Wikipedia

Rzeki na Węgrzech

lista w projekcie Wikimedia
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez PBbot (dyskusja | edycje) o 21:00, 21 lut 2022. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 21 lut 2022, była oparta na tej wersji.

Obecnie wszystkie rzeki na Węgrzech należą do zlewiska Morza Czarnego. Niegdyś na terenie Węgier istniał również duży obszar bezodpływowy (o powierzchni ponad 5 tys. km²), którego wody trafiały do wówczas endoreicznego jeziora Balaton, jednak w wyniku uregulowania górnego biegu rzeki Sió w październiku 1863 roku, stał się on częścią dorzecza Dunaju[1][2].

Całe terytorium Węgier znajduje się w dorzeczu Dunaju. Mimo że jest on jedyną rzeką główną przepływającą przez ten kraj, sieć rzeczna Węgier, składająca się z drugiej pod względem długości rzeki Europy oraz jej dopływów, jest stosunkowo gęsta i dobrze rozwinięta[3].

Sieć rzeczna w Kotlinie Panońskiej

Najdłuższe rzeki Węgier

Poniższa tabela przedstawia 10 najdłuższych rzek płynących przez teren Węgier.

Lp. Rzeka Długość w granicach Węgier (km) Długość (km) Komitaty Recypient
1. Cisa (Tisza) 597[4] 966[5]   Szabolcs-Szatmár-Bereg,   Borsod-Abaúj-Zemplén,   Hajdú-Bihar,
  Jász-Nagykun-Szolnok,   Heves,   Bács-Kiskun, Szablon:Państwo dane Csongrád 		Dunaj
2. Dunaj (Duna) 417[6][7] 2857[3]   Győr-Moson-Sopron,   Komárom-Esztergom,   Pest,   Budapeszt,
  Fejér,   Bács-Kiskun,   Tolna,   Baranya 		Morze Czarne
3. Raba (Rába) 188[8] 311[9]   Vas,   Győr-Moson-Sopron,   Veszprém Dunaj
4. Zagyva 179 179[10]   Nógrád,   Heves,   Jász-Nagykun-Szolnok,   Pest Cisa
5. Hortobágy-Berettyó 167 167[11]   Szabolcs-Szatmár-Bereg,   Hajdú-Bihar,   Jász-Nagykun-Szolnok,   Békés Keresz
6. Ipola (Ipoly) 143[12] 212[9][13]   Nógrád,   Pest Dunaj
7. Drawa (Dráva) 133[14] 749[15]   Somogy,   Baranya Dunaj
8. Keresz (Körös) 129 129[16]   Békés,   Jász-Nagykun-Szolnok, Szablon:Państwo dane Csongrád Cisa
9. Zala 126[a][17] 126[18]   Vas,   Zala,   Somogy jezioro Balaton
10. Sajó 125[19] 229[20]   Borsod-Abaúj-Zemplén Cisa
 
Zakole Dunaju pod Wyszehradem

Rzeki Węgier o największej powierzchni zlewni

Powierzchnia Węgier liczy około 90 030 km² i w całości znajduje się w dorzeczu Dunaju. W jego obrębie można wyróżnić wiele zlewni dopływów tej rzeki, wśród których mocno wyróżnia się zlewnia Cisy, zajmująca ponad połowę terytorium Węgier (powyżej 46 tys. km²). Ponadto niektóre węgierskie rzeki odprowadzające wodę z rozległych obszarów, jak np. Drawa czy Marusza, nie mają rozbudowanej sieci dopływów na terenie Węgier, a większa część ich zlewni znajduje się często poza granicami tego kraju.

Lp. Rzeka Powierzchnia zlewni (km²) Udział węgierskiej
powierzchni zlewni[b] (%)
Na Węgrzech Całkowita
1. Dunaj 90 030[21] 801 463 11,6
2. Cisa 46 213[22] 157 186 29,4
3. Sió 14 728[23] 14 728 100
4. Keresz 12 942[24] 27 537 47,0
5. Raba 6847[9] 11 327 60,4
6. Drawa 6154[14] 40 154 15,3
7. Hortobágy-Berettyó 5771[24] 5771 100
8. Zagyva 5578[24] 5578 100
9. Sajó 5545[24] 12 708 43,6
10. Szybki Keresz 3248[25] 9211 35,3

Rzeki Węgier o największym przepływie

Wiele rzek o dużych wielkościach przepływu na terenie Węgier, przez znaczną część swojego biegu płynie poza granicami tego kraju[26]. Dobrym tego przykładem jest m.in. Marusza, która, choć zajmuje 4. miejsce wśród węgierskich rzek o największym przepływie, liczy na terenie Węgier niecałe 50 km, a wielokrotnie dłuższy jej odcinek znajduje się na obszarze Rumunii.

Lp. Rzeka Średnia wielkość
przepływu[27] (m³/s) 		Miejsce pomiaru
1. Dunaj 2350 Budapeszt
2. Cisa 820[28] Segedyn
3. Drawa 653 Aljmaš[c][d]
4. Marusza (Maros) 155 Makó
5. Mura 154,8 Gornja Radgona[c]
6. Bodrog 115 Streda nad Bodrogom[e]
7. Samosz (Szamos) 114 Satu Mare[f][g][29]
8. Keresz 100[30] Gyomaendrőd
9. Sajó 65,6 Ónod
10. Sió 39 Siófok

Charakterystyka

Wiele węgierskich rzek meandruje zarówno w środkowym, jak i dolnym biegu, jednak część z nich została uregulowana działalnością człowieka. Po regulacji długość rzek takich jak Cisa została skrócona nawet o kilkaset kilometrów[31], czego skutkiem jest duża liczba starorzeczy w dolinach Dunaju, Cisy i Drawy[32]. Ponadto pomiędzy największymi rzekami i wzdłuż niektórych płynących przez tereny bagienne, utworzono kanały żeglugowe (węg. csatorna), takie jak Keleti-főcsatorna, łączący Cisę z Berettyó, czy Dunavölgyi-főcsatorna, prowadzący wody wzdłuż Dunaju w regionie Międzyrzecza Dunaju i Cisy[33]. Największe zagęszczenie sieci rzecznej występuje na terenach nizinnych Kotliny Panońskiej (Mała i Wielka Nizina Węgierska)[34]. W obrębie Karpat i Kraju Zadunajskiego sieć rzeczna jest bardziej skąpa, a ponadto przez obszary te nie płynie wiele rzek o znaczących wielkościach przepływu.

Geneza

W neogenie niemal na całym obszarze dzisiejszych Węgier rozciągało się zamknięte Morze Panońskie. Największą rzeką uchodzącą do niego był Dunaj, którego ujście znajdowało się wówczas na południu obecnego Kraju Zadunajskiego, a w dolnym biegu jego wody płynęły wzdłuż obecnej doliny Drawy. W późnym pliocenie, w wyniku fałdowań orogenezy alpejskiej Morze Panońskie zaczęło stopniowo zanikać, formując dzisiejszy teren Kotliny Panońskiej, a Dunaj zmienił bieg w północno-zachodnich Węgrzech na zbliżony do obecnego[35]. Powstał wówczas m.in. przełom Dunaju w okolicy Wyszehradu, poza tym na terenie Wielkiej i Małej Niziny Węgierskiej ukształtowały się doliny dużych rzek odprowadzających wodę z Alpidów, jak na przykład najobszerniejsza dolina Cisy czy doliny mniejszych rzek, takich jak Keresz lub Raba[36]. Niektóre fragmenty rzek były modyfikowane tektonicznie jeszcze w czwartorzędzie, czego dobrym przykładem jest odcinek Dunaju przecinający Węgry południkowo, z północy na południe[37].

Ochrona przeciwpowodziowa i energia wodna

 
Elektrownia wodna w Tiszalök

W celu zapobiegania powodziom, które wielokrotnie w historii występowały na obszarze Kotliny Panońskiej (w przypadku Węgier głównie w dolinach Cisy i Dunaju)[38], w procesie regulacji koryt rzecznych utworzone zostały sztuczne zbiorniki wodne, jak na przykład Tisza-tó[39]. Kolejnym ważnym elementem systemu ochrony powodziowej na Węgrzech są stworzone w wyniku działalności człowieka obszary zalewowe (szczególnie w środkowym biegu Cisy). Łączny obszar wszystkich teras zalewowych na terenie Węgier, powstałych zarówno naturalnie, jak i poprzez działalność ludzką, wynosi około 21 200 km² (niemal 23% powierzchni kraju)[40]. Zmiana podejścia do ochrony przeciwpowodziowej nastąpiła wskutek katastrofalnych wezbrań w latach 1997, 1999, 2000 i 2001, po których odstąpiono od hydrotechnicznej regulacji rzek na rzecz zwiększania pojemności retencyjnej dolin i ochrony ich walorów przyrodniczych[41].

Hydroelektrownie nie mają dużego udziału w produkcji energii na Węgrzech[42]. W 2015 roku całkowita moc wytwarzana przez elektrownie wodne wynosiła około 57 MW, z czego prawie połowa (28 MW) została uzyskana przez elektrownię w Kisköre z zaporą na Cisie. Elektrownią wodną, która generowała wówczas drugą największą moc (12,9 MW) jest tama w Tiszalök, korzystająca z przepływu wód tej samej rzeki. Pozostałe elektrownie, umiejscowione m.in. na Kereszu, Rabie czy Hornadzie, nie przekroczyły 3 MW produkowanej mocy[43][44].

Żegluga śródlądowa

Na obszarze Węgier spławnych jest 1864 km dróg wodnych[45]. Najważniejsze z nich to Dunaj, Cisa, a także Drawa, spośród których największą rolę odgrywa Dunaj, będący częścią VII Paneuropejskiego Korytarza Transportowego[46]. Mimo to, na węgierskich szlakach wodnych niewielki jest udział transportu ładunków (ok. 8–10% na Dunaju i niecałe 2% na Cisie). Najistotniejsze z punktu widzenia transportu towarowego są porty śródlądowe w Dunaújváros i Csepel, gdzie wymiana handlowa w 2019 roku przekroczyła 1 mln ton, a także porty w Baja, Mohaczu, Komárom i port Győr-Gönyű[47]. Dużo większe znaczenie ma transport pasażerski, średnio w ciągu roku w komunikacji śródlądowej na Węgrzech uczestniczy około 7,5 mln pasażerów, spośród których większość korzysta z promów[40].

Jakość wód

Według danych z międzynarodowego planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Dunaju z roku 2015 większość jednolitych części wód rzecznych była w umiarkowanym stanie ekologicznym[48].

Obszary źródłowe

Większość rzek płynących przez teren Węgier ma swoje źródła w Alpach, Karpatach lub niewysokich wzniesieniach Kotliny Panońskiej[49]. Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest Dunaj, którego źródła znajdują się w niemieckim Schwarzwaldzie[50][51]. Nie licząc tej rzeki oraz Drawy (ze źródłami we Włoszech), a także licznych cieków biorących swój początek na terenie Węgier, wszystkie rzeki przepływające przez ten kraj mają źródła na obszarze 5 państw: Słowacji, Ukrainy i Rumunii na północy i wschodzie[52], a także Słowenii oraz Austrii na zachodzie Węgier[40].

Wschodnia część kraju

W północno-wschodnich Węgrzech dominują rzeki wypływające ze stoków Wewnętrznych i Centralnych Karpat Zachodnich, takie jak Ipola (źródła w Rudawach Weporskich)[53] czy Hornad (źródła w Niżnych Tatrach)[54]. Ponadto wiele rzek w zlewni górnego i środkowego biegu Cisy, jak również sama Cisa, ma źródła w Karpatach Wschodnich, czego dobrym przykładem jest Bodrog, który powstaje z połączenia rzek Ondawy (ze źródłami w Beskidzie Niskim)[55] i Latoricy (źródła w Beskidach Połonińskich)[56][57]. W miejscu tym należy również wspomnieć o szczególnym przypadku Maruszy, której źródła zlokalizowane są w Wewnętrznych Karpatach Wschodnich, sama rzeka przepływa przez Siedmiogród, a także tworzy przełom między Górami Zachodniorumuńskimi i Karpatami Południowymi, następnie oddając wody Cisie w jej dolnym biegu, w południowo-wschodnich Węgrzech[58]. Pozostałe rzeki płynące przez obszar Węgier na wschód od Cisy, mają swoje źródła w Górach Zachodniorumuńskich, jak na przykład Berettyó (źródła w górach Seș)[59], lub, w przypadku wielu mniejszych rzek i strumieni, na terenie Wielkiej Niziny Węgierskiej.

Środkowa część kraju

W przypadku środkowych Węgier, najdłuższe rzeki (skupione na północy regionu), jak przykładowo Zagyva, wypływają z węgierskich Karpat, w szczególności z Czerhatu, Mátry, a także Gór Bukowych[60]. Przez środkową i południową część obszaru, położoną w stosunkowo wąskim Międzyrzeczu Dunaju i Cisy, płynie niewiele rzek, a większość z nich ma bardzo małe wartości przepływu. Jest to spowodowane znaczną płaskością terenu między Cisą i Dunajem oraz niedużą powierzchnią zlewisk cieków, które przepływają przez tamten region[24].

Zachodnia część kraju

Najdłuższe rzeki w zachodnich Węgrzech mają źródła w Alpach Wschodnich. Przykładowo, Drawa wypływa z włoskich Dolomitów[61], a źródła jej najdłuższego dopływu, Mury, znajdują się w masywie Wysokich Taurów[62]. Mimo to, większość rzek w regionie zachodnich Węgier (głównie dopływy Dunaju, Drawy oraz Raby) ma swoje źródła na terenie Średniogórza Zadunajskiego, Wysoczyzn Zadunajskich i Kotliny Zadunajskiej. Rzeki takie jak Marcal (źródła w Lesie Bakońskim)[63] czy Kapos (źródła w Kotlinie Zadunajskiej) cechują się zdecydowanie większą długością i przepływem w porównaniu do cieków wodnych wypływających z obszaru Wielkiej Niziny Węgierskiej[64][65].

Lista większych węgierskich rzek

Dorzecze Dunaju

 
Ujście Bodrogu do Cisy w mieście Tokaj
 
Most na Rabie w miejscowości Vág
 
Drawa niedaleko Drávaszabolcs

Zlewisko jeziora Balaton

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Według niektórych źródeł Zala liczy ok. 139 km długości, co plasowałoby ją na 7. miejscu wśród najdłuższych rzek na Węgrzech.
  2. ↑ Wobec całkowitego obszaru zlewni danej rzeki.
  3. ↑ a b Brak danych o pomiarach przepływu na granicy węgiersko-chorwackiej.
  4. ↑ W słoweńskim Mariborze wartość przepływu wynosi około 300 m³/s.
  5. ↑ Nie prowadzono pomiarów przepływu na węgierskim odcinku rzeki.
  6. ↑ Pomiar przeprowadzony ok. 15 km od granicy Rumunii z Węgrami.
  7. ↑ Przed spiętrzeniem dolnego biegu rzeki, średni jej przepływ wynosił około 210 m³/s.

Przypisy

  1. ↑ A Közlekedés [online], www.sulinet.hu [dostęp 2021-01-02].
  2. ↑ János 1886 ↓.
  3. ↑ a b Danube River | Map, Cities, Countries, & Facts [online], Encyclopedia Britannica [dostęp 2021-01-02] (ang.).
  4. ↑ Megosztom, Feltérképezték a Tisza forrásvidékét | DÉLMAGYAR Szeged, Szeged és környéke [online], DÉLMAGYAR [dostęp 2021-01-05] (węg.).
  5. ↑ Danube + The Tisza River [online], danube.panda.org [dostęp 2021-01-02].
  6. ↑ Danube Commission - Donaukommission - Commission du Danube - Дунайская Комиссия - [online], Danube Commission - Donaukommission - Commission du Danube - Дунайская Комиссия [dostęp 2021-01-05] (ang.).
  7. ↑ Dunai országok
  8. ↑ Lászlóné 2002 ↓.
  9. ↑ a b c Chilton 2011 ↓.
  10. ↑ Jánoshida - Zagyva [online].
  11. ↑ Hortobágy-Berettyó – Körösvidéki Horgász Egyesületek Szövetsége [online] [dostęp 2021-01-02] (węg.).
  12. ↑ Ipoly folyó - tó , horgásztó , horgászvíz részletes adatai [online], pecatavak.hu [dostęp 2021-01-05].
  13. ↑ Szilágyi 2015 ↓.
  14. ↑ a b Szalay 2014 ↓.
  15. ↑ Drawa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-01-02].
  16. ↑ Duray 2014 ↓.
  17. ↑ Magyarország legnagyobb folyóinak vízgyűjtő területe. Tények Könyve. Kézikönyvtár [online], www.arcanum.hu [dostęp 2021-01-06].
  18. ↑ Kobor 2016 ↓.
  19. ↑ A Sajóról röviden [online], users.atw.hu [dostęp 2021-01-05].
  20. ↑ Шайо [online], bse.sci-lib.com [dostęp 2021-01-02].
  21. ↑ ICPDR 2004 ↓.
  22. ↑ MTDEWD 2010 ↓.
  23. ↑ Sió csatorna - Látnivaló részletei - Siófok Város Hivatalos Weboldala [online], Siófok Város Önkormányzata [dostęp 2021-01-18] (węg.).
  24. ↑ a b c d e ICPDR 2008 ↓.
  25. ↑ Tentiş 2006 ↓.
  26. ↑ Gábor 2015 ↓.
  27. ↑ Vízügyi honlap [online], www.vizugy.hu [dostęp 2021-01-06].
  28. ↑ Tisza [online], www.vizugy.hu [dostęp 2021-01-06].
  29. ↑ Râul Someş - Enciclopedia României - prima enciclopedie online despre România [online], enciclopediaromaniei.ro [dostęp 2021-01-06].
  30. ↑ Кёрёш (река) [online], bse.sci-lib.com [dostęp 2021-01-06].
  31. ↑ Guelmino János: Tisza-parti jegyzetek [online], www.zetna.org [dostęp 2021-01-17].
  32. ↑ Summary [online], www.sulinet.hu [dostęp 2021-01-18].
  33. ↑ Horgászható csatornák hazánkban [online], www.horgasz.hu [dostęp 2021-01-18] (węg.).
  34. ↑ Krzysztof, O Nizinie Węgierskiej [online], Galeria Łódzka, 14 września 2017 [dostęp 2021-01-19] (pol.).
  35. ↑ Chu 2018 ↓.
  36. ↑ Makovinska 2018 ↓.
  37. ↑ Radivojević 2012 ↓.
  38. ↑ Takács 2014 ↓.
  39. ↑ Cartographia, Lake Tisza [online], funiQ [dostęp 2021-01-17] (ang.).
  40. ↑ a b c Hungary. International Commission for the Protection of the Danube River [online], www.icpdr.org.
  41. ↑ Sendzimir, J., P. Magnuszewski, Z. Flachner, P. Balogh, G. Molnar, A. Sarvari, Z. Nagy. Assessing the resilience of a river management regime: informal learning in a shadow network in the Tisza River Basin. „Ecology and Society”. 13, 1, s. 11, 2007. 
  42. ↑ Szuhi Attila, Vízenergia és vízi-erőművek Magyarországon [online], Energiahir.hu, 22 grudnia 2016 [dostęp 2021-01-17] (węg.).
  43. ↑ Megosztom, Átadták a törpe vízerőművet Szentgotthárdon [online], VAOL [dostęp 2021-01-17] (węg.).
  44. ↑ Magyarországi vízierőművek légifotókon [online], www.civertan.hu [dostęp 2021-01-17].
  45. ↑ ALFA BRAVO, Transport wodny śródlądowy w Grupie Wyszehradzkiej: Zbliżenie na Węgry - GospodarkaMorska.pl [online], Gospodarka morska - portal branżowy, portal morski [dostęp 2021-01-17] (pol.).
  46. ↑ Węgry – Sekretariat Koordynujący ds. Morskich 17+1 [online], ceec-china-maritime.org [dostęp 2021-01-17].
  47. ↑ 3. Focus on Hungary [online], CCNR - Observation Du Marché [dostęp 2021-01-17] (ang.).
  48. ↑ ICPDR 2015 ↓.
  49. ↑ Prochorow 1978 ↓.
  50. ↑ Magyarország folyói. Sulinet Hírmagazin [online], hirmagazin.sulinet.hu [dostęp 2021-01-05].
  51. ↑ Sundseth 2010 ↓.
  52. ↑ Ukraińcy i Rumuni zanieczyszczają węgierskie rzeki. „To nie jest godne norm europejskich” - napisał węgierski prezydent. DobraPogoda24.pl [online], dobrapogoda24.pl [dostęp 2021-01-06].
  53. ↑ Stelczer 1961 ↓.
  54. ↑ Sándor 2009 ↓.
  55. ↑ Ondawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 533.
  56. ↑ MŽPSR 2014 ↓.
  57. ↑ Latorcza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 98.
  58. ↑ Marusza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 143.
  59. ↑ Izvoarele Barcaului, Muntii Ses. Romania-natura [online], web.archive.org, 18 sierpnia 2013 [dostęp 2021-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-08-18].
  60. ↑ A Zagyvának nincs forrása? [online], A mi vidékünk [dostęp 2021-01-05].
  61. ↑ Drava nell'Enciclopedia Treccani [online], www.treccani.it [dostęp 2021-01-06] (wł.).
  62. ↑ Hornich 2001 ↓.
  63. ↑ Vízállások [online], edukovizig.hu [dostęp 2021-01-06].
  64. ↑ A Marcal folyó honlapja - nyitóoldal [online], web.archive.org, 18 maja 2015 [dostęp 2021-01-06] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-18].
  65. ↑ A Pallas nagy lexikona [online], mek.niif.hu [dostęp 2021-01-06].

Bibliografia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rzeki_na_Węgrzech&oldid=66404801”