Veire la font de Sal (quimia)

{{1000 fondamentals}}
{{Dialècte Provençau}}
{{Entèsta label|AdQ}}

[[Fichièr:Selpologne.jpg|thumb|right|Cristau de [[clorur de sòdi]], la sau pus coneguda en causa de son ròtle dins l'[[alimentacion]] [[Homo sapiens|umana]].]]

Una '''sau''' (var. '''sal'''<ref>Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, ''Dicod'Òc'', cèrca « Sel », consultat lo 5 d'octòbre de 2022, [https://web.archive.org/web/20221005205931/https://www.locongres.org/fr/applications/dicodoc-fr/dicodoc-recherche?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=683&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=sel&q2=&submit=Rechercher]</ref>) es un [[compausat quimic|compausat]] [[quimia|quimic]] [[ion]]ic pur qu'es lo resultat de la [[reaccion quimica|reaccion]] entre un [[acid]] e una [[basa]]. Es constituïda d'[[ion]]s de signes opausats : un [[anion]] que provèn de l'[[acid]] e un [[cation]] que provèn de la [[basa]]. En causa de l'importància dei [[reaccion acidobasica|reaccions acidobasicas]] dins la [[natura]], lei saus son una familha importanta de [[compausat quimic|substàncias]] per la [[quimia]], la [[biologia]] e la [[medecina]] modèrna. Per exemple, de compausats coma lo [[clorur de sòdi]] ò lo [[bicarbonat de potassi]] son de saus. Certanei saus son donc conegudas dempuei la [[Preïstòria]] e, per aquela rason, l'estudi dei saus a tanben tengut un ròtle important dins lo desvolopament de la [[quimia]] fins a la fin dau sègle XIX.

== Istòria ==

{{veire|Istòria de la quimia}}

Lei saus ocupan una plaça particulara dins l'[[istòria]] de la [[quimia]] car foguèron lòngtemps un deis objèctes d'estudis principaus de la [[quimia inorganica|quimia minerala]]. Per aquela rason, lei recèrcas sus lei saus foguèron a l'origina de progrès majors dins la comprenença dei fenomèns quimics fins au començament dau sègle XX. Dempuei aquela data, se lei saus demòran un subjècte important, d'autrei camps an pres mai d'importància dins la [[quimia]] modèrna.

=== De la Preïstòria a l'aparicion de la quimia modèrna ===

==== Lei periòdes antics e medievaus ====

La [[sau alimentària]] es coneguda dempuei la [[Preïstòria]] coma l'indican lei recèrcas [[arqueologia|arqueologicas]] menadas dins lo vilatge [[Revolucion Neolitica|neolitic]] de [[Solnitsata]]. Èra utilizat per garnir ò per conservar d'aliments. Dins lo mond grècoroman, son importància èra tanben reconeguda per lei [[medecina|mètges]]. Ansin, [[Plini lo Vièlh]] ([[23]]-[[79|79 apC]]) o considerava coma una dei causas necessàrias a la [[vida]]<ref>'''[[latin|(la)]]''' Plini lo Vièlh, ''Istòria Naturala'', 77 apC.</ref>. De mai, [[Plini lo Vièlh|Plini]] fasiá un destriament entre la sau marina e la sau fossila. Un [[sègle]] pus tard, [[Galen]] ([[131]]-[[201 apC]]) realizava tanben la diferéncia. Pasmens, la [[sau alimentària]] èra pas l'unica sau coneguda durant l'[[Antiquitat]]. Per exemple, la [[saunitre]] èra utilizat dins la [[Peninsula Indiana]] au [[sègle III avC]] per fabricar d'[[arma (guèrra)|armas]] productritz de fumadas toxicas<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Kaushik Roy, ''Military Transition in Early Modern Asia, 1400-1750'', Bloomsbury Academic, 2014, p. 19.</ref>. Autre exemple, l'esplecha de [[saumiac]] es mencionada en [[Cirenaïca]], totjorn per [[Plini lo Vièlh|Plini]].

Amb lo desvolopament de l'[[alquimia]], d'autrei saus foguèron pauc a pauc descubèrtas. Per exemple, la descubèrta dau [[vitriòu]] menèt a aquela dei [[sulfat]]s. Pasmens, en causa de son origina diferenta, foguèron classats dins una categoria diferenta dei saus ja conegudas. Per exemple, lo monge [[Basilius Valentinus]] (v. [[1394]]-[[1450]]) sostenguèt aqueu ponch de vista dins lo ''[[Letztes Testament]]'', un tractat escrich au sègle XV mai publicat au sègle XVII<ref>'''[[anglés|(en)]]''' N. C. Datta, ''The Story of Chemistry'', Universities Press, 2005.</ref>. Ansin, la nocion de sau demorèt pauc clara e mau definida. Dins aquò, de personalitats coma [[Bernard Palissy]] (v. [[1510]]-[[1590]]) aguèron una intuicion sus l'importància dei saus dins lei procès [[biologia|biologics]]. Dins aquò, poguèron jamai la demostrar.

==== La confusion entre acids, basas e saus ====

De l'[[Edat Mejana]] ai trabalhs de [[Antoine Lavoisier|Lavoisier]] ([[1743]]-[[1794]]), la [[quimia]] s'estructurèt pauc a pauc en integrant lei principis dau [[metòde scientific]]. Aquela epòca es donc caracterizada per l'adopcion progressiva de l'[[empirisme]]. Plusors proprietats dei saus foguèron donc identificadas (solubilitat dins l'[[aiga]], abséncia de [[combustion]]...). Pasmens, d'autrei familhas de [[compausat quimic|compausats]] an de proprietats similaras. Ansin, d'un biais generau, la màger part dei [[quimia|quimistas]] integrèron lei saus dins la meteissa categoria que leis [[acid]]s e lei [[basa]]s. Per exemple, per [[Johann Joachim Becher]] ([[1635]]-[[1682]]), la nocion representava de sau la partida [[minerau|minerala]], es a dire lo fix e l'incombustible, de cada objècte. [[Georg Ernst Stahl]] ([[1659]]-[[1734]]), autor de la teoria dau [[flogistic]], considerava tanben leis [[acid]]s, lei [[basa]]s, lei saus e lei tèrras coma d'analògs. Pasmens, sa posicion evolucionèt pauc a pauc per gropar leis [[acid]]s, lei [[basa]]s e lei saus dins una meteissa categoria e faire una diferéncia amb lei tèrras. Puei, considerèt leis [[acid]]s, lei [[basa]]s e lei saus neutras coma de saus. En causa de l'influéncia dau [[flogistic]], aquela vision perdurèt fins a l'aparicion de la [[quimia]] modèrna.

=== L'emergéncia de l'idèa modèrna de sau ===

==== Lo destriament entre acids, basas e saus ====

Dins aquò, la concepcion de [[Georg Ernst Stahl|Stahl]] foguèt pas acceptada per tota la comunautat [[sciéncia|scientifica]]. Tre leis [[ans 1620]], [[Jan Baptista van Helmont]] ([[1579]]-[[1644]]) observèt que la reaccion entre un [[acid]] e un [[basa|alcali]] entraïnava la formacion d'una sau. [[Nicolas Lémery]] ([[1645]]-[[1715]]) arribèt a la meteissa conclusion. De son caire, [[Robert Boyle]] ([[1627]]-[[1691]]) destrièt [[acid]]s, [[basa]]s (''alcalis'') e saus. Puei, en [[1728]], un resultat important foguèt trobat per [[Étienne-François Geoffroy]] ([[1672]]-[[1731]]) qu'identifiquèt la natura salina dei saus metallicas eissidas de l'accion de l'[[acid sulfuric]] sus un [[metal|metau]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Étienne-François Geoffroy, « Manière de recomposer le Soufre commun par la réunion de ses principes, d'en composer de nouveau par le mélange de semblables substances, avec quelques conjectures sur la composition des métaux. », dins coll. ''Histoire de l'Académie royale des sciences, année MDCCIV (1704)'', Gabriel Martin, Jean Baptiste Coignard & Hippolyte-Louis Guerin, 1745, pp. 278-286.</ref>.

==== La premiera classicacion dei saus ====

Lei premierei teorias modèrnas sus lei saus foguèron l'òbra dau [[quimia|quimista]] [[França|francés]] [[Guillaume-François Rouelle]] ([[1703]]-[[1770]]). D'efiech, en [[1744]], abandonèt la descripcion [[tradicion]]ala dei saus a partir de sei proprietats gustativas. En plaça, considerèt una sau unicament coma lo resultat de la reaccion entre un [[acid]] e una [[basa]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Rémi Franckowiak, « Les sels neutres de Guillaume-François Rouelle », ''Revue d'histoire des sciences'', vol. 55, n° 4,‎ 2002, pp. 493-532.</ref>. Puei, après aver observat lei proprietats comunas dei saus, prepausèt la premiera classificacion metodica d'aquelei substàncias :
* lei saus mejanas èran caracterizadas per de [[cristal|cristaus]] solitaris que se presentan sota la forma de lamas finas.
* lei saus neutras èran caracterizadas per de [[cristal|cristaus]] [[cube|cubics]] ò de [[piramida (geometria)|piramidas]] de quatre a sièis fàcias.
* lei saus [[tetraèdre|tetraedricas]], [[piramida (geometria)|piramidalas]], [[parallélipipède|parallelepipedicas]] ò [[romboèdre|romboïcas]].
* lei saus [[cristal]]lizadas segon una forma [[parallélipipède|parallelepipedica]] aplatida.
* lei saus caracterizadas per de cristaus lòngs amb una forma d'agulha, de prisma ò de colona.
* lei saus caracterizadas per de cristaus pichons amb una forma d'agulha ò amb una forma indeterminada.
Per [[Guillaume-François Rouelle|Rouelle]], lei formas cristallinas èran fondamentalas per estudiar lei saus. Sa classificacion presenta donc de similituds amb lei classificacions utilizadas en [[mineralogia]]. Son trabalh inspirèt fòrça lei [[geologia|geològs]] qu'estudiavan lei [[minerau]]s. En [[1754]], precisèt sa pensada en realizant un destriament entre lei saus acidas, lei saus neutras (ò perfèctas) e lei saus amb un excès de basa. Per sostenir aquela diferenciacion, expliquèt que la combinason entre un [[acid]] e una [[basa]] èra limitada per un ponch de saturacion. En delà, de formas acidas ò basicas èran combinadas a l'estructura de la sau. Pasmens, aquela teoria foguèt combatuda per una partida dei quimistas dau sègle XVIII.

==== La question de l'oxigèn dins lei saus ====

[[Antoine Lavoisier]] ([[1743]]-[[1794]]) estudièt lei saus dins sei recèrcas sus la [[combustion]]. En particular, mostrèt que lei [[cauç]] [[metal]]lics, d'aqueu temps consideradas coma de còrs simples, èran en realitat un assemblatge entre un [[metau]] e l'[[oxigèn]]. De mai, descurbiguèt d'aqueleis [[oxid]]s intravan dins la composicion dei saus. Per eu, lei saus èran donc compausadas per un [[oxid]] e per un [[acid]]. Generalizèt sa conclusion ai saus [[Metal alcalin|alcalinas]] e [[Metau alcalinoterrós|alcalinoterrosas]]. Pasmens, coma pensava que l'[[oxigèn]] intrava dins la composicion de totei leis [[acid]]s, prepausèt un modèl erronèu per lei [[clorur]]s<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Antoine Lavoisier, ''Considérations générales sur la nature des acides'', 1778.</ref>.

En causa dau prestigi de [[Antoine Lavoisier|Lavoisier]], la question de l'oxigèn dins lei saus foguèt l'objècte d'un important debat. D'efiech, tre [[1789]], [[Claude-Louis Berthollet]] ([[1748]]-[[1822]]) demostrèt l'abséncia d'[[oxigèn]] dins l'[[acid sulfidric]] e dins l'[[acid cianidric]]. Pasmens, l'[[acid cloridric]]<ref>Dich [[acid muriatic]] dins lei tèxtes dau periòde.</ref> èra encara considerat coma un acid oxigenat, resultat « confiermat » per un estudi menat en [[1809]] per [[Joseph Louis Gay-Lussac]] ([[1778]]-[[1850]]) e [[Louis Jacques Thénard]] ([[1777]]-[[1857]]). Dins aquò, aquela conclusion foguèt contestada un an pus tard per [[Humphry Davy]] ([[1778]]-[[1829]]). Gràcias a una [[pila electrica|pila voltaïca]], descomposèt l'[[acid cloridric]] e identifiquèt lo [[clòre]] coma un [[element quimic]] novèu. Ansin, demostrèt que lei [[clorur]]s èran de saus constituïdas de [[clòre]] e de [[metau|metaus]]. En [[1812]], lo raliament de [[Joseph Louis Gay-Lussac|Gay-Lussac]] e de [[Louis Jacques Thénard|Thénard]] ai tèsis de [[Humphry Davy|Davy]] permetèt lor difusion dins la comunautat [[sciéncia|scientifica]]. En [[1814]]-[[1815]], la descubèrta dei [[cianur]]s per [[Joseph Louis Gay-Lussac|Gay-Lussac]] renforcèt mai l'idèa d'una existéncia de saus non oxigenadas.

==== Lei trabalhs de Berzelius e de Liebig ====

En [[1820]], [[Jöns Jacob Berzelius]] ([[1779]]-[[1848]]) refusava encara leis idèas de [[Humphry Davy|Davy]] sus lei saus. En acòrdi amb la pensada de [[Antoine Lavoisier|Lavoisier]], pensava que lei [[clorur]]s, especialament la [[sau alimentària]] ([[clorur de sòdi]]), èran pas de saus. D'efiech, segon eu, lo [[clorur de sòdi]] èra lo resultat de la combinason entre un [[atòm]] de [[sòdi]] e un [[atòm]] de [[clòre]]. En consequéncia, leis alogenurs èran pas lo resultat de l'union d'un [[acid]] e d'una [[basa]]. Assaièt de sostenir aquela tèsi per d'[[experiéncia]]s e, en [[1825]], descurbiguèt lei [[sulfosau]]s, resultat de la combinason d'un [[sulfur]] [[acid]] e d'un [[sulfur]] [[basa|basic]]. Concluguèt que, dins aquelei [[compausat quimic|compausats]], l'[[oxigèn]] èra estat remplaçat per lo [[sofre]]. Pauc a pauc, acceptèt donc de se raliar a la posicion de [[Humphry Davy|Davy]] e [[Joseph Louis Gay-Lussac|Gay-Lussac]].

Puei, [[Jöns Jacob Berzelius|Berzelius]] adaptèt sa teoria de l'[[electroquimia]] ai saus. Segon eu, totei lei [[compausat quimic|substàncias quimicas]] èran compausadas d'[[element quimic|elements]] ò d'associacions d'[[element quimic|elements]] de signes [[electricitat|electrics]] opausats. Per exemple, dins una [[sulfosau]], lo [[sulfur]] [[acid]] èra l'element [[electronegativitat|electronegatiu]] e lo sulfur basic l'element electropositiu. Aquò li permetèt de descubrir que de compausats complèxs èran egalament capables d'engendrar de saus. Puei, prepausèt una classificacion dei saus en doas categorias :
* lei saus aloïdas, compausats d'un [[metau]] e d'un [[alogèn]].
* lei saus amfidas, compausat d'un [[oxid]], d'un [[sulfur]], d'un [[seleniur]] ò d'un [[tellurur]] e d'un [[acid]], d'un [[sulfid]], d'un [[selenid]] ò d'un [[tellurid]].
Aquò èra una prolongament important de la teoria de [[Humphry Davy|Davy]] car permetiá d'imaginar l'existéncia de saus compausadas de plusors saus diferentas. La redescubèrta deis experiéncias de [[Andreas Sigismund Marggraf]] ([[1709]]-[[1782]]), un quimista alemand qu'aviá mostrat la natura dobla de l'[[alun]], sostenguèt lo modèl de [[Jöns Jacob Berzelius|Berzelius]].

En [[1837]]-[[1838]], [[Justus von Liebig]] ([[1803]]-[[1873]]) publiquèt lo resultat de sei recèrcas sus leis [[acid]]s qu'èran una continuacion dei trabalhs precedents. En particular, identifiquèt l'importància de l'[[idrogèn]] dins aquelei substàncias. Segon eu, un [[acid]] èra una substància capabla de remplaçar un [[atòm]] [[metal]]lic per un [[atòm]] d'[[idrogèn]]. A l'opausat, suggeriguèt que lei saus èran de compausats onte l'[[idrogèn]] èra estat remplaçat per l'equivalent d'un [[metau]]. 

==== La formacion dei saus ====

Dins leis [[ans 1840]]-[[ans 1850|1850]], [[Charles Frédéric Gerhardt]] ([[1816]]-[[1856]]), un discípol de [[Justus von Liebig|Liebig]], s'interessèt a la formacion dei saus. D'efiech, lei teorias [[Justus von Liebig|Liebig]], s'avián mostrat l'importància de l'[[idrogèn]] dins l'aciditat, laissavan pensar que de mecanismes de substitucion dictavan la formacion deis [[acid]]s e dei saus. Per respòndre a aquela question, Gerhardt estudièt plusors [[reaccion quimica|reaccions]] de formacion e de descomposicion de saus<ref>'''[[alemand|(de)]]''' Charles Frédéric Gerhardt, « Ueber salpetersäure und salpetrigsäure Salze », ''Journal für Praktische Chemie'', 1846.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Charles Gerhardt, ''Notice analytique sur les travaux de M. Charles Gerhardt'', E. Thunot, 1850.</ref>. Ansin, descurbiguèt la natura binària dei saus simplas. Sa conclusion, importanta per l'estudi dei fenomèns acidobasics, èra que lei saus èran lo resultat d'una reaccion d'addicion entre [[acid]]s e [[basa]]s.

=== Lei representacions modèrnas dei saus ===

==== L'introduccion de la nocion de valéncia ====

A partir de la segonda mitat dau sègle XIX, lei recèrcas sus lei saus venguèron mens importantas dins l'[[istòria]] de la [[quimia]]. Pasmens, en [[1893]], [[Alfred Werner]] ([[1866]]-[[1919]]) utilizèt de saus per demostrar l'interès dau concèpte de [[valéncia (quimia)|valéncia]]. Per aquò, s'interessèt a la representacion dei saus doblas. D'efiech, la teoria deis encadenaments d'[[atòm]]s, rivala de la teoria de la [[valéncia (quimia)|valéncia]], èra pas en mesura d'explicar lor estructura. Òr, [[Alfred Werner|Werner]], gràcias a la teoria deis [[ion]]s desvolopada per [[Svante August Arrhenius]] ([[1859]]-[[1927]]), poguèt explicar plusors proprietats dei saus gràcias a la [[valéncia (quimia)|valéncia]]. Aqueu succès aguèt un efiech considerable en [[quimia]] car renforcèt mai l'unificacion de la [[quimia organica]] e de la [[quimia inorganica|quimia minerala]]. Desvolopèt l'idèa de coordenacion e de representacion espaciala dei saus, causas que tenguèron un ròtle dins lo desvolopament de l'[[estereoquimia]].

==== La representacion electronica dei saus ====

Au començament dau sègle XX, lo desvolopament dau modèl de la [[liame quimic|liason quimica]] aguèt d'efiechs importants sus la representacion dei saus. D'efiech, lo melhorament dei conoissenças sus leis [[ion]]s menèt a la descubèrta de la [[liason ionica]]. Aquò permetèt d'explicar la formacion dei saus gràcias a d'interaccions entre [[cation]]s e [[anion]]s. Puei, durant lo rèsta dau sègle XX, lei saus foguèron fòrça estudiadas dins lo quadre de la [[cristallografia]] en causa de la multiplicitat de sei formas cristallinas. Enfin, amb lo desvolopament de l'[[electroquimia]] [[industria]]la, son totjorn l'objècte d'estudis destinats a trobar d'[[electrolit]]s adaptats a certanei [[reaccion quimica|reaccions]].

<gallery>
Fichièr:Plinyelder.jpg|{{center|[[Plini lo Vièlh]] ([[23]]-[[79|79]])}}
Fichièr:Galenus.jpg|{{center|[[Galen]] ([[131]]-[[201]])}}
Fichièr:Chymische Schrifften 1717 Basilius Valentinus Frontispiece.jpg|{{center|[[Basilius Valentinus]] (v. [[1394]]-[[1450]])}}
Fichièr:Bernard Palissy.jpg|{{center|[[Bernard Palissy]] (v. [[1510]]-[[1590]])}}
Fichièr:Jjbecher.jpg|{{center|[[Johann Joachim Becher]] ([[1635]]-[[1682]])}}
Fichièr:Georg Ernst Stahl.png|{{center|[[Georg Ernst Stahl]] ([[1659]]-[[1734]])}}
Fichièr:Portrait of J.B. van Helmont, Aufgang...1683 Wellcome L0003194.jpg|{{center|[[Jan Baptista van Helmont]] ([[1579]]-[[1644]])}}
Fichièr:{Nicolas Lémery.jpg|{center|[[Nicolas Lémery]] ([[1645]]-[[1715]])}}
Fichièr:Robert boyle.jpg|{{center|[[Robert Boyle]] ([[1627]]-[[1691]])}}
Fichièr:Etienne-Francois Geoffroy.jpg|{{center|[[Étienne-François Geoffroy]] ([[1672]]-[[1731]])}}
Fichièr:Guillaume-François Rouelle.jpg|{{center|[[Guillaume-François Rouelle]] ([[1703]]-[[1770]])}}
Fichièr:Andreas Sigismund Marggraf-flip.jpg|{{center|[[Andreas Sigismund Marggraf]] ([[1709]]-[[1782]])}}
Fichièr:David - Portrait of Monsieur Lavoisier (cropped).jpg|{{center|[[Antoine Lavoisier]] ([[1743]]-[[1794]])}}
Fichièr:Berthollet Claude Louis.jpg|{{center|[[Claude-Louis Berthollet]] ([[1748]]-[[1822]])}}
Fichièr:Gaylussac.jpg|{{center|[[Joseph Louis Gay-Lussac]] ([[1778]]-[[1850]])}}
Fichièr:Louis Jacques Thénard.jpg|{{center|[[Louis Jacques Thénard]] ([[1777]]-[[1857]])}}
Fichièr:Sir Humphry Davy, Bt by Thomas Phillips.jpg|{{center|[[Humphry Davy]] ([[1778]]-[[1829]])}}
Fichièr:Jöns Jacob Berzelius.png|{{center|[[Jöns Jacob Berzelius]] ([[1779]]-[[1848]])}}
Fichièr:Justus von Liebig nah.jpg|{{center|[[Justus von Liebig]] ([[1803]]-[[1873]])}}
Fichièr:Gerhardt Charles.jpg|{{center|[[Charles Frédéric Gerhardt]] ([[1816]]-[[1856]])}}
Fichièr:Alfred Werner.jpg|{{center|[[Alfred Werner]] ([[1866]]-[[1919]])}}
Fichièr:Arrhenius2.jpg|{{center|[[Svante August Arrhenius]] ([[1859]]-[[1927]])}}
</gallery>

== Formacion ==

Dins la quimia modèrna, lei saus son lo resultat de la [[reaccion quimica|reaccion]] entre un [[acid]] e una [[basa]]. Pasmens, per de rasons de simplificacion, plusors soscas son sovent presentats :
* una [[reaccion quimica|reaccion]] entre un [[acid]] e una [[basa]] : NH<sub><small>3</small></sub> + HCl → NH<sub><small>4</small></sub>Cl.
* una [[reaccion quimica|reaccion]] entre un [[acid]] e un [[metau]] : Mg + H<sub><small>2</small></sub>SO<sub><small>4</small></sub> → MgSO<sub><small>4</small></sub> + H<sub><small>2</small></sub>.
* una [[reaccion quimica|reaccion]] entre un non metau e un [[metau]] : Ca + Cl<sub><small>2</small></sub> → CaCl<sub><small>2</small></sub>.
* una [[reaccion quimica|reaccion]] entre una [[basa]] e un [[anidrid d'acid]] : 2 NaOH + Cl<sub><small>2</small></sub>O → 2 NaClO + H<sub><small>2</small></sub>O.
* una [[reaccion quimica|reaccion]] entre un [[acid]] e un [[anidrid d'acid]] : 2 HNO<sub><small>3</small></sub> + Na<sub><small>2</small></sub>O → 2 NaNO<sub><small>3</small></sub> + H<sub><small>2</small></sub>O.
* una recombinason de plusors saus dissòutas dins l'[[aiga]]. Aqueu fenomèn es favorizat per l'existéncia d'un [[precipitacion (quimia)|precipitat]] : Pb(NO<sub><small>3</small></sub>)<sub><small>2</small></sub> + Na<sub><small>2</small></sub>SO<sub><small>4</small></sub> → PbSO<sub><small>4</small></sub>↓ + 2 NaNO<sub><small>3</small></sub>.

Dins lei fachs, i a de familhas de saus que son eissidas d'un [[acid]] donat. Per exemple, leis [[acetat]]s vènon de l'[[acid acetic]], lei [[carbonat]]s de l'[[acid carbonic]], lei [[clorat]]s de l'[[acid idrocloric]], lei [[fosfat]]s de l'[[acid fosforic]], lei [[nitrat]]s de l'[[acid nitric]], lei [[nitrit]]s de l'[[acid nitrós]] e lei [[sulfat]]s de l'[[acid sulfuric]]. A l'opausat, lei grops de saus pòdon egalament èsser designadas per lo [[cation]]. Per exemple, se parla de saus de [[sòdi]], de saus de [[calci]] ò de saus de [[magnèsi]]. Segon leis [[acid]]s e lei [[basa]]s que reagisson, existís de saus [[quimia organica|organicas]] e [[quimia inorganica|inorganicas]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' D. Voet e J. G. Voet, ''Biochemistry'', John Wiley & Sons Inc, 2005, p. 68.</ref>.

== Proprietats ==

=== Proprietats fisicas ===

==== Proprietats mecanicas generalas ====

Lei saus son de [[solid]]s amb una [[duretat]] febla. Per exemple, lo [[clorur de sòdi]] cristallizat a una duretat compresa entre 2 e 2,5 sus l'[[escala de Mohs]]. Pasmens, coma totei lei [[solid]]s, son de materiaus pauc ò pas [[compressibilitat|compressibles]].

==== Color e transparéncia ====

La màger part dei saus forman de [[cristal|cristaus]] transparents e [[color]]ats. En revènge, leis agregats policristallins son sovent [[opacitat|opacs]]. La coloracion dei saus es fòrça variabla e despend deis ions que compausan son estructura. Per exemple, lo [[cromat de sòdi]] es [[jaune]], lo [[dicromat de potassi]] es arange e lo [[sulfat de coire]] es [[blau]]. Pasmens, dins la [[natura]], aquelei compausats son rars car lei saus son generalament solublas dins l'[[aiga]].

<gallery>
Fichièr:Cobalt(II) Nitrate.jpg|{{center|[[Nitrat de cobalt (II)]]}}
Fichièr:Dichroman sodný.JPG|{{center|[[Dicromat de sòdi]]}}
Fichièr:Chroman sodný.JPG|{{center|[[Cromat de potassi]]}}
Fichièr:Nickel(II)-chloride-hexahydrate-sample.jpg|{{center|[[Clorur de niquèl (II)]]}}
Fichièr:Copper sulfate.jpg|{{center|[[Sulfat de coire (II)]]}}
Fichièr:Manganian VII potasu.jpg|{{center|[[Permanganat de potassi]]}}
Fichièr:Magnesium sulfate anhydrous.jpg|{{center|[[Sulfat de magnèsi]]}}
Fichièr:Manganese-dioxide-sample.jpg|{{center|[[Dioxid de manganès]]}}
</gallery>

==== Ponch de fusion ====

Lei saus an generalament un [[ponch de fusion]] relativament aut car lei [[liason ionica|liasons ionicas]] son relativament establas. Per exemple, la [[temperatura]] de [[fusion]] dau [[clorur de sòdi]] es de 800,7 °C<ref>'''[[anglés|(en)]]''' William M. Haynes, ''CRC Handbook of Chemistry and Physics (92nd ed.)'', CRC Press, 2011, 4.89.</ref>. Pasmens, existís egalament de saus [[liquid]]as dins lei [[condicions normalas de pression e de temperatura]]. Dins leis [[industria]]s qu'utilizan de [[sau fonduda|saus fondudas]], de [[cation]]s [[quimia organica|organics]] son sovent aponduts au [[Reaccion quimica|mitan reaccion]] per favorizar la dissociacion dei saus e demenir lor [[ponch de fusion]].

==== Conductivitat ====

A l'estat [[solid]], lei saus son generalament d'[[isolant electric|isolants electrics]]. En revènge, lei saus fondudas ò dissòutas dins una [[solucion (quimia)|solucion]] son conductritz en causa de la preséncia importantas d'[[ion]]s dins lo mitan. Per aquela rason, fòrça saus son utilizadas coma [[electrolit]]s. Regardant aqueu ponch, se destria lei saus fòrtas, totalament dissociadas dins l'aiga e pauc volatils, que son compausats d'electrolits fòrts e lei saus feblas que presentan lei proprietats opausadas.

<gallery>
Fichièr:FLiBe.png|{{center|[[Sau fonduda]]}}
Fichièr:Pile leclanché.png|{{center|[[Pile Leclanché]], exemple de [[pila salina]]}}
Fichièr:PileDaniellIntensite.png|{{center|[[Pònt salin]], exemple d'utilizacion dei proprietats conductritz dei saus dissòutas dins l'[[aiga]]}}
</gallery>

=== Proprietats quimicas ===

Coma son de compausats [[ion]]ics, la màger part dei saus an una [[solubilitat]] importanta dins l'[[aiga]] e, pus generalament, dins lei [[solvent]]s [[solvent polar|polars]]. D'efiech, en [[solucion (quimia)|solucion]], lei saus se dissocian aisament per formar de [[cation]]s e d'[[anion]]s. Per exemple, lei saus de [[sòdi]], de [[potassi]] e d'[[amoniac]] an generalament de [[solubilitat|solubilitats]] fòrça autas dins l'[[aiga]]. Lei [[nitrat]]s e lei [[sulfat]]s son tanben ben solubles dins l'aiga. Dins aquò, i a totjorn d'excepcions dins cada categoria coma lo [[sulfat de calci]] qu'es pauc soluble en solucion aquosa.

=== Proprietats organolepticas ===

Lei saus an de [[gost]]s fòrça variats. Lo pus conegut, lo [[clorur de sòdi]], a un [[gost]] salat. Dins aquò, es possible de trobar lei quatre autrei [[sabor]]s fondamentalas dins lei saus : lo [[sucrat]] amb l'[[acetat de plomb]]<ref>Pasmens, se fau nòta que l'[[acetat de plomb]] es una substància toxica.</ref>, l'[[acid (gost)|acid]] amb lo [[bitartrat de potassi]], l'[[amarum]] amb lo [[sulfat de magnèsi]] e l'[[umani]] amb lo [[glutamat de monosòdi]].

Lei saus d'[[acid]]s e de [[basa]]s fòrts son pauc volatilas e an donc pas ò pauc d'[[odor]]. En revènge, lei saus eissidas d'[[acid]]s e de [[basa]]s feblas son pus volatilas. An generalament l'odor de l'[[acid]] ò de la [[basa]] conjugat. Existís de cas particulars coma lei cianids que senton generalament lo [[cianur d'idrogèn]]. La preséncia d'[[aiga]], que favoriza la dissolucion dei saus, aumenta la formacion deis [[odor]]s.

== Occuréncia ==

Lei saus son una familha importanta de [[compausat quimic|substàncias quimicas]] dins leis [[ecosistèma]]s [[Tèrra|terrèstres]]. En causa de lor solubilitat importanta dins l'[[aiga]], lei formacions [[geologia|geologicas]] dominadas per lei saus necessitan de condicions particularas per se formar. D'un biais preferenciau, se forman dins lei zònas [[Endoreïsme|endoreïcas]] onte l'evaporacion de l'[[aiga]] permet la precipitacion dei saus dissòutas. Lei saus pauc solublas, coma lei [[carbonat de calci|carbonats de calci]], an un ròtle important dins la formacion dei païsatges [[geologia|geologics]]. D'efiech, participan a la formacion de [[ròca]]s duras, coma lei [[calcari]]s, que son capablas de resistir ai procès d'[[erosion]] durant de milions d'[[annada|ans]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Harvey Blatt, Gerard Middleton e Raymond Murray, ''Origin of sedimentary rocks'', Prentice-Hall, 1980, pp. 446, 510–531.</ref>. En parallèl, en l'abséncia de transpòrt vèrs l'[[ocean]], lei saus solublas pòdon formar de regions d'acumulacion de saus. Aqueleis endrechs se tròban subretot au centre dei massas [[continent]]alas, per exemple dins lo [[Grand Rift African]] e dins leis [[Andes]]. Dins aquò, existís una pichona zòna d'aqueu tipe, d'origina [[Homo sapiens|umana]], en [[Occitània]] ([[Estanh de Lavalduc]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Bernard Bouloumié, ''Les Dossiers d'Histoire et Archéologie'', n° 84, pp. 75-76, junh de 1984.</ref>). Segon leis evolucions [[geologia|geologicas]], aquelei saus pòdon èsser cubèrtas de [[ròca sedimentària|sediments]] e constituïr de jaç sosterranhs.

Sota forma dissòuta, lei saus son presentas dins lei sòus onte son un element important per la subrevida dei [[vegetalia|vegetaus]]. De mai, leis [[aiga]]s contènon de quantitats importantas de saus, especialament dins lei [[mar]]s e leis [[ocean]]s. Plusors saus an un ròtle dins lei procès [[biologia|biologics]], en particular sota forma [[ion]]ica. Per exemple, participan a la transmission deis impulsions [[nèrvi|nerviosas]], a la [[contraccion]] dei [[muscle]]s, au foncionament de la [[clorofilla]] e deis [[enzim]]s ò au transpòrt de l'[[oxigèn]]. En lei [[vertebrat]]s, l'[[esquelèta]] es principalament constituïda de saus insolublas.

<gallery>
Fichièr:Major endorheic basins.png|{{center|Carta dei regions [[Endoreïsme|endoreïcas]] actualas}}
Fichièr:Saltph26.jpg|{{center|[[Fotografia]] d'un [[lac salat]] en [[Utah]]}}
Fichièr:ET Afar asv2018-01 img48 Dallol.jpg|{{center|Un [[lac acid]], autre exemple d'endrech naturalament constituït de saus}}
Fichièr:White Sands National Monument, United States (Unsplash M3znaxt24S4).jpg|{{center|Duna de [[gip]] ([[sulfat de calci]]) en [[Nòu Mexic]]}}
Fichièr:Marais salants ile de Re.jpg|{{center|[[Salin]]s destinats a la produccion de [[sal alimentària|sau alimentària]]}}
Fichièr:Calanques.jpg|{{center|Relèu format per de [[ròca]]s cauquieras ([[carbonat de calci]] e [[carbonat de magnèsi]]) en [[Provença]]}}
Fichièr:Human hip bone texture.jpg|{{center|Partida [[minerau|mineralas]] d'un [[òs]], principalament formada de [[carbonat de calci]] e de [[fosfat de calci]]}}
</gallery>

== Nomenclatura ==

En [[occitan]], la nomenclatura sistematica dei saus es relativament simpla. Lo nom d'una sau comença totjorn per l'[[anion]] ([[clorur]] de, [[acetat]] de, [[sulfat]] de...) e s'acaba per aqueu dau [[cation]] ([[ion ammonium|ammonium]]...). Pasmens, fòrça saus an de denominacions [[istòria|istoricas]] coma la [[saunitre]] ([[nitrat de potassi]]) ò la [[sal alimentària|sau]] ([[clorur de sòdi]]).

== Annèxas ==

=== Liames intèrnes ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Acid]].
* [[Basa]].
* [[Dissociacion (quimia)|Dissociacion]].
* [[Electrolit]].
* [[Electroquimia]].
* [[Ion]].
* [[Istòria de la quimia]].
* [[Liason ionica]].
* [[Liquid ionic]].
* [[Pila salina]].
* [[Quimia]]. 
* [[Sal alimentària|Sau alimentària]].
* [[Salat (gost)|Salat]].
* [[Salin]].
* [[Sau fonduda]].
</div>

=== Bibliografia ===

* '''[[espanhòu|(es)]]''' José Ramón Bertomeu Sánchez e Antonio García Belmar, ''La revolución química: Entre la historia y la memoria'', Universitat de València, 2011.
* '''[[alemand|(de)]]''' V. Karpenko e J. A. Norris, ''Vitriol in the History of Chemistry'', Chem. Listy, 2002, pp. 997–1005.
* '''[[anglés|(en)]]''' Mark Kurlansky, ''Salt: A World History'', Walker Publishing Company, 2002.
* '''[[alemand|(de)]]''' Hans-Dieter Jakubke e Ruth Karcher (dir.), ''Lexikon der Chemie'', Spektrum Akademischer Verlag, 2001.
* '''[[espanhòu|(es)]]''' Antonio Martínez Lorenzo, ''Formulación química IUPAC'', Editorial Bruño, 1997.
* '''[[anglés|(en)]]''' J. R. Partington, ''A short history of Chemistry'', Dover, 1989.
* '''[[alemand|(de)]]''' Claus Priesner e Karin Figala, ''Alchemie: Lexikon einer hermetischen Wissenschaft'', Beck, 1998.
* '''[[anglés|(en)]]''' P. Wasserscheid e W. Keim, « Ionic Liquids—New “Solutions” for Transition Metal Catalysis », ''Angewandte Chemie International Edition'', vol. 39, n° 21, 2000.

=== Nòtas e referéncias ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
<references/>
</div>

[[Categoria:Ion]]
[[Categoria:Quimia]]