İran sahasında da 'Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü dü... more İran sahasında da 'Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi Neźr-'Alí'nin sözlüğüdür. Bu çalışmanın amacı H 11. yüzyılda İran'da Neźr-'Alí tarafından Safevi padişahı Şāh Ŝafí Sām Mírzā'nın (hük. H 1038-1052/ 1629-1642) buyruğuyla yazılan Çağatay Türkçesi-Farsça sözlüğü incelemek, eserden elde edilen sözcüksel ve sözlüksel malzemeyi ortaya koymak ve başka eserlerle karşılaştırarak bu eserin Türk dilinin gelişme sürecine olan katkısını belirlemektir. Aynı zamanda Çağatay Türkçesi metinlerinin okunması ve değerlendirilmesinde karşılaşılan sorunların bu eser sayesinde giderilmesi ve böylelikle de Türk dil biliminin bazı sorunlarının çözülmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm olan "Giriş" bölümünde eser hakkında kısaca bilgi verilmiş; "Eserin Değerlendirilmesi" başlığı altındaki ikinci bölümde ise sözlüğün sözcük ve sözlük bilimsel incelenmesi yapılmıştır. "Eserin Değerlendirilmesi" başlıklı bölümde "Eserin Düzeni", "Yazım ve Söyleniş Biçimi", "Ses Bilgisi", "Söz Varlığı", "Tanıklar", "Örneklerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması", "Yanlış Maddeler ve Örnekler", "Ses Bilgisi Yanlışları", "Yazım ve Söyleniş Biçimi Yanlışları" ve "Köken Bilgisi" alt başlıkları ile bu gibi konular üzerinde durularak eser incelenmniştir. Bu bölümün "Örneklerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması"
İran sahasında "Alí Şír Nevāyí"nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzen... more İran sahasında "Alí Şír Nevāyí"nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi de Neźr-"Alí"nin sözlüğüdür. Bu çalışmanın amacı H. 11. yüzyılda İran"da Neźr-"Alí tarafından Safevi padişahı Şāh Ŝafí Sām Mírzā"nın (hük. H. 1038-1052/1629-1642) buyruğuyla yazılan Çağatay Türkçesi-Farsça sözlüğü tanıtmak, eserden elde edilen sözcüksel ve sözlüksel malzemeyi ortaya koymak ve başka eserlerle karşılaştırarak bu eserin Türk dilinin gelişme sürecine olan katkısını belirlemektir. Aynı zamanda Çağatay Türkçesi metinlerinin okunması ve değerlendirilmesinde karşılaşılan sorunların bu eser sayesinde giderilmesi ve böylelikle de Türk dil biliminin bazı sorunlarının çözülmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde önce "Çağatay Türkçesi", "Safeviler Döneminde Çağatay Türkçesi" ve "Neźr-"Alí" başlıkları altında bu konular işlenmiş; daha sonra "Neźr-"Alí"nin Sözlüğü" başlığı altında eser hakkında bilgiler verilmiş; "Eserin Tanıtımı ve Düzeni", "Eserin Yazma Nüshası", "Eserin Yazma Nüshasının Yazılış Özellikleri", "Eserin Üzerinde Yapılan Çalışma" ve "Maddelerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması" başlıkları ele alınmıştır. Bu bölümün "Maddelerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması" kısmında sahanın en önemli sözlüklerinden olan Abuşķa ve Mírzā Mehdí Ĥan Esterābādí tarafından yazılan Senglaĥ sözlüğü ile karşılaştırmalar yapılmıştır. Çalışma, Tahran Üniversitesi-Merkez Ktp. nr. 4354/3 (T), Tahran-Meclis Ktp. nr. 9176 (Sebt nr. 85417) (M) ve Kum-Gülpaygani Ktp. nr. 20/148-4028/1 (G) nüshalarına dayanmaktadır. Bu eser Nezrali"nin Çağatay Türkçesi Sözlüğü adıyla 2022 yılında TDK tarafından yayımlanmıştır.
One of the Chagatai Turkish dictionaries prepared to understand the works of 'Alí Şír Nevāyí in t... more One of the Chagatai Turkish dictionaries prepared to understand the works of 'Alí Şír Nevāyí in the Iran field is Ferāġí's dictionary. The aim of this study is to research the Turkish-Persian dictionary called Miftāģu'l-Luġat, which was written by Muģammed bin Żiyā'u'd-dín el-Ģüseyní Ferāġí in Iran in 1642 on behalf of the Safavid king Ŝafí bin Ŝafí, to reveal the lexical and lexicographic material obtained from the work, and to determine the contribution of this work to the development process of the Turkish language by comparing it with other works. The study consists of two parts.
İran sahasında da "Alí Şír Nevāyí"nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü dü... more İran sahasında da "Alí Şír Nevāyí"nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi Ferāġí'nin sözlüğüdür. Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Çalışmada önce "1642'de İran'da Muģammed bin Żiyā"u"d-dín el-Ģüseyní Ferāġí tarafından Safevi şahı Ŝafí bin Ŝafí adına yazılan Miftāģu"l-Luġat adlı Türkçe-Farsça Sözlüğü Türkçesi", "Safeviler Döneminde Çağatay Türkçesi" ve "Ferāġí" başlıkları hakkında; daha sonra "Ferāġí'nin Sözlüğü" başlığı altında eser hakkında bilgiler verilmiş; "Eserin Tanıtımı ve Sözlüğün Düzeni", "Eserin Yazma Nüshası", "Eserin Yazma Nüshasının Yazılış Özellikleri" ve "Eserin Üzerinde Yapılan Çalışma" başlıkları ele alınmıştır. Çalışma, İran-Tahran Milli Ktp., nr. 5-19055 el yazması nüshasına dayanmaktadır.
Tarih-i Vassaf, İlhanlı Devleti'nin divan hizmetinde bulunan Abdullah Vassaf tarafından beş cilt ... more Tarih-i Vassaf, İlhanlı Devleti'nin divan hizmetinde bulunan Abdullah Vassaf tarafından beş cilt hâlinde H 728'de (1328) yazılmıştır. Eserde Gazan Han Dönemi ile ilgili önemli bilgiler yer almaktadır. Çok süslü bir üslupla kaleme alınan eserdeki Arapça, Farsça, Türkçe ve Moğolca birçok sözcük ve terim metnin anlaşılmasını güçleştirmektedir. Bu sebepten dolayı eserin anlaşılması güç olan sözcüklerini içeren Ferheng-i Vassaf sözlüğü düzenlenmiştir. Sözlük, Nazmîzade Hüseyin tarafından H 1118 (1706) yılında kaleme alınmıştır. Bu sözlükte birtakım eksiklik ve yanlışlar yer almaktadır. Bu çalışmada önce eser hakkında kısaca bilgi verilmiş daha sonra Ferheng-i Vassaf'ta bulunan yanlışlar üzerinde durulmuştur.
Türkçenin çok eskiliğinden kaynaklanan sağlam yapısı ve güçlü dil bilgisi onu her zaman ilgi ve c... more Türkçenin çok eskiliğinden kaynaklanan sağlam yapısı ve güçlü dil bilgisi onu her zaman ilgi ve cazibe odağı kılmıştır. Tarih boyu bu dili başka dilli halklara öğretmek için çeşitli sözlükler ve dil bilgisi eserleri yaratıldığı gibi İran sahasında da birçok Türkçe dil bilgisi ve sözlük meydana getirilmiştir. Bunlardan Farhad Rahimi tarafından yayımlanan Abdurrahim Şirvanî’nin dil bilgisi ve sözlükten ibaret Mazharu’t-Türkî adlı eseri ve Kaçar Türk hâkimiyeti döneminden önceye ait olan Fevaid-i Ahmedî adlı eseri sayabiliriz. Fevaid-i Ahmedî Farsça ile yazılan Türkçe dil bilgisi ve Türkçe-Farsça sözlük ve Türkçe atasözlerinden ibaret bir eserdir. Fevaid-i Ahmedî, Muhammed Mehdi Tebrizî tarafından Seyyid Ahmed Ali Han Bahadırlı Bahadır adına 1784 yılında kaleme alınmıştır. Bu çalışmada kısa bir girişten sonra “Fevaid-i Ahmedî” başlığı altında verilen “Eserin Tanıtımı ve Düzeni”, “Eserin Yazma Nüshaları”, “Eserin Üzerinde Yapılan Çalışma”, “Eserin Sözcük Bilimi ve Sözlük Bilimi Açısından Değerlendirilmesi” alt başlıkları ile bu eser hakkında bilgi verilip incelenmiştir.
Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başları... more Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar kullanılmaya devam eden yazı dilidir. Nevāyí'nin ölümünden sonra, onun eserlerinin kolayca okunması için, İslam dünyasının her bir köşesinde çeşitli sözlükler yazılmaya başlandı. Genellikle Osmanlı imparatorluğu, İran, Azerbaycan, Hindistan ve Türkistan'da yazılan ve Türk dilinin gelişmesi tarihi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. İran sahasında da ‘Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi Fetģ-‘Alí Bin Kelb-‘Alí Bin Mürşid Ķulı Bin Fetģ-‘Alí Ķacar-ı Ķazvíní tarafından 1861'de İran'da yazılmış ve Çağatay Türkçesi-Farsça bir sözlük olan Luġat-ı Etrākiyye'dir. Bu çalışmada “Kaçarlar Dönemi ve Bu Dönemde Türk Dili ve Edebiyatının Durumu” ve “Fetģ-‘Alí Ķacar” ile ilgili bilgi verildikten sonra “Fetģ-‘Alí Ķacar'ın Sözlüğü” başlığı altında “Eserin Tanıtımı ve Sözlüğün Düzeni”, “Eser Üzerinde Yapılan Çalışmalar”, “Eserin Yazma Nüshaları”, “Eserin Yazma Nüshalarının Genel Özellikleri ve Soy Ağacı” ve “Eserin Yazma Nüshalarının Yazılış Özellikleri” hakkında bilgiler verilmiştir.
Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başları... more Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar kullanılmaya devam eden yazı dilidir. Nevayi'nin ölümünden sonra, genellikle onun eserlerinin kolayca okunması için, İslam dünyasının her bir köşesinde çeşitli sözlükler yazılmaya başlandı. Genellikle Osmanlı İmparatorluğu, İran, Azerbaycan, Hindistan veya Türkistan'da yazılan ve Türk dilinin tarihî gelişimi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. Bu çalışmada başlıca Çağatay Türkçesi sözlükleri ve üzerlerindeki çalışmalar verilmiştir.
Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başları... more Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar kullanılmaya devam eden yazı dilidir. Nevayi'nin ölümünden sonra, onun eserlerinin kolayca okunması için, İslam dünyasının her bir köşesinde çeşitli sözlükler yazılmaya başlandı. Genellikle Osmanlı imparatorluğu, İran, Azerbaycan, Hindistan veya Türkistan'da yazılan ve Türk dilinin gelişmesi tarihi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. İran sahasında Ali Şir Nevayi'nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bu çalışmada İran kitaplıklarında bulunan Çağatay Türkçesi el yazması sözlüklerine de yer verilmiştir.
Özet: Kavsî-i Tebrizî, XVII. yüzyıl Azerbaycan şairlerindendir. Bu çalışmada, XVII. Yüzyıl Azerba... more Özet: Kavsî-i Tebrizî, XVII. yüzyıl Azerbaycan şairlerindendir. Bu çalışmada, XVII. Yüzyıl Azerbaycan Şairi Kavsî-yi Tebrizî'nin yaşamı ile ilgili kısa bilgi verildikten sonra bazı farklı özellikler barındıran divanının üzerine bir dil incelemesi yapılmıştır. Eski Türkçe, Eski Anadolu Türkçesi, Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi temelinde artzamanlı çalışma yöntemiyle divanın ses ve biçim özellikleri göz önünde bulundurularak onun belli başlı özellikleri sıralanmış, böylece de Türk dili tarihi özellikle de Azerbaycan Türk dili tarihine bir katkı yapmak amaçlanmıştır. Abstract: Kavsî-i Tebrizî was an Azerbaijani poet in the 17 th century. In this paper, after giving some brief information about the life of Kavsî-yi Tebrizî, a linguistic analysis of his " divan " (poems) hosting some idiosyncratic features is aimed at. On the basis of Old Turkish and Old Anatolian Turkish, Turkish Language of Turkey and Azerbaijani Turkish have been compared using the diachronic method considering phonetic and morphological characteristics of his work. Thus, a probable contribution to the history of Turkish language, especially to the history of Azerbaijani Turkish language is intended.
İran sahasında da 'Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü dü... more İran sahasında da 'Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi Neźr-'Alí'nin sözlüğüdür. Bu çalışmanın amacı H 11. yüzyılda İran'da Neźr-'Alí tarafından Safevi padişahı Şāh Ŝafí Sām Mírzā'nın (hük. H 1038-1052/ 1629-1642) buyruğuyla yazılan Çağatay Türkçesi-Farsça sözlüğü incelemek, eserden elde edilen sözcüksel ve sözlüksel malzemeyi ortaya koymak ve başka eserlerle karşılaştırarak bu eserin Türk dilinin gelişme sürecine olan katkısını belirlemektir. Aynı zamanda Çağatay Türkçesi metinlerinin okunması ve değerlendirilmesinde karşılaşılan sorunların bu eser sayesinde giderilmesi ve böylelikle de Türk dil biliminin bazı sorunlarının çözülmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm olan "Giriş" bölümünde eser hakkında kısaca bilgi verilmiş; "Eserin Değerlendirilmesi" başlığı altındaki ikinci bölümde ise sözlüğün sözcük ve sözlük bilimsel incelenmesi yapılmıştır. "Eserin Değerlendirilmesi" başlıklı bölümde "Eserin Düzeni", "Yazım ve Söyleniş Biçimi", "Ses Bilgisi", "Söz Varlığı", "Tanıklar", "Örneklerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması", "Yanlış Maddeler ve Örnekler", "Ses Bilgisi Yanlışları", "Yazım ve Söyleniş Biçimi Yanlışları" ve "Köken Bilgisi" alt başlıkları ile bu gibi konular üzerinde durularak eser incelenmniştir. Bu bölümün "Örneklerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması"
İran sahasında "Alí Şír Nevāyí"nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzen... more İran sahasında "Alí Şír Nevāyí"nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi de Neźr-"Alí"nin sözlüğüdür. Bu çalışmanın amacı H. 11. yüzyılda İran"da Neźr-"Alí tarafından Safevi padişahı Şāh Ŝafí Sām Mírzā"nın (hük. H. 1038-1052/1629-1642) buyruğuyla yazılan Çağatay Türkçesi-Farsça sözlüğü tanıtmak, eserden elde edilen sözcüksel ve sözlüksel malzemeyi ortaya koymak ve başka eserlerle karşılaştırarak bu eserin Türk dilinin gelişme sürecine olan katkısını belirlemektir. Aynı zamanda Çağatay Türkçesi metinlerinin okunması ve değerlendirilmesinde karşılaşılan sorunların bu eser sayesinde giderilmesi ve böylelikle de Türk dil biliminin bazı sorunlarının çözülmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde önce "Çağatay Türkçesi", "Safeviler Döneminde Çağatay Türkçesi" ve "Neźr-"Alí" başlıkları altında bu konular işlenmiş; daha sonra "Neźr-"Alí"nin Sözlüğü" başlığı altında eser hakkında bilgiler verilmiş; "Eserin Tanıtımı ve Düzeni", "Eserin Yazma Nüshası", "Eserin Yazma Nüshasının Yazılış Özellikleri", "Eserin Üzerinde Yapılan Çalışma" ve "Maddelerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması" başlıkları ele alınmıştır. Bu bölümün "Maddelerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması" kısmında sahanın en önemli sözlüklerinden olan Abuşķa ve Mírzā Mehdí Ĥan Esterābādí tarafından yazılan Senglaĥ sözlüğü ile karşılaştırmalar yapılmıştır. Çalışma, Tahran Üniversitesi-Merkez Ktp. nr. 4354/3 (T), Tahran-Meclis Ktp. nr. 9176 (Sebt nr. 85417) (M) ve Kum-Gülpaygani Ktp. nr. 20/148-4028/1 (G) nüshalarına dayanmaktadır. Bu eser Nezrali"nin Çağatay Türkçesi Sözlüğü adıyla 2022 yılında TDK tarafından yayımlanmıştır.
One of the Chagatai Turkish dictionaries prepared to understand the works of 'Alí Şír Nevāyí in t... more One of the Chagatai Turkish dictionaries prepared to understand the works of 'Alí Şír Nevāyí in the Iran field is Ferāġí's dictionary. The aim of this study is to research the Turkish-Persian dictionary called Miftāģu'l-Luġat, which was written by Muģammed bin Żiyā'u'd-dín el-Ģüseyní Ferāġí in Iran in 1642 on behalf of the Safavid king Ŝafí bin Ŝafí, to reveal the lexical and lexicographic material obtained from the work, and to determine the contribution of this work to the development process of the Turkish language by comparing it with other works. The study consists of two parts.
İran sahasında da "Alí Şír Nevāyí"nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü dü... more İran sahasında da "Alí Şír Nevāyí"nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi Ferāġí'nin sözlüğüdür. Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Çalışmada önce "1642'de İran'da Muģammed bin Żiyā"u"d-dín el-Ģüseyní Ferāġí tarafından Safevi şahı Ŝafí bin Ŝafí adına yazılan Miftāģu"l-Luġat adlı Türkçe-Farsça Sözlüğü Türkçesi", "Safeviler Döneminde Çağatay Türkçesi" ve "Ferāġí" başlıkları hakkında; daha sonra "Ferāġí'nin Sözlüğü" başlığı altında eser hakkında bilgiler verilmiş; "Eserin Tanıtımı ve Sözlüğün Düzeni", "Eserin Yazma Nüshası", "Eserin Yazma Nüshasının Yazılış Özellikleri" ve "Eserin Üzerinde Yapılan Çalışma" başlıkları ele alınmıştır. Çalışma, İran-Tahran Milli Ktp., nr. 5-19055 el yazması nüshasına dayanmaktadır.
Tarih-i Vassaf, İlhanlı Devleti'nin divan hizmetinde bulunan Abdullah Vassaf tarafından beş cilt ... more Tarih-i Vassaf, İlhanlı Devleti'nin divan hizmetinde bulunan Abdullah Vassaf tarafından beş cilt hâlinde H 728'de (1328) yazılmıştır. Eserde Gazan Han Dönemi ile ilgili önemli bilgiler yer almaktadır. Çok süslü bir üslupla kaleme alınan eserdeki Arapça, Farsça, Türkçe ve Moğolca birçok sözcük ve terim metnin anlaşılmasını güçleştirmektedir. Bu sebepten dolayı eserin anlaşılması güç olan sözcüklerini içeren Ferheng-i Vassaf sözlüğü düzenlenmiştir. Sözlük, Nazmîzade Hüseyin tarafından H 1118 (1706) yılında kaleme alınmıştır. Bu sözlükte birtakım eksiklik ve yanlışlar yer almaktadır. Bu çalışmada önce eser hakkında kısaca bilgi verilmiş daha sonra Ferheng-i Vassaf'ta bulunan yanlışlar üzerinde durulmuştur.
Türkçenin çok eskiliğinden kaynaklanan sağlam yapısı ve güçlü dil bilgisi onu her zaman ilgi ve c... more Türkçenin çok eskiliğinden kaynaklanan sağlam yapısı ve güçlü dil bilgisi onu her zaman ilgi ve cazibe odağı kılmıştır. Tarih boyu bu dili başka dilli halklara öğretmek için çeşitli sözlükler ve dil bilgisi eserleri yaratıldığı gibi İran sahasında da birçok Türkçe dil bilgisi ve sözlük meydana getirilmiştir. Bunlardan Farhad Rahimi tarafından yayımlanan Abdurrahim Şirvanî’nin dil bilgisi ve sözlükten ibaret Mazharu’t-Türkî adlı eseri ve Kaçar Türk hâkimiyeti döneminden önceye ait olan Fevaid-i Ahmedî adlı eseri sayabiliriz. Fevaid-i Ahmedî Farsça ile yazılan Türkçe dil bilgisi ve Türkçe-Farsça sözlük ve Türkçe atasözlerinden ibaret bir eserdir. Fevaid-i Ahmedî, Muhammed Mehdi Tebrizî tarafından Seyyid Ahmed Ali Han Bahadırlı Bahadır adına 1784 yılında kaleme alınmıştır. Bu çalışmada kısa bir girişten sonra “Fevaid-i Ahmedî” başlığı altında verilen “Eserin Tanıtımı ve Düzeni”, “Eserin Yazma Nüshaları”, “Eserin Üzerinde Yapılan Çalışma”, “Eserin Sözcük Bilimi ve Sözlük Bilimi Açısından Değerlendirilmesi” alt başlıkları ile bu eser hakkında bilgi verilip incelenmiştir.
Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başları... more Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar kullanılmaya devam eden yazı dilidir. Nevāyí'nin ölümünden sonra, onun eserlerinin kolayca okunması için, İslam dünyasının her bir köşesinde çeşitli sözlükler yazılmaya başlandı. Genellikle Osmanlı imparatorluğu, İran, Azerbaycan, Hindistan ve Türkistan'da yazılan ve Türk dilinin gelişmesi tarihi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. İran sahasında da ‘Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi Fetģ-‘Alí Bin Kelb-‘Alí Bin Mürşid Ķulı Bin Fetģ-‘Alí Ķacar-ı Ķazvíní tarafından 1861'de İran'da yazılmış ve Çağatay Türkçesi-Farsça bir sözlük olan Luġat-ı Etrākiyye'dir. Bu çalışmada “Kaçarlar Dönemi ve Bu Dönemde Türk Dili ve Edebiyatının Durumu” ve “Fetģ-‘Alí Ķacar” ile ilgili bilgi verildikten sonra “Fetģ-‘Alí Ķacar'ın Sözlüğü” başlığı altında “Eserin Tanıtımı ve Sözlüğün Düzeni”, “Eser Üzerinde Yapılan Çalışmalar”, “Eserin Yazma Nüshaları”, “Eserin Yazma Nüshalarının Genel Özellikleri ve Soy Ağacı” ve “Eserin Yazma Nüshalarının Yazılış Özellikleri” hakkında bilgiler verilmiştir.
Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başları... more Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar kullanılmaya devam eden yazı dilidir. Nevayi'nin ölümünden sonra, genellikle onun eserlerinin kolayca okunması için, İslam dünyasının her bir köşesinde çeşitli sözlükler yazılmaya başlandı. Genellikle Osmanlı İmparatorluğu, İran, Azerbaycan, Hindistan veya Türkistan'da yazılan ve Türk dilinin tarihî gelişimi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. Bu çalışmada başlıca Çağatay Türkçesi sözlükleri ve üzerlerindeki çalışmalar verilmiştir.
Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başları... more Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 15. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar kullanılmaya devam eden yazı dilidir. Nevayi'nin ölümünden sonra, onun eserlerinin kolayca okunması için, İslam dünyasının her bir köşesinde çeşitli sözlükler yazılmaya başlandı. Genellikle Osmanlı imparatorluğu, İran, Azerbaycan, Hindistan veya Türkistan'da yazılan ve Türk dilinin gelişmesi tarihi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. İran sahasında Ali Şir Nevayi'nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bu çalışmada İran kitaplıklarında bulunan Çağatay Türkçesi el yazması sözlüklerine de yer verilmiştir.
Özet: Kavsî-i Tebrizî, XVII. yüzyıl Azerbaycan şairlerindendir. Bu çalışmada, XVII. Yüzyıl Azerba... more Özet: Kavsî-i Tebrizî, XVII. yüzyıl Azerbaycan şairlerindendir. Bu çalışmada, XVII. Yüzyıl Azerbaycan Şairi Kavsî-yi Tebrizî'nin yaşamı ile ilgili kısa bilgi verildikten sonra bazı farklı özellikler barındıran divanının üzerine bir dil incelemesi yapılmıştır. Eski Türkçe, Eski Anadolu Türkçesi, Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi temelinde artzamanlı çalışma yöntemiyle divanın ses ve biçim özellikleri göz önünde bulundurularak onun belli başlı özellikleri sıralanmış, böylece de Türk dili tarihi özellikle de Azerbaycan Türk dili tarihine bir katkı yapmak amaçlanmıştır. Abstract: Kavsî-i Tebrizî was an Azerbaijani poet in the 17 th century. In this paper, after giving some brief information about the life of Kavsî-yi Tebrizî, a linguistic analysis of his " divan " (poems) hosting some idiosyncratic features is aimed at. On the basis of Old Turkish and Old Anatolian Turkish, Turkish Language of Turkey and Azerbaijani Turkish have been compared using the diachronic method considering phonetic and morphological characteristics of his work. Thus, a probable contribution to the history of Turkish language, especially to the history of Azerbaijani Turkish language is intended.
Hz. Zerdüşt'ün zamanındaki Med-Manna halklarının dilinde, yeniden bir araya toplanmıştır. İşte bu... more Hz. Zerdüşt'ün zamanındaki Med-Manna halklarının dilinde, yeniden bir araya toplanmıştır. İşte bu ilk kez toplanan Avesta, Sasaniler dönemi Erdeşir Babekan'ın emriyle Pehleviceye çevrilmiştir. Mani gibi büyük düşünür ve ressam (215-276) da böyle bir ortamda yetişmiştir. Tarihçi bilginlerin Eşkaniler döneminden verdikleri bilgilere göre Kelile ve Dimne, Eşkaniler döneminde bir Part yazar tarafından yazılmıştır. Bu eser de Sasaniler döneminde Pehleviceye çevrilmiştir. Sasaniler zamanında çevrilen Camasbname, Yadigar-i Zeriran ve Diraht-i Asuri gibi eserler de Eşkani dönemi eserleri kabul edilmektedir. Eşkanilerden sonra egemen olan Hint-Avrupa dilli Sasanilerin egemenliği İslam'a kadar sürmüştür. 7 Azerbaycan Türk araştırmacısı Yavuz Akpınar'a göre, bu eski dönemlerden çeşitli sebeplerle kalmış isimler (kişi ve yer adları), arkeolojik buluntular ve bazı mimari kalıntılar, bölgedeki zengin Proto-Türk kültürünün izlerini taşımaktadır. Yine kökleri bu dönemlere kadar inen sözlü edebiyat örnekleri, masallar, efsaneler, anonim şiir parçaları tespit edilmiştir. 8 4-5.yy.'larda Güney Kafkasya ve Azerbaycan'da Hazarlar ve Hun adlı kabileler de görülmektedir. 9 Kuşkusuz, 5-8.yy.'larda meydana gelen Orhun-Yenisey ve Uygur abideleri ve 8.yy.'lardan itibaren de Uygur edebiyatı, yalnız bir halkın değil; bütün, Türk dilinde konuşan halkların genel edebî mirası olarak alınmalıdır. 10
Şimdiye kadar, Bazı tarihçiler, dünya tarihçilerinin ge-nelinin aksine, İran Türklerinin eski tar... more Şimdiye kadar, Bazı tarihçiler, dünya tarihçilerinin ge-nelinin aksine, İran Türklerinin eski tarihi hakkında ya hiç konuşmadılar, ya da gerçekleri tersine çevirerek yurdumu-zun tarihini Akamenitlerle başladığını iddia ettiler. Halbuki, bugün tarih bilimi, Hint-Avrupa dilli Persle-rin, 10 boyunun milattan 900 yıl önce doğu yönünden İran çölüne geldiklerini ve Elam şehzadelerinin egemenliği altın-da olan çağdaş Fars ve Kirman vilayetlerinde, Elam yöneti-minin izniyle, yurt edinerek yaşadıklarını kesin olarak gös-termektedir. Onlardan yaklaşık 3500 yıl önce Türkler, İran topraklarında uygarlıklar ve devletler kurmuşlardır.
Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere dünyanın her köşesinde birçok Çağatay Türkçesi sözlüğ... more Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere dünyanın her köşesinde birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi 17. Yüzyılda İran sahasında Safevi şahı Ŝafí bin Ŝafí'nin adına yazılmış Ferāġí mahlaslı Muģammed bin Żiyā'u'd-dín Ģüseyní'nin Miftāģu'l-Luġat adlı Çağatay Türkçesi-Farsça sözlüğüdür. Toplam madde sayısı 720 olan bu eser, Farhad Rahimi tarafından 2021 yılında Türkiye'de ve 2024 yılında İran'da yayımlanmıştır. 1642'de yazılan bu eserin biricik nüshası İran-Tahran Milli Kütüphanesinin 5-19055 numarasında saklanmaktadır. Bu sözlüklerden bir diğeri Mirza Mehdi Han Esterabadi tarafından H. 1172-1173'te (1758-1760) İran'da yazılmış Çağatay Türkçesi-Farsça bir sözlük olan Senglaĥ'tır. Genellikle Osmanlı imparatorluğu, İran, Azerbaycan, Horasan, Hindistan veya Türkistan'da yazılan ve Türk dilinin gelişme tarihi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. Bu sözlükler, Caferoğlu'nun deyimi ile, ne yazık ki yanlışlıktan uzak kalmamışlardır. İşte bütün yazılan bu sözlüklerde olduğu gibi Senglaĥ ve Ferāġí sözlüğünde de bu tür yanlışlıklar bulunmaktadır. Ferāġí'nin yanlışlarının bir kısmı Senglaĥ'ta belirtilerek düzeltilmiştir. Ferāġí'de doğru olduğu halde Senglaĥ'ta yanlış sayılan maddeler bulunmaktadır. Bu çalışmanın bir diğer amacı bu türlü yanlışları belirlemek olmuştur.
"O'zbek tili taraqqiyoti va xalqaro hamkorlik masalalari" Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya mater... more "O'zbek tili taraqqiyoti va xalqaro hamkorlik masalalari" Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari.-Toshkent, 2024. Mas'ul muharrir: Sh. Sirojiddinov filologiya fanlari doktori, akademik Tahrir hay'ati: O.Jamoldinova-ilmiy va innovatsiya ishlari boʻyicha prorektor H.Dadaboyevfilologiya fanlari doktori, professor B.Abdushukurovfilologiya fanlari doktori, professor Z.Xolmanovafilologiya fanlari doktori, professor M.Xakimovafilologiya fanlari doktori, professor v.b. M.Qurbonova-filologiya fanlari doktori, professor v.b. M.Umurzoqovafilologiya fanlari nomzodi, dotsent S.Bozorova-katta oʻqituvchi D.Muhammadiyeva-filologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), dotsent M.Shamsiyevafilologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), katta o'qituvchi K.Rixsiyevafilologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), katta o'qituvchi I.O'razovafilologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), katta o'qituvchi G.Komilova-filologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), dotsent M.Xolmuradovafilologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), katta o'qituvchi S.Qahhorova-katta oʻqituvchi D.Mahkamova-katta oʻqituvchi D.Kenjayeva-oʻqituvchi Z.Davronovatayanch doktorant Z.O'rinovatayanch doktorant A.Yusupovatayanch doktorant O.Nurullayevatayanch doktorant M.Abduzizovatayanch doktorant Ushbu ilmiy maqolalar to'plami O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 20-oktabrdagi "Mamlakatimizda o'zbek tilini yanada rivojlantirish va til siyosatini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PF-6084-sonli Farmoniga muvofiq "2020-2030yillarda o'zbek tilini rivojlantirish va til siyosatini takomillashtirish konsepsiya"sida belgilangan vazifalarning ijrosini ta'minlash maqsadida Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o'zbek tili va adabiyoti universitetida 2024-yilning 19-oktabr kuni ilmiy va ilmiy-texnik tadbirlar rejasi asosida tashkil qilingan "O'zbek tili taraqqiyoti va xalqaro hamkorlik masalalari" mavzusidagi ilmiy-amaliy anjuman materiallarini o'z ichiga oladi. Maqolalar o'zbek tilining tarixiy taraqqiyoti, turkologiya, shevashunoslik, lug'atshunoslik, o'zbek tilshunosligidagi zamonaviy yo'nalishlar masalalariga bag'ishlangan. Maqolalarda o'zbek tilining tarixiy ildizlarini yoritish, mumtoz manbalardagi tilshunoslikka doir qarashlarni o'rganish, sotsiolingvistika, lingvokulturologiya, psixolingvistika, neyrolingvistika, kognitiv tilshunoslik, pragmalingvistika, lingvopoetika, lingvofolkloristika, lingvodidaktika, kompyuter lingvistikasi, korpus lingvistikasi kabi zamonaviy yo'nalishlarda integrativ yondashuv asosida tadqiqotlar olib borish, til nazariyasi va amaliy tilshunoslik, tarjimashunoslik muammolarini tahlil qilish o'zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeyini oshirishda dolzarb ahamiyat kasb etishi ta'kidlangan. Mazkur to'plam tilshunoslikka doir masalalarni o'zbek tili tarixi va bugungi taraqqiyotini uyg'unlikda hamda integratsiya asosida tadqiq qilishga yo'naltiradi. Mazkur toʻplam professor-oʻqituvchilar, doktorantlar, tadqiqotchilar, magistrantlar hamda barcha qiziquvchilarga moʻljallangan. Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat oʻzbek tili va adabiyoti universiteti Kengashining 2024-yil 7-oktabrdagi majlisida muhokama qilingan va nashrga tavsiya qilingan (2-sonli bayonnoma). Ilmiy maqolalar to'plami O'zbek tilini rivojlantirish jamgarmasi tomonidan nashr etilgan. "Development of the Uzbek language and issues of international cooperation" Materials of international scientific-practical conference.-Tashkent, 2024.
Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere dünyanın her köşesinde birçok Çağatay Türkçesi sözlüğ... more Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere dünyanın her köşesinde birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi 17. Yüzyılda İran sahasında Safevi padişahı Şāh Ŝafí Sām Mírzā'nın buyruğuyla yazılan Neźr-'Alí'nin Çağatay Türkçesi-Farsça sözlüğüdür. Genellikle Osmanlı imparatorluğu, İran, Azerbaycan, Horasan, Hindistan veya Türkistan'da yazılan ve Türk dilinin gelişme tarihi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolü oluşturmuştur. Bu sözlükler, Caferoğlu'nun deyimi ile, ne yazık ki yanlışlıktan uzak kalmamışlardır. İşte bütün yazılan bu sözlüklerde olduğu gibi Neźr-'Alí'nin Sözlüğünde de bu tür yanlışlıklar bulunmaktadır. Bu eserde bulunan yanlışların çoğu Abuşka sözlüğünden kaynaklanmaktadır. Bu çalışmanın amacı bu türlü yanlışları belirlemek olmuştur.
Öz. 'Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere dünyanın her köşesinde birçok Çağatay Türkçesi s... more Öz. 'Alí Şír Nevāyí'nin eserlerini anlamak üzere dünyanın her köşesinde birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi 17. Yüzyılda İran sahasında Safevi şahı Ŝafí bin Ŝafí'nin adına yazılmış Ferāġí mahlaslı Muģammed bin Żiyā'u'd-dín Ģüseyní'nin Çağatay Türkçesi-Farsça sözlüğüdür. Miftāģu'l-Luġat adını taşıyan ve 1642'de yazılan bu eserin biricik nüshası İran-Tahran Milli Kütüphanesinin 5-19055 numarasında saklanmaktadır. Toplam madde sayısı 719 olan bu eser, Farhad Rahimi tarafından 2021 yılında yayımlanmıştır. Bu eserdeki maddeler geniş Türk dili alanından seçilmiştir. Ancak örneklerin çoğunu Nevāyí'nin eserlerinden özellikle de Ġarāyibü'ŝ-Ŝıġar adlı eserinden seçtiği için bu eseri Çağatay Türkçesi Sözlüğü biçiminde adlandırmak yanlış olmasa gerek. Bu eserde Nāŝıru'd-dín Rabġuzí'nin Ķıŝaŝu'l-Enbiyā'sına da başvurulmuştur. Sözlükte bulunan eskicil sözcüklerin çoğu bu eserden kaynaklanmaktadır. Bu çalışmanın amacı bu türlü eskicil ögeleri belirlemek olmuştur.
Z-45 Mas'ul muharrirlar: Shuhrat SIROJIDDINOV, filologiya fanlari doktori, professor Alisher Navo... more Z-45 Mas'ul muharrirlar: Shuhrat SIROJIDDINOV, filologiya fanlari doktori, professor Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o'zbek tili va adabiyoti universiteti rektori Zokirjon MASHRABOV, geologiya-mineralogiya fanlari nomzodi, professor, Bobur nomli xalqaro jamoat fondi raisi Tahrir hay'ati: Sirojiddin Sayyid (O'zbekiston), Elisabetta Ragagnin (Italiya), Almaz Ulvi (Ozarbayjon), Tanju Oral Seyhan (Turkiya), Darya Jigulskaya (Rossiya), Farhad Rahimi (Eron), Vahob Rahmonov (O'zbekiston), Hamidulla Dadaboyev (O'zbekiston), Rukhsana Iftikhar (Pokiston), Islam Jemeney (Qozog'iston), Hamidulla Boltaboyev (O'zbekiston), Qosimjon Sodiqov (O'zbekiston), Nurboy Jabborov (O'zbekiston), Ne'matilla Otajonov (O'zbekiston), Abdumajid Madraimov (O'zbekiston), Nusratulla Jumaxo'ja (O'zbekiston), Omonulla Bo'riyev (O'zbekiston), Sultonmurod Olim (O'zbekiston), Iqboloy Adizova (O'zbekiston), Burobiya Rajabova (O'zbekiston), Shuhrat Hayitov (O'zbekiston), Odina Jamoldinova (O'zbekiston), Zulxumor Xolmanova (O'zbekiston), Nozliya Normurodova (O'zbekiston), Ziyoda Teshaboyeva (O'zbekiston), Dilnavoz Yusupova (O'zbekiston), Karomat Mullaxo'jayeva (O'zbekiston), Otabek Jo'raboyev (O'zbekiston), Marg'uba Abdullayeva (O'zbekiston), Oysara Madaliyeva (O'zbekiston), Hilola Nazirova (O'zbekiston), Nodirbek Jo'raqo'ziyev (O'zbekiston), Sabohat Bozorova (O'zbekiston,) Ozoda Tojiboyeva (O'zbekiston), Dilafruz Muhammadiyeva (O'zbekiston) Ushbu to'plamda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2023-yil 25-yanvardagi "Buyuk shoir va olim, mashhur davlat arbobi Zahiriddin Muhammad Bobur tavalludining 540 yilligini keng nishonlash to'g'risida"gi PQ-20sonli Qaroriga ko'ra o'tkazilayotgan "Zahiriddin Muhammad Bobur merosining Sharq davlatchiligi va madaniyati rivojida tutgan o'rni" mavzusidagi uluslararo ilmiy-nazariy konferansi materiallari jamlangan. To'plamda shoh va shoir Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti, faoliyati, adabiy-ilmiy merosining mumtoz adabiyot rivojidagi o'rni, adabiy-lingvistik, tarixiy-sotsiologik tadqiqi, shuningdek, Bobur va boburiylar siymosining zamonaviy adabiyotdagi badiiy talqini, adabiy ta'sir va izdoshlik masalalariga bag'ishlangan maqolalar oʻrin olgan. Kitob filolog mutaxassislar, ilmiy tadqiqotchilar, magistrantlar va bakalavriat talabalari hamda keng o'quvchilar ommasiga mo'ljallangan. Mualliflar qarashi va asarlar nomlaridagi imlo tahririyat nuqtayi nazaridan farqlanishi mumkin.
Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 13. yüzyılın başları... more Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemi olan Çağatay Türkçesi, Doğu Türklerinin 13. yüzyılın başlarından 20. yüzyılın başlarına kadar kullanılmaya devam eden yazı dilidir. Nevayi'nin ölümünden sonra, onun eserlerinin kolayca okunması için, İslam dünyasının her bir köşesinde çeşitli sözlükler yazılmaya başlandı. Genellikle Osmanlı imparatorluğu, İran, Azerbaycan, Hindistan ve Türkistan'da yazılan ve Türk dilinin gelişmesi tarihi için çok büyük bir değere sahip olan bu sözlükler bir sözlükçülük ekolu oluşturmuştur. İran sahasında da Ali Şir Nevayi'nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi Fethali Kaçar tarafından 1861'de İran'da yazılmış ve Çağatay Türkçesi-Farsça bir sözlük olan Luġat-ı Etrākiyye'dir. Bu çalışmada inceleme konumuz olan sözlükte yer alan Moğolca veya Türkçe-Moğolca ortak ve benzer sözcükler üzerinde durulmuştur.
Uploads
Papers by Farhad Rahimi