Karenni
Los Karenni (Karens roges) son una de las principalas etnias minoritàrias de Birmania. Los se coneis sovent coma Kayah, mas aquel es sonque un dels grops de la nacion. Es un pòble originari de l'Asia Centrala e Mongolia que se desplacèt al sud e s'establiguèt dins la region de la plana de Deemawso (Nywedaung) vèrs 739 aC, ont visquèt independent fins a 1948.
Se devesisson en quatre grops principals: Kayah, Kayan o Kayin (Padaung), Kayaw (Payai) e Paku (Gaikho). De grops mendres son los Kawyawmo (Manumanaw), los Zayim, los Gaitha, los Yintalai e los Yinbaw.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Principats Karenni
[modificar | Modificar lo còdi]Las primièras noticias son d'un principat del país Karenni dirigit per un "Sawphya" (just), que foguèt somés a un prince Shan, mas lo sègle XVIII s'emancipèt. Lo país Karenni se devesiguèt al sègle XIX en 5 principats (sawphyas). Tres d'eles, Namekan, Naung Paule e Bawlake, foguèron reconeguts independents (jos proteccion) per la Grand Bretanha lo 21 de junh de 1875. L'estat de Kantarawadi aguèt pas cap de relacion amb los britanics e èra totalament independent. Lo cinquen e darrièr estat, Wuntho, restèt independent un temps mas en 1891 foguèt ocupat e annexionat pel principat shan de Mong Pai. En aquel meteis an sorgiguèt un nòu principat, Kyebogi (Kyephogyi), que poguèt pas èsser ocupat pels britanics fins a plan dintrat lo sègle XX. Kantarawadi ocupèt lo país Shan en 1886, après que los britanics avián mes los principats jos protectorat lo 1èr de genièr de 1886. Los britanics rebutèron l'atac e ocupèron Sawlon, la capitala, e lo 8 de genièr de 1889 s'establiguèt lo protectorat.
Domeni britanic e japonés
[modificar | Modificar lo còdi]Lo 1èr de genièr de 1892 los quatre estats karenni jos protectorat britanic foguèron incorporats dins lo govèrn de l'Índia Britanica a mai i demorèt tard incorporat lo de Kyebogi. Lo 1937 demorèron jonhuts dins lo govèrn de la Birmania Britanica. Ocupada Birmania pels japoneses en març de 1942, l'independéncia de Birmania foguèt proclamada lo 1èr d'agost de 1943 e los estats karenni foguèron dissolguts. Los Karenni foguèron ostils als japoneses e se revoltèron en 1944. Lo 1èr de decembre de 1945 se restabliguèt l'autonomia dels estats Karenni. Se creèt l'Organizacion Nacionala Karenni en febrièr de 1947 e a la Conferencia de Panglong (o Pang Long) de las nacionalitats de Birmania, ont se metèron en plaça las basas de la futura Union Birmana, se reconeguèt a la nacion karenni lo drech d'autodeterminacion que poiriá exercir al cap de dètz ans. Totun los princes karenni refusèron d'anar a aquesta Conferéncia e de dintrar dins l'Union.
Ocupacion birmana
[modificar | Modificar lo còdi]Lo 4 de junh de 1948 Birmania declarèt constituit un estat federat Karenni e envièt de tropas que dintrèron dins los principats lo 9 d'agost de 1948. Lo meteis jorn, lo prince Karenni de Kyephogyi Sawbwa (prince) Saw Shwe Kyai Hpo Gyi e lo representant de la region de Baw Lakhai, U Bee Htoo, proclamèron l'independéncia de l'Estat Karenni, en tot formant un govèrn nacional. Lo 17 d'agost de 1948 los karenni formèron l'armada nacionala karenni, e lo 24 de setembre de 1948 los cinc principats se jonhèron dins un sol estat amb capital a Loikaw. En 1949 lo país karenni èra gaireben del tot ocupat pels soldats birmans. Lo 5 d'octòbre de 1951 las autoritats birmanas donèron a l'estat lo nom d'Estat Kayah.
Los karenni triguèron a reorganizar la resisténcia armada; en junh de 1956 las fòrças karenni (Kayah principalament) s'alièron als Kayin e als Mon, tanben revoltats, e se creèt la Tèsta Nacionala Democratica de la Solidaritat. Mens d'un an après, en abril de 1957 se formèt lo Partit Nacional Progressista Kayinni (Karenni), conegut per las siás siglas anglesas KNPP) amb un braç armat nomenat Conselh Revolucionari Nacional Karenni, jos la direccion de Saw Palo (Htaw Hplo), cap de la rebellion nacionala, recampant totes los Karennis. En 1972 s'establiguèt lo Congrès Karenni que faguèt una crida al restabliment de l'estat independent Karenni. Lo grop patiguèt una scission procomunista en 1977 amb un tèrç dels efectius (100 de 300 combatents) en se formant lo 26 de junh de 1978 lo grop Tèsta de Desliurança de totes los Karenni (All Kayinni People's Liberation Tèsta, AKPLF), aliat del Partit Comunista de Birmania, qu'en mai de 1980 venguèt la Tèsta Nacionala de Desliurança Populara Karenni (KNPLF) que participèt activament a la lucha dins l'Estat Kayah, e aviá las siás basas a Jamai Sai, Nant Pinle e Hoya amai arribèt fins aver mai de mila cinc cents soldats. Lo 18 de julhet de 1986 lo KNPP, liderat per Saw Maw Reh, decidiguèt la supression del Conselh Revolucionari e formèt lo Govèrn de l'Estat de Karenni (Karenni State Government, KSG). En 1987 Saw Maw Reh s'alièt a una autra organizacion del país, lo Partit de la Nòva tèrra Kayan (Kayan New Land Party) e a l'Organizacion de Desliurança populara Nacionala de la tèrra Shan (Shan Land National People's Liberation Organization) e formèron la Tèsta Nacionala Democratica Jonhuda (National Democratic United Tèsta) qu'existiguèt fins a 1991, e del qu'el meteis foguèt lo president. Totun en 1989 lo KNPP s'integrèt a l' Aliança Democratica de Birmania (Democratic Alliance of Burma, DAB). En 1992 lo Partit Progressista Nacional Karenni organizèt lo govèrn en exili, en reclamant jurisdiccion sus 3 districtes e 17 municipalitats en que demorava devesit lo país.
Lo 14 de junh de 1993 lo KNPP e lo KSG emetèron una declaracion de patz e faguèron una consulta entre lo pòble dins la zòna de Loikaw, zòna qu'avián jos lo sieu contraròtle, e se decidiguèt la patz. Las negociacions comencèron lo 21 de novembre de 1993, e se repetiguèron lo 28 de decembre de 1993, a Mae Hongsohn (Tailàndia), dirigidas pel president del KNPP, U Aung Than Lay. Dempuèi lo 10 de decembre de 1993 s'incorporèt a las negociacions l'avesque catolic Monsenhor Sayadaw Sotero Phamo, coma mitjancer. Las convèrsas formalas amb lo Tatmadaw (l'Amassa militara) comencèron lo 12 de genièr de 1994. Lo 4 de febrièr de 1994 s'inicièron tanben de convèrsas entre l'amassa militara e lo grop comunista KNPLF, e s'arribèt lèu dins un acòrd que convertiguèt a aquel darrièr grop en organizacion legala qu'auriá lo contraròtle de la zòna de Hoya (Biya) ont recebriá assisténcia economica e sociala del govèrn. Lo 8 de mai de 1994 las de fòrças del KNPLF formadas de 1619 òmes, jos detla direccion del president del movement U Sandar e lo vicepresident U Htu Kyaw, autregèron las armas. Las convèrsas amb lo KNPP anèron per bon camin e lo 25 de març de 1994 lo president del KNPP faguèt publica l'opcion per la patz e lo 13 d'octòbre de 1994 lo KNPP demandèt un referendum entre los karenni; seguiguèron de convèrsas a Loikaw del 10 al 13 de novembre de 1994 dirigidas pel representant del KNPP, Aung Myat. Març de 1995 lo representant de l'Amassa militara Brigadier Generala Kyi Maung e los representants del KNPP, Htai Bu Phe e Ye Mann Htoo arribèron dins un acòrd que lo KNPP foguèt per el convertit en organizacion legala e se donariá assisténcia economica a la region amb capital a Hiptoe Kaloe que demorava jos lo sieu contraròtle. Las fòrças Karenni dirigida paur Aung Than Lay e Khu The Phu Phe, amb 7790 òmes, autregèron las armas en una ceremònia a Loikaw lo 21 de març de 1995, mas l'acòrd se rompèt un an après e recuperèron las armas, e la guèrra contunhèt. Las tropas de Myanmar cometèron pro d'atrocitats dins l'Estat Karenni e de milièrs de personas foguèron desplaçadas. En genièr de 1997 lo KNPP s'alièt a 13 autres partits de las nacionalitats. En junh de 1997 una ofensiva de l'amassada militara (ara nomenada SLORC) obliguèt a fugir maitas personas. En 1999 tres unitats Karenni se rendèron dins lo govèrn. Los combats contunhèron e en 2005 tornèron començar las convèrsas de patz.
Las luchas del grop Kayan o Padaung
[modificar | Modificar lo còdi]Los Padaung o Kayan, un dels grops Karenni, abitan la region de Loikaw y Demoso dins l'estat Kayah (Karenni), la region de Pe Khone e Moe Bye dins l'Estat Shan, e la region de Lewe dins la província de Mandalay. Las femnas Padaung son las famosas femnas girafas que s'alongan lo còl amb de grands anèls. La rebellion dels Padaung de l'estat Shan comencèt en 1939 jos la direccion de Thaing Ba An, dirigida contra los Saofas (de princes) Shan qu'impausavan als Padaung de tributs fòrça nauts. De 1942 a 1945 luchèron tanben contra los Japoneses. La lucha s'acabèt en 1945, mas dempuèi 1948 l'opression contunhèt e dempuèi 1959 foguèt facha pels birmans. En 1962 un estudiant Padaung de l'Universitat de Rangoon, Ngaing Kayan Htan alias Shwe Aye, organizèt un grop de 40 joves Padaung e passèt a la clandestinitat. Lo 4 de junh de 1964 se formèron d'aquel nuclèu inicial lo Kayan New Land Army (KNLA) e lo Kayan New Land Party (KNLP), que pauc après se van fusionar al grop insurgent padaung de l'estat Shan, ara dirigit per Bon Pyan, mas jol nom de Kayan New Land Party, amb un centenat d'òmes en d'armas. Po Pyan Assumiguèt la presidéncia e Shwe Aye la secretaria generala. Mai tard Shwe Aye assumiguèt la presidéncia, e agrandiguèt las activitats de militaras e politics dins la zòna de Mandalay. Del grop de 40 joves fondators dequ'unes èran favorables al Partit Comunista de Birmania e influiguèron a la fin dels ans setanta per que lo partit participe a d'operacions conjonchas amb lo PCB en escambi de cèrta ajuda. Dempuèi lo començament dels ans ochanta lo PCB amendriguèt la siá capacitat per manca d'ajuda chinesa. En setembre de 1988 un grop de 80 òmes de la region de Moe Bye, dirigits per U Gabriel Pyan, s'integrèron al KNLP; U Gabriel Byan, aviá pres part a las protèstas nacionalas de 1988 dins la vila de Mobye e Phekhon, e li calguèt passar a la clandestinitat amb 80 companhs qu'après un temps se jonhèron al Kayan New Land Party qu'èra actiu a la region, e que restava encara aliat al PCB qu'U Gabriel li èra netament ostil; a causa d'aiçò aguèt lèu de problèmas dins lo grop e en 1991 foguèt mes jos arrèst quand se descobriguèt qu'ensajava un acòrd de patz amb lo govèrn sens coneissença de l'organizacion. En 1989, la KNLA, amb pauques recorses, collaborèt amb d'autres grops en d'armas. En febrièr de 1992 los partidaris d'U Gabriel convoquèron una manifestacion de supòrt que se celebrèt près de Mobye e de Phekhon, dins lo vilatjon de Bala Palo, lo 9 d'octòbre de 1991, en acampant 800 personas dels entorns (58 vilatjons); a la reünion se faguèt una crida a la patz e en favor d'U Gabriel Byan. Après aiçò U Gabriel (ja liberat) e los sieus partidaris trenquèron amb lo Kayan New Land Party e establiguèron la Kayan National Organization e lo sieu braç armat la Kayan National Guards, qu'operèt a Mobye e Phekhon mas qu'establiguèt immediatament de negociacions de patz amb l'Amassada Militara (decembre de 1991). Après una reünion a Mobye lo 12 de febrièr de 1992 se pactèt que lo grop seriá legalizat e tornariá, aqutrejariá las armas. L'autrejament se faguèt lo 27 de febrièr de 1992 a Loikaw, dins l'Estat Kayah. 80 membres de la KNG autregèron las siás armas que seguidament los li foguèron tornadas amb la comanda de manténer la patz e la seguritat a la region, e li donèron de sòus e d'autras causas necessàrias per iniciar una nòva vida (d'ostals e de tèrras) Lo General Khin Nyunt, membre del Conselh, que visitèt l'Estat Kayah lo 17 e 18 de febrièr de 1993, comencèt de negociacions amb d'autres grops, que lo Kayan New Land Party (KNLP). Las Negociacions las dirigiguèt entre el lo vicepresident del KNLP, U Than Soe Naing, e dempuèi lo febrièr de 1994 prenguèron un camin decidit cap a la patz. La primièra reünion de naut nivèl aguèt luòc lo 26 de febrièr de 1994 a Loikaw, e la segonda lo 22 d'abril de 1994. Seguiguèron après d'autras reünions (28 d'abril e 5 de mai) e fin finala lo 22-23 de junh de 1994 s'acordèt l'alt al fuòc, la legalizacion pel KNLP, cèrts melhoraments socials, e l'intercomunicacion entre los tres airals abitats per Kayan o Padaung. Lo 25 de junh de 1994 los 1496 combatents de la KNLA autregèron las armas. La region Kayan foguèt designada coma Airal especial nº 3 per èsser provesida d'assisténcia economica, en avent la siá sedença a Pyin Saung.