la rancœur de son fraire lo rei Enric III. Dins lo conflicte qui opausèt aquel darrièr als Malcontents, prenec partit per Francís d'Alençon, lor fraire cabdèt.

Coma esposa del rei de Navarra, ensagèt de jogar un ròtle pacificateur entre son marit e la Corona de França. Ballottée entre la cort de França e la cort de Navarra, s'esforcèc de menar una vida conjugala aürosa, mas l'esterilitat de son coble e las tensions politicas pròprias a las guèrras de religion aguèron rason de son maridatge. Malmenée per un fraire ombrageux, refusada per un marit volage e oportunista, causiguèt en 1585 la via de l'oposicion. Elle prenec lo partit de la Liga e foguèt obligada de viure en [[Auvèrnhe (region)|Auvèrnhe]] dins un exili qui durèt vint ans.

Femna de letras reconeguda, esperit illuminat, mécène generosa, joguèc un ròtle important dins la vida culturala de la cort, en particular après son démariage e son retorn d'exili en 1605. Elle foguèt un vector de la pensada néoplatonicienne qui prône subretot la supremacia de l'amor platonic sus l'amor fisic. Al sègle XIX, son existéncia a donat naissença al mite de la « '''Reina Margot''' », segon lo subernòm popularizat per [[Alexandre Dumas]] dins son roman del meteis nom.

== Biografia ==

=== Joenessa d'una filha de França ===
Nascuda al castèl de [[Saint Germain en Laye|Sant German en Laye]], es lo seten enfant de [[Enric II de França|Enric II]] e de [[Caterina de Medici]]. Elle es cristianada dins la religion catolica e a coma mairina sa tanta pairala, Margarida de França, filha de França, futura duquessa de Savòia (d'ont la causida de son prenom) e coma pairin lo prince de Ferrare Alphone II d'Este. Tres de sos fraires son venguts reis de França : Francís II, Carles IX e Enric III. L'una de sas sòrs, Elisabeth de França, foguèt la tresena esposa del rei Philippe II d'Espanha ; l'autre, Claude de França, foguèt maridada al duc Carles III de Lorena.
[[Fichièr:Margot_001.jpg|esquèrra|vinheta|Margarida (cap a 1560) per François Clouet.]]
Elle coneis pas fòrça son paire, mortalament nafrat durant un torneg en [[1559]]. Amb sa maire, ela entretient dels rapòrts freges e distants, esprovant per ela una mèscla d'admiracion e de crentada. Elle es principalament elevada amb sos fraires Alexandre, duc d'Anjau (lo futur Enric III), e lo darrièr-nascut Hercule (puèi famós Francís), duc d'Alençon, pr'amor que sas sòrs partisson egalament en 1559 se maridar a l'estrangièr. Quand Carles  monta sul tròn a la mòrt de Francís II en [[1560]], viu a la cort de França al costat de sos dos fraires ainats, aital coma de jove Enric de Navarra (fils e eiretièr de la reina d'aquel país, Jeanne III). Elle es presenta als Estats generals de 1560 al costat de Renada de França, duquessa de Ferrare, filha del rei Louis XII. Elle acompanha egalament lo rei durant son grand torn de França de 1564 a 1566. Es a aquela ocasion que [[Caterina de Medici]] fach organizar de petits espectacles metent en scèna sos enfants, subretot una bergerie de Ronsard dins la quala Enric, alara duc d'Orleans ten lo ròtle de Orléantin, Francís, duc d'Alençon aquel de Angelot e Margarida aquel de Margot, de sòrta que Carles IX pren l'abitudEnricde sonar sa sòr Margot.<ref>{{Cite book|annada=2006}}</ref>
[[Fichièr:CoA of Marguerite of France.png|vinheta|220x220px|Armas de Margarida de França, esposa d'Enric IV.]]
Ela entretient primièrament d'excellents rapòrts amb sos fraires (a tal ponch que de rumors faràn puèi estat de relacions incestueuses amb Enric e Francís — quitament Carles). Es aital que quand Enric  partís en [[1568]] préner lo comandament de las armadas reialas, fisa a sa sòr annadida de {{Nobr|15 ans}} la defensa de sos interèsses près de lor maire. Encantada d'aquela mission, se n'aquita consciencieusement mas, a son retorn, li'n testimónia pas cap de gratitud. Es almens çò que conta dins sas memòrias que redigís a partir de [[1594]]<ref>{{Cite book|annada=2008}}.</ref>.

Mentretant, un idilli es nascut entre la princessa e Enric de Lorena, duc de Guise, l'ambiciós cap de fila dels [[Glèisa Catolica Romana|catolics]] intransigents. Las Guisa essent partidaris d'una monarquia plaçada jos la tutèla dels grands e preconizant de mesuras radicalas contra los [[Protestantisme|protestants]] (siá l'opausat de çò que desiran los Valés), una union es absoludament inenvisageable. La reaccion de la familha reiala es doncas fòrça violenta, d'autant que de negociacions matrimonialas son en cors. Aquel episòdi es benlèu a l'origina de la « òdi fraternelle durable » qui s'establís entre Margarida e son fraire Enric, aital coma de refroidissement de las relacions amb sa maire.<ref name=":0">Janine Garrisson, ''Marguerite de Valois'', Fayard, 1994 -.</ref>

Lo duc de Guise es lo primièr d'una longa sèria d'amants prestats a Margarida. La princessa a recebut una educacion rafinada e possedís totas las qualitats per brilhar a la cort, a començar per sa éclatante beresa (« S'el i en eust jamai una al mond parfaicte en beresa, es la royne de Navarra », escriurà Brantôme ; Tallemant de las Réaux la descrich amb « de fòrtas gautas, una boca sensuala, un teint esclatant, un regard maliciós, dels pels negres e frisés qu'amagava frequentament sòus de las perrucas blondas »).<ref>{{Cite book|annada=1988}}.</ref> Pasmens, es dificil de far la part de vertat e de la rumor demest las connexions qu'òm li prèsta. Coma pels autres membres de sa familha (subretot sa maire e son fraire Henri), los ragots circulant sus son compte pendent aquel periòde trebolat son estats particularament nombrós. Demest aquelas pretendutas aventuras, cèrtas, talas las relacions incestueuses amb sos fraires, son sens fondament, d'autres simplament platonics.

=== Nòças vermelhas ===

==== Maridatge amb Enric de Navarra ====
A la fin de las [[Ans 1560|annadas 1560]], Caterina de Medici prepausa en maridatge sa filha al fils de Philippe II d'Espanha, l'infant Carles, mas lo maridatge se fa pas. De seriosas negociacions an tant luòc per maridar Margarida al [[Lista dels reis de Portugal|rei de Portugal]] Sebastian Ièr, mas son tant abandonadas.

Resurgit doncas l'idèa, ja evocada per Enric , d'una union amb lo jovent cap del partit protestant, lo jovent futur rei Enric de Navarra. Eiretièr presomptiu de la corona de França après los fils de França — mas la perspectiva d'una accession al tròn de França es alara fòrça luènha —, Enric es tant l'eiretièr de vastas possessions dins lo Sud-Oèst. Aquela union a subretot per objectiu la reconciliacion entre catolicas e protestants en seguida de la tresena guèrra de religion.
[[Fichièr:Henry&Margot.jpg|vinheta|{{Centrar|Enric IV (rei de França) e Margarida, rei e reina de Navarra (cap a 1572). Miniatura deu libe d'òras de Caterina de Medici.}}]]
De las negociacions s'engatjan entre Caterina de Medici e la maire de Enric, la fòrça [[Uganaud|uganauda]] reina de Navarra [[Joana III de Navarra|Joana de Labrit]] . Las discussions son longas e dificilas. Joana de Albret se mesfisa de la reina maire de França, e exigís al prealable la conversion de Margarida al protestantisme. Mas deu cedir de cap al testarditge de la princessa a conservar sa religion e acaba, jos la pression del partit protestant, per donar son consentiment, non sens aver obtengut per sa futura polida-filha una verquièra considerabla. Morís pauc aprèp, Henri venent rei de Navarra jol nom de Henri . Pertocant Margarida, es non sens reticéncias que consent a esposar lo sobeiran erètge d'un residu de reialme.<ref>{{Referéncia Harvard sens parentèsis|Viennot|2005|p=59-60 ; 258-259}}.</ref>

Sens esperar la dispensa pontificala requerida en rason de la diferéncia de religion e del cousinage dels futurs esposes —   , lo « union exécrable » —  dels  — es celebrada lo 18 de august. Lo déroulement de las nòças es estat reglat de faiçon a satisfar los protestants, venguts nombroses assistir al maridatge de lor cap : la benediccion noviala a luòc davant lo parvis de [[Catedrau de Nosta Dauna de París|Nòstra-Senhora de París]], lor evitant aital de presenciar la messa ; e es donada pel cardenal de Borbon en qualitat d'oncle de Henri e non de preire. Las nòças son seguidas de tres jorns de fèstas somptuosas (19 al 21 d'agost de 1572) ; la reina Caterina i fa subretot realizar lo [[Ballet-mascarade|balet-mascarade]] ''La Defensa del paradís'', (20 d'agost de 1572).

==== Masèl del Sant-Bertomieu ====
L'ententa entre catolicas e [[Glèisa Reformada|reformats]] dura pauc. Lo 22 d'agost, endeman de la cleda de las festivitats de nòças a luòc l'atemptat mancat contra l'amiralh de Coligny, l'un dels caps del partit huguenot qui s'esfòrce d'entrainar França dins una guèrra contra Espanha. Lo surlendemain, 24 de august, jorn del [[Chaple de Sant Bertomieu|Sant-Bertomieu]], los protestants son [[Chaple de Sant Bertomieu|massacrats]] fins a l'interior de Louvre — . La proximitat del masèl a valgut al maridatge lo subernòm de « nòças vermeilles ». Es alara mai question de conciliacion e la dissolucion del maridatge poiriá èsser prononciada, mas Margarida causís de far pròva de leialtat envèrs son marit e refusa l'aufriment que sa maire li auriá facha de la desmaridar.
[[Fichièr:Margot_Francois.jpg|vinheta|Margarida representada amb son fraire, lo duc Francís d'Anjau (a drecha) e son nebot, lo jove Enric de Lorena (al centre).<br /><br /><br /><br /> Detalh d'una de las tapissariás de la tenture dels Valés.]]
En [[1573]], la santat del rei Carles IX comença a seriosament declinar, mas l'eiretièr natural, son fraire [[Enric III de França|Enric]], favorable a una politica de fermetat contra los protestants, es estat elegit rei de Polonha. De grands senhors catolics moderats sostenon alara lo projècte de far montar sul tròn de França, en cas de vacança, lo fraire cabdèt, Francís, duc d'Alençon, reputat favorable a un compromés confessionnel dins los afars religioses.

En [[1574]], mentre que Carles IX se morís, los qu'òm escaissa desenant los Malcontents, aliats als protestants, començan mantes complòts, lo mai celèbre essent la conjuracion de las Malcontents, per s'apoderar del poder. Per inclinacion per sos dos fraires ainats Carles e Enric, Margarida denóncia dins un primièr temps aquela fronde dins la quala son marit es partida prenante, mas acaba per cambiar d'aliança dins l'espèr benlèu de melhorar la situacion inconfortabla ont l'aviá mesa lo Sant-Bertomieu. Dempuèi lo masèl, èra tenguda en suspicion a l'encòp per son marit e per la corona. L'aveniment de Francís al tròn li auriá pogut permetre de retrobar la fisança dels dos camps.<ref>''Mémoires et autres écrits, 1574-1614'', édition critique par Éliane Viennot, Honoré Champion, 1999, {{P.|48}}.</ref>

Mas la conspiracion es déjouée, los caps del complòt son parats e decapitats, malgrat la demanda de lor gràcia pel duc d'Alençon e Margarida près de Carles IX. L'un es Joseph Boniface de la Môle, pretendut amant de Margarida —   d'Alexandre Dumas — l'autre es Annibal de Coconas. Après lo fracàs de la conjuracion, Francís de França e Enric de Navarra son retenguts presonièrs al [[Castèth de Vincennes|castèl de Vincennes]]. Margarida de França redigís una plaidoirie, lo ''Memòria justificatiu per Enrich de Borbon'' per que se defene davant lo rei. A l'aveniment de Enric III, son laissats en libertat jos susvelhança a la cort, mas lo nòu rei perdona pas a sa sòr de l'aver traït.
[[Fichièr:Musée_national_du_Château_de_Pau_-_Portait_d'Henri_IV_vers_1575_-_P_82_1_1.jpg|esquèrra|vinheta|Enric III, rei de Navarra]]
Los rapòrts del coble reial navarrés se deterioran, Margarida arriba totjorn pas a èsser emprenhat – que, s'es pas jamai estat question d'amor entre los esposes, Enric  de Navarra contunha a ramplir assidument son dever conjugal. Mas a de nombrosas mèstras e trompa obèrtament Margarida amb la polida Charlòta de Salva. Dame de companhiá de [[Caterina de Medici]], aquesta provòca egalament una brouille entre lo duc d'Alençon e lo rei de Navarra, totes dos sos amants, que Margarida s'emplegava a aliar. Aquel episòdi relativise l'imatge d'un coble multiplicant certes las infidelitats, mas a l'aliança politica solida. En realitat, Enric s'apròpa de sa femna que quand aquò servís sos interèsses, mas esite pas a la délaisser dins lo cas contrari. De son costat, Margarida auriá benlèu profechat de l'abséncia de gelosiá de son espós per préner un amant en la degun del famós Bussy de Amboise.

Lo duc d'Alençon e lo rei de Navarra arriban finalament a se fugir, l'un en setembre de 1575 e l'autre en febrièr de 1576. Henri avertiguèt autanplan pas sa femna de sa partença. Margarida se retròba recluse a Louvre, dels gardas a las pòrtas de sa cambra, que Enric III de França la ten per compliça. Mas lo duc d'Alençon, qui s'es aliat als huguenots, a pres las armas e refusa de negociar tant que sa sòr serà captiva. Es doncas liberada e assistís amb sa maire a las pourparlers de pases. Desbocan a un tèxt extrèmament avantatjós pels protestants e pel duc d'Alençon, qui ven duc d'Anjau : l'edicte de Beaulieu.
[[Fichièr:Nicholas_Hilliard_002.jpg|vinheta|Francís de França, du d'Anjau, Miniatura de Nicholas Hilliard, Londres, Victoria and Albert Museum (1577)]]
En [[1577]], mentre que la guèrra civila repren, Margarida fach valer qu'es partejada entre la leialtat deguda a son marit e a son fraire ainat (e mai se, s'agissent d'aquel darrièr, es tota relativa) e reclame l'autorizacion de partir en mission dins lo sud dels Païses Basses (Nòrd de França e Belgica actuals) pel compte de son fraire cabdèt. Los flamencs, qui se son soslevats en [[1576]] contra la dominacion espanhòla, semblan dispausats a ofrir un tròn a un prince francés tolerant e susceptible de lor aportar lo supòrt diplomatic e militar necessari a la conquista de lor independéncia. Enric  accèpta finalament l'expedicion de sa sòr, i vesent l'ocasion de se desbarrassar d'aquel fraire geinant.

Prent pretèxt d'una cura a las aigas de [[Spa]], Margarida partís doncas a l'estiu, en grand équipage. Elle consagra dos meses a sa mission. A caduna de las etapas de son viatge, ela se entretient, a l'escasença d'amassadas fastueuses, amb de gentilshommes ostilas a Espanha e, lor elogiant los merits de son fraire, tenda de las persuadir d'interès qu'aurián a se reünir a el. Elle fa tanben la coneissença del governador dels Païses Basses, Dòn Juan d'Àustria, lo venceire de [[Batalha de Lepant|Lepant]], amb qui a un manten coral. Mas per Marguerite, lo retorn en França es movementat, a travèrs d'un país en plena insurreccion, mentre que, de surcroît, crenta que las tropas espanhòlas tempten de s'apoderar d'ela.

Finalament, se nosèt qualques contactes utils, lo duc d'Anjau poguèt ni sabèt ne tirar partit.
[[Fichièr:Marguerite_of_Valois,_Queen_of_Navarre)_by_Nicholas_Hilliard.jpg|esquèrra|vinheta|La reina Margarida{{Centrar|}}]]
Après aver mainat de sa mission a son fraire cabdèt, Maragarida tòrna a la cort, ont l'atmosfèra es totjorn tant tenduda. Los combats se multiplican entre mignons de Enric III e partidaris de Francís de França, al primièr reng de los quals Bussy de Amboise, pretendut amant de Margarida, « nascut, escriu-, per estre la terror de sos enemics, la glòria de son maistre e lo esperance de sos amics. » La situacion es tala qu'en [[1578]] Francís demande a s'absentar. Mas Enric i vei la pròva de sa participacion a un complòt : o fa parar en plena nuèch e lo consigna dins sa cambra, ont Margarida lo rejonch. Pertocant Bussy, es conduch a la [[Bastilha]]. Qualques jorns mai tard, Francís de França se fugiguèt tornarmai, gràcias a una còrda getada per la fenèstra de sa sòr.

Pauc aprèp, Margarida, qui a negat tota participacion a aquela evasion, obten enfin l'autorizacion de rejónher son marit. Enric III e [[Caterina de Medici]] ôtent aital a Henri III de Navarra un motiu de malcontentament. Caterina vei tanben las annadas passar e a totjorn pas d'eiretièr. Espèra de nòvas nòças e convida son gendre a far « acte de bon marit ». Benlèu espèran- tant que Margarida poirà jogar un ròtle conciliateur e ramener l'òrdre dins las províncias treboladas del Sud-oèst.

Per son retorn en granda pompa, Margarida es acompanhada de sa maire e de son cancelièr, un umanista, magistrat e poèta de renom, Gui Del Faur de Pibrac. Aquel viatge es l'ocasion de dintradas fastueuses dins las vilas traversadas, faiçon de ressarrar dels ligams distendus amb la familha régnante. Al tèrme de lor viatge, retròban enfin Navarra (qui a mes pauc de empressement a venir a lor amassada). Caterina e son gendre s'acòrdan sus las modalitats d'execucion del darrièr edicte de pacificacion — es l'objècte de la conferéncia de Nerac en [[1579]] — puèi la reina maire recupèra París.
[[Fichièr:ChâteauDeNérac.jpg|vinheta|{{Centrar|El castèl de Nerac}}]]
Après sa partença, los esposes séjournent brèvament a [[Pau]] ont Margarida sofrís de la interdiction del culte catolic. S'installan puèi a [[Nerac]], capitala de la Albret (qui fa part del reialme de França e ont s'aplica doncas pas la reglamentacion religiosa intoleranta en vigor a [[Bearn]]). Va s'emplegar a crear una cort rafinada. « La reina de Navarra aguèt lèu dérouillé los esperits e verrouillé las armas », escrich [[Théodore-Agrippa d'Aubigné|Agrippa d'Aubigné]]. Se forma d'efièch a l'entorn de Margarida una veritabla acadèmia literària. Otra Agripa, companh d'armas de Navarra, e Pibrac, lo poèta [[Guilhèm de Sallusti deu Bartàs|Saluste Del Bartas]] o encara [[Miquèl de Montanha|Montaigne]] frequentan la cort. Margarida aguèt d'autre biais de nombroses escambis amb l'autor dels ''Ensages''.

La cort de Nerac ven subretot celèbra per las aventuras amorosas qui s'i serián multiplicadas, al ponch d'aver inspirat [[William Shakespeare|Shakespeare]] per sa pèça ''Penas d'amor perdudas''. « La comoditat i menèt los vicis, coma la calor las sèrps », denóncia Agripa. « La cort i foguèt un temps doça e agradiva ; que òm i parlava que d'amor, e dels plasers e passa-temps qui en dépendent », se felicite per contra Sully. Òm prèsta a Margarida una connexion amb l'un dels mai illustres companhs de son marit, lo vescomte de Turenne. Enric de Navarra s'emplega de son costat a conquistar l'ensems de las filhas d'onor qui an acompanhat son esposa.

Mas en [[1579]] esclata la « guèrra dels Amoroses » (la setena guèrra de Religion), aital nomenada perque òm a pretendut a tòrt qu'èra estada activada per Margarida per rancor envèrs son fraire ainat. I auriá butat lo vescomte de Turenne e auriá incitat sas damas d'onor, egalament ligadas a de capitanis huguenots, a l'imitar. Es verai que pendent lo conflicte, Margarida pren puslèu lo partit de son marit. En realitat, lo conflicte foguèt provocat per la marrida aplicacion del darrièr edicte de pacificacion e per un conflicte entre lo rei de Navarra e lo luòctenent general del rei de França en [[Guiana]] — província dont lo rei de Navarra es governador. Dura pauc (1579-1580), en part gràcias a Margarida qui suggerís d'apelar al duc d'Anjau per menar las negociacions. Son rapidas e desbocan a la patz de Fleix.

Es mentre que Margarida se éprend del grand escudièr de son fraire, Jacques de Harlay, senhor de [[Champvallon]]. Las letras que li a adreçadas illustran sa concepcion de l'amor, peada de [[neoplatonisme]]. S'agís, en privilegiant l'union dels esperits sus aquela dels coses — çò que significa pas per autant que Margarida aprècie pas l'amor fisic — de desbocar a la fusion de las anmas. Aquela concepcion es illustrada per un dialòg intitulat ''Lo Carrieron mal assortit'' (dont l'atribucion a Margarida a pasmens estada discutida).

=== Entre dos corses ===
Après la partença del duc d'Anjau, la situacion de Margarida se deteriora. Responsable d'aquela situacion, l'una de sas filhas d'onor, la jove Francesca de Montmorency-Fosseux, dicha ''Fosseuse'', dont son marit s'es épris mentre qu'a que catòrze ans, e qui es tombada emprenhada. Cèssa de montar Enric contra sa femna, esperant benlèu se far esposar. Lo rei de Navarra exigís autanplan de son esposa que cobrisca sa grossesa. Mas « Dieu volguèt qu'ela non feit qu'una filha, qui encores estoit mòrta » (''Memòrias'').

En 1608, durant la naissença del prince [[Gaston, Duc d'Orleans|Gaston de França]], duc d'Anjau e futur duc d'Orleans, tresen filh de Henri IV e de [[Maria de Medici]], es causida pel rei el meteis per èsser la mairina del nòu-nascut. Li dona d'autre biais aquel prenom de Gaston, en omenatge al comte Gaston IV de Fois-Bearn, ascendent del jovent prince.

* ''Itinerari rasonat de Margarida de Valés en Gasconha'' : segon sos libres de comptes  
* Correspondéncia, 1569-1614, edicion critica per Éliane Viennot, París, Onorat Champion, 1998, [compte retornat en linha].
* Memòrias e autres escriches, 1574-1614, edicion critica per Éliane Viennot, París, Onorat Champion, 1999.
* ''Memòrias e discorses'', edicion establida, presentada e annotée per Éliane Viennot, Sant Estève, Premsas universitàrias de Sant Estève, coll. « La vila de las damas », 2004.
* ''Memòrias. Letras causidas. Documents inédits'', edicion establida, presentada e annotée jos la direccion de Vladimir Chichkine en collaboracion amb Éliane Viennot e Laurent Angard, Eurasia, Sant Petersborg, 2010 (en rus e francés).

== La legenda negra de la reina Margot ==

=== Istoriografia ===
[[Fichièr:Reine_Marguerite_de_Valois.jpg|vinheta|Margarida de Valés,  {{S-|XVI}}, data exacta desconeguda.]]
L'istòria de la princessa Margarida de Valés es uèi velada per la legenda negra de la « reina Margot », lo mite d'una femna lubrica nascuda dins una familha maudite. Se de nombrosas calomnias son estadas espandidas del vivent autanplan de la princessa, son aquelas de son enemic [[Théodore-Agrippa d'Aubigné|Agrippa de Aubigné]] amb lo ''Divòrci Satiric'' qui an agut lo mai de succès. Trissada entre los dos camps, entrainada dins los conflictes qui esperrecavan sa frairièra, foguèt la tòca de panflets qui en fach pretendián travèrses ela sa maire, sos fraires o son marit. D'autant mai que   contemporanèus[evasiu] reconeissián que de totes los enfants de [[Caterina de Medici]], èra la sola a possedir a l'encòp beresa, santat, intelligéncia e energia. Remarcable latiniste, èra fòrça cultivada e sabiá brilhar en societat coma dins lo salon literari de la Mariscala de Retz.

Son influéncia foguèt considerabla als {{XIX}} e {{XX}} . Mesa en lum pels romantics, es al {{XIX}} que nais lo mite de la Reina Margot. Òm compta demest los autors qui an lo mai contribuit a far de Margarida un personatge de ficcion [[Alexandre Dumas]], après la parution en 1845 de son roman ''La Reina Margot'' relatant sas intrigas movementadas. L'istorian Michelet l'utilizèt tanben per denonciar las « turpitudes » de l'Ancian regim.

D'autres istorians del {{XIX}} s'ensagèron a una veritabla reabilitacion en temptant de desgatjar de gangue dels escandals la realitat de la femna de cap qu'èra, bravant las turbuléncias de la guèrra civila entre catolicas e protestants e operant finalament un remarcable restabliment.

Gui Breton inaugura subretot dins las [[Ans 1950|annadas 1950]] un periòde de ficcions eroticas qui minèt per bèl brieu l'imatge de la « reina Margot » près del grand public supausat friand d'escandals e d'istòrias scabreuses.

Dempuèi las [[Ans 1990|annadas 1990]], Éliane Viennot e Janine Garrisson an permés de reabilitar l'imatge dels darrièrs Valés e de recordar lo distinguo a far entre Margarida de Valés e la legenda de la Reina Margot.

* Margarida seriá estada nimfomana. Origina d'aquela legenda : un panflet protestant redigit contra Henri , lo ''Divòrci Satiric'' (1607). Es lo trait de la legenda lo plus persistissent. Son sojorn a Usson es sovent presentat coma un periòde de decadéncia ont la reina ocupa son temps a se donar a de jovents pageses robustes del país. Al contrari, la reina celebrèt l'amor cortés e foguèt lo chantre del neoplatonisme.<ref>{{Referéncia Harvard sens parentèsis|Viennot|2005|p=117-118 ; 161-162}}.</ref> Dins l'aristocracia francesa, èra d'usatge per una femna maridada d'èsser « servida » amb l'acòrd del marit per mantes joves « galants ».<ref>{{Referéncia Harvard sens parentèsis|Viennot|2005|p=79}}.</ref> Pertocant las relacions extraconjugales de Margarida, las letras adreçadas a son amant lo mai celèbra, Champvallon, conservadas uèi, mòstran l'exaltacion que podiá esprovar la reina a travèrs de l'amor platonic, aquel « amor superior ».<ref>{{Referéncia Harvard sens parentèsis|Viennot|2005|p=193}}.</ref>

* 1910 : ''La Reina Margot'' de Camille de Morlhon amb Berthe Bovy.
* 1911 : Una conspiracion jos Henri III – 1578 / La Reina Margot de Camille de Morlhon amb Mylo de Arcylle.
* 1914 : ''La Reina Margot'' film francés realizat per Henri Desfontaines amb Léontine Massart.
* 1916 : ''Intolerància'' de David Wark Griffith amb Constance Talmadge.
* 1924 : Henry, King of Navarra de Maurice Elvey amb Gladys Jennings.
* 1935 : ''Margot'' d'Edoard Bourdet creada al teatre Marigny amb Yvonne Prima.
* 1954 : ''La Reina Margot'' de Jean Dréville amb Jeanne Moreau.
* 1960 : Qui a tuat ''Henri''  ''?'', episòdi de ''la Camèra explòra lo temps'' de Stellio Lorenzi amb Nelly Benedetti.
* 1961 : ''La Reina Margot'' de René Lucot amb Françoise Prévost.
* 1962 : ''Las Tres Henry'' de Abder Isker amb Magali Noël.
* 1979 : ''Lo Rei qui ven del Sud''  [[Marcel Camus]] e {{Ligam-interwiki|Heinz Schirk}} (de) amb Katerina Jacob.
* 1989 : ''Catarina de Médicis'' de Yves-André Hubert amb Isabelle Gélinas.
* 1990 : ''Damas Galantas'' de Jean-Charles Tacchella, segon Brantôme amb Marianne Basler.
* 1994 : ''La Reina Margot'' de Patrice Chéreau amb [[Isabelle Adjani]].
* 1996 : ''La Reina Margot'' de Aleksandr Muratov amb Yevgeniya Dobrovolskaya.
* 2001 : ''La Reina Margot'' de Stephen Shank e Vitold Grand-Henry amb Catarina Conet.
* 2010 : ''Henri 4'' de Jo Baier segon ''Lo Roman de'' ''Henri''  de Heinrich Mann amb Armelle Deutsch.
* 2017 : ''Secrets d'Istòria'', ''La legenda negra de la reina Margot'', documentari grand public presentat per Stéphane Bern e difusat lo [?] de  sus [[France 2]]<ref>{{Ligam web|lenga=fr|sit=[[Le Figaro]]|consulté le=2020-10-23}}</ref>.
* 2018 : ''Lo Còr jos la jupa'' de Margot Ferrera creada per la Companhiá Vanitats Exquises amb Laetitia Juan.<ref>{{Ligam web|lenga=français|autor=Laura Lalande|sit=Theatrorama|consulté le=2018-07-31}}</ref>

== Nòtas e referéncias ==
{{Referéncias}}
[[Categoria:Decès a París]]
[[Categoria:Carladés]]
[[Categoria:Personalitat de las guèrras de religion]]
[[Categoria:Reina de Navarra]]
[[Categoria:Portal:França/Articles ligats]]
[[Categoria:Pàgines amb traduccions sense revisar]]