Latin classic
Lo tèrme latin classic designa la forma du latin qu’èra utilizat dina la Roma antica, dins sa literatura abitualament considerada coma « classic ». Son utilizacion compren l'edat d’aur de la literatura latina, que va del sègle I AbC a l’I ApC o lo II.
Çò que uèi se nomena lo latin classic èra, de fach, una forma plan estilizada de la lenga literària, bastida selectivament dempuèi lo latin arcaïc, del que pauc d’òbras demoran.
Lo latin classic se diferencia de la formas precedentas del latin literari de mai d’un biais. Entre autre es diferent de la lenga utilizada per Caton l'Ancian, Plaut e, dans tanben de, Lucrèci. Divergís del latin arcaïc al subjècte de las finalas -os (nominatiu singular) e -om de la segonda declinason venon -us e -um, e per unes cambiaments semantics.
Lo latin parlat pel comun dels abitants de l'Empèri roman, subretot a partir del sègle II, se nomena lo latin vulgar. Lo latin vulgar se destria del latin classic pel vocabular e la gramatica, Amb lo temps, tanben per la prononciacion.
Fonologia
[modificar | Modificar lo còdi]I a cinc vocalas en latin classic: [i], [e], [a], [o], [u], que podavan èsser brèvas o longas. Aquesta logor aviá una valor fonologica: permetava per exemple de destriar l'ablatiu del nominatiu dins la primièra declinason. Las brèvas èran mai dobèrtas e se caracterizavan per un tenson musculara mendre[1].
[y] èra present pas que dins de malèus dels grèc[2]. Existissiá mai tres diftongs: [au̯], [ae̯] e [oe̯][3].
Lo cadre çai dejós conten las consonantas del latin classic[4].
| Labialas | Dentalas | Palatalas | Valaras | Labiovalaras | Glotalas | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasalas | m | n | ŋ | |||
| Occlusivas | p b | t d | k g | kʷ gʷ | ||
| Fricativas | ɸ f | s | h | |||
| Espirantas | j | w | ||||
| Rotlada | r | |||||
| Lateralas | l ɫ | ɫ |
[l] e [ɫ] èran de variantas combinatòrias : [ɫ] es unicament prononciat devant consonanta. Las consonantas podavan èsser geminadas[5].
Mai, dins de tèrmes manlevats al grèc, se trapan las consonantas [d͡z], [kʰ], [pʰ], [[r̥]], [tʰ][5] - veire aspiracion.
Gaireben totes los mots latins possedavan un accent de nautor. Aqueste accent èran situit:
- Dins la monosillabas, sus la sillaba finala;
- Dins los mots de doas sillaba, sus la penultima;
- Dins los mots de mai de doas sillabas:
- Sus la penultima sillaba s’aquesta es longa, es a dire que conten una vocala longa, un diftong o una vocala travada;
- Sus l'antepenultièma senon[6].
Se la sillaba iniciala es pas tonica, recebiá un accent secondari[4].
Escriture
[modificar | Modificar lo còdi]En latin classic, i aviá gaireben pas de letras mutas. Lo quadre çai dejós mòstra la valor fonemic de las letras de l'alfabet latin[7].
| Grafèma | Valor fonetic | Exemples |
|---|---|---|
| A | [a] o [aː] | Roma [ˈroː.ma], stare [ˈstaː.re] |
| AE | [ae̯] | caedo [ˈkae̯.do] |
| AU | [au̯] | pauci [ˈpau̯.ki] |
| B | [b] | bibo [ˈbi.bo] |
| C | [k] | circa ['kir.kaː], cedo [ˈkeː.do], caedo ['kae̯.do] |
| CH | [kʰ] (unicament dins de manlèus del grèc) | chorda [ˈkʰor.da] |
| D | [d] | dedico [ˈdeː.di.ko] |
| E | [e] ou [eː] | res [reːs], dicere [ˈdiː.ke.re] |
| F | [ɸ] | futurus [ɸuˈtuː.rus] |
| G | [g] | gemini [ˈge.mi.ni], agilis [ˈa.gi.lis] |
| [ŋ] devant n | ignis [ˈiŋ.nis] | |
| GV | [ɡʷ] | lingua [ˈliŋ.ɡʷa] |
| H | [h] à l'initiale | hostis [ˈhos.tis], humus [ˈhu.mus] |
| Mut a l'interior dels mots dempuèi l'epòca prelitterària | nihil [ˈni.il], mihi [ˈmi.i] | |
| I | [i] ou [iː] | ira [ˈiː.ra], ita [ˈi.ta] |
| [j] | iaceo [ˈja.ke.o] | |
| [jj] en posicion intervocalica | huius [ˈhuːj.jus] | |
| L | [l] | alius [ˈa.li.us] |
| [ɫ] davant consonanta | ultra [ˈuɫ.traː] | |
| M | [m] | rem [rem] |
| Mut en posicion finala, levat dins las monosillabas | aquam [ˈa.kʷa], militem [ˈmiː.li.te], tandem [ˈtan.de] | |
| N | [n] | non [noːn] |
| Mut en posicion finala, levat dins las monosillabas | crimen [ˈkriː.me], semen [ˈseː.me] | |
| [ŋ] devant K et G | anceps [ˈaŋ.keps], tango [ˈtaŋ.go], angustus [aŋˈgus.tus] | |
| O | [o] ou [oː] | Roma [ˈroː.ma], dominus [ˈdo.mi.nus] |
| OE | [oe̯] | poena [ˈpoe̯.na] |
| P | [p] | populus [ˈpo.pu.lus] |
| PH | [pʰ] (unicament dins de manlèus del grèc) | phantasia [pʰanˈta.si.a] |
| QV | [kʷ] | aqua [ˈa.kʷa] |
| R | [r] | radius [ˈra.di.us] |
| RH | [rʰ] (unicament dins de manlèus del grèc) | rhetor [ˈrʰeː.tor] |
| S | [s] | rosa [ˈro.sa] |
| T | [t] | dictio [ˈdik.ti.o] |
| TH | [tʰ] (unicament dins de manlèus del grèc) | theatrum [tʰeˈaː.tru] |
| V | [u] o [uː] | ubi [ˈu.biː], uua [ˈuː.wa] |
| [w] | uitis [ˈwiː.tis] | |
| X | [ks] | exemplum [ekˈsem.plu] |
| Y | [y] o [yː] (unicament dins de manlèus del grèc) | lyra [ˈly.ra], mythos [ˈmyː.tʰos] |
| Z | [d͡z] (unicament dins de manlèus del grèc) | zephyrus [ˈd͡ze.pʰy.rus] |
Dins la edicions modèrnas, las vocalas longas son sovent signaladas per un macron e las brèvas per un brèu. Tanben se nota [j] j (puslèu que i) e [w] v (puslèu que u). Aqueste signes èran desconeguts a l'epòca classic, mas a vegadas se signalava las vocalas longas per un apèx.
Gramatica
[modificar | Modificar lo còdi]Morfologia
[modificar | Modificar lo còdi]Sintaxi
[modificar | Modificar lo còdi]Autor de l'edat d’aur
[modificar | Modificar lo còdi]Lo mai ancian poèta de l'edat d'aur seriá Lucrèci, qu’escriguèt un long poèma epicurian titulat De rerum natura.
Catul escriguèt a una data un pauc posteriora. Foguèt un davancièr de l'importacion de la versificacion lirica grèga en latin. La poesia de Catul èra personala, erotica a vegada, de còps gaujosa. Escriviá pas que seguent la metrica grèga. Aquesta metrica contunhèt d’aver una influéncia sus l’estil e la sintaxi del latin poetic fins a que lo vam de la crestientat favorizèsse un estil diferent.
La tendéncia ellenisanta de l'edat d’aur ven a son apogèu amb Virgili, que l’Eneïda qu’es un poèma epica malèva a Omèr son estil. De tendéncias similaras s’encontran dins Oraci, que las Odas e las Satiras son escrichas al biais grèc, e qu’utiliza gaireben totas las formas fixas de la prosodia grèga en latin.
Ovidi escrich de longs e erudits poemas amb per subjècte la mitologia grèga, e de pèças semisatiricas coma L'Art d'aimar. Tibul e Propèrci escrivián tanben de poèmas prenent per modèls lo grècs precedent.
Pròsa
[modificar | Modificar lo còdi]En pròsa, una illustracion de l'edat d'aur del latin classic es Cesar, que lo Comentàris sus la Guèrra de las Gàllias presenta un estil laconic, precís e militar. Los discors de Ciceron, jurista e politic, coma Las Catilinària, foguèron consideradas pendent de sègles coma los extrachs melhors de pròsa en latin classic. Sos retoricas faguèron longtemps autoritat per l'expression latina.
L'istoriografia èra un autre genre important del latin classic. Amb Sallusti, que sa Conjuracion de Catilina e sa Guèrra de Jugurta son sas solas òbras complètas servadas. Un autre òbra d'importança es Ab Vrbe condita libri de Tit Livi, istòria de Roma dempuèi sa fondacion, que sols 35 dels 142 libres restan.
L'òbra tecnica mai importanta uèi gardada es De Architectura de Vitruvi, un recamp de metòdes de construcions, plans e dessenhs per la construcion d’ostals, e tanben la descripcion des maquina ajudant a bastir. Fa encara una descripcion de maquinas de guèrra e de molinas e pompas d’aiga.
L'edat d'argent du latin classic
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo latin classic contunhèt d'èsser utilizat pendent l'« edat d'argent » de la literatura latina classica. Se situís dins los sègles I e II seguent l'edat d’aur. La literatura de l'edat d'argent foguèt traditcionalament considerada coma inferiora a aquesta de l'edat d’aur. Tanben foguèt nomenat « postaugustinian ». D’entre las òbras trobats, aquestes de Plini lo Vièlh e de Plini lo Jove inspirèron los autors de las generacions futuras, subretot de la Renaissença.
- Fèdra (-15-50)
- Senèca lo Jove (-4-65)
- Plini l'Ancian (23-79)
- Petròni (v. 27-66)
- Persi (34-62)
- QuintiliAn (v. 35-v. 100)
- Lucan (39-65)
- Marcial (poèta) (40-v. 103)
- Estaci (45-96)
- Tacit (v. 56-v. 117)
- Plini lo jove (63-v. 113)
- Sueton (v. 70-v. 130)
- Juvenal (fl. 127)
- Aulu-Gelle (v. 125-v. 180)
- Apulèu (v. 125-v. 180)
L'edat d’argent tanben donèt dos romans latins: las Metamorfòsis d'Apulèu e lo Satiricon de Petròni.
Cambiaments estilistics
[modificar | Modificar lo còdi]La quita edat d'argent del latin pòt se dividís en doas temporadas. Una periòda d'experiment radical dins la srgonda mitat del sègle du I e un neoclassicisme al sègle II.
Jol règne de Neron e Domician, dels poètas coma Senèca lo Jove, Lucan eEstaci foguèton los davancièt d'un estil nòvel aviá plagut, desplagut e daissat en balanç, segon las epòcas e las criticas literàrias posterioras. Al subjècte de l’estil, las literaturas datant de Neron e de Flavian mòstran l'importança de l'ensenhament de la retorica dins l'educadion romana. L’estil, declamatòri, a vegada eloquent, es largament marcat per l’asianisme: s’i encontra un vocabulari exotic, des aforismes plan sonhat, a vegada al prejudici de la coeréncia tematica.
Los tèmas abordats a la fin del sègle I mòstran un interés per la violéncia, la mascaria, las passions extrèmas. Jos l'influéncia de l’estoïcisme, l'importança dels dieus passa, alara que la fisiologia de las emocions pren mai de plaça. De sentiments passionals coma la colèra, l’ufan e l’enveja son descrichas amb de tèrmes fins a anatomics d'inflamacion, d'edèma, de pujada de sang o de bila. Per Estaci per exemple, la respiracion de las Musas es descricha comme una calor (fèbre).
Alara que lor extremisme a l’encòp dins lo tèma et la diccion provoquèt contra aquestes poètas un cèrt reget dels autors del neoclassicisme, èran plan estimats a la Renaissança, e un cèrt retorn al vam pels poètas modernistas angleses.
A la fin del sègle I, la reaccion contra aquesta forma de poesia aviá començat. D’autors coma Tacit, Quintilian e Juvenal mòstran totes lo reson mai classicizant jos emperaire Trajan, Antonin le Pietós e sos successors.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Jean-Marie Pierret, Phonétique historique du français et notions de phonétique générale, Peeters, Louvain-la-Neuve, 1994, p. 138.
- ↑ Jean-Marie Pierret, op. cit., p. 137.
- ↑ Jean-Marie Pierret, op. cit., p. 139.
- ↑ 4,0 et 4,1 Jean-Marie Pierret, op. cit., p. 140.
- ↑ 5,0 et 5,1 Jean-Marie Pierret, op. cit., p. 141.
- ↑ Jean-Marie Pierret, op. cit., p. 139-140.
- ↑ Jean-Marie Pierret, op. cit., p. 137-141.
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- Jean-Marie Pierret, Phonétique historique du français et notions de phonétique générale, Peeters, 1994, 247 p. (ISBN 90-6831-608-7, lire en ligne)
- (en) Michael Weiss, Outline of the Historical and Comparative Grammar of Latin, Beech Stave Press, 2009 (ISBN 978-0-9747927-5-0)