Wikipedia

Agatha Christie

pisarka angielska
Wikipedia:Weryfikowalność
Ten artykuł należy dopracować:
od 2018-12 → do źródła informacji dodać jak najpełniejszy opis bibliograficzny ,
→ poszerzyć o istotne informacje,
Życiorys i kariera, Pisarstwo, Śmierć, opcjonalnie → Zainteresowania (archeologia) i wpływ na twórczość(co wpłynęło na treść powieści artystki → miejsca, osoby, wydarzenia).
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Agatha Christie, lady Mallowan, DBE, właśc. Agatha Mary Clarissa Miller Christie (ur. 15 września 1890 w Torquay, zm. 12 stycznia 1976 w Wallingford) – brytyjska autorka powieści kryminalnych i obyczajowych.

Agatha Christie
Mary Westmacott
Ilustracja
Imię i nazwisko

Agatha Mary Clarissa Miller Christie

Data i miejsce urodzenia

15 września 1890
Torquay

Data i miejsce śmierci

12 stycznia 1976
Wallingford

Narodowość

Angielka

Język

angielski

Dziedzina sztuki

powieść kryminalna, romans

Ważne dzieła
Faksymile
Odznaczenia
Kawaler Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego od 1936 (cywilny)
Nagrody
  • Mystery Writers of America: 1955
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Najbardziej znana na świecie pisarka kryminałów oraz najlepiej sprzedająca się autorka wszech czasów. Wydano ponad miliard egzemplarzy jej książek w języku angielskim oraz drugi miliard przetłumaczonych na 45 języków obcych. Pod pseudonimem Mary Westmacott wydała kilka powieści obyczajowych, które również cieszyły się popularnością.

Christie wydała ponad 90 powieści i sztuk teatralnych. Ich akcja toczy się głównie w zamkniętych pomieszczeniach, a mordercą może być tylko jeden z mieszkańców. Wniosła wiele nowych rozwiązań do tradycyjnej sztuki pisania kryminałów. Niektóre z jej powieści mają zaskakujące i wcześniej niespotykane w kryminałach rozwiązania, np. Zabójstwo Rogera Ackroyda czy Morderstwo w Orient Expressie. Jej sztuka Pułapka na myszy, wystawiona po raz pierwszy w 1952 roku w Londynie, osiągnęła liczbę ponad dwudziestu tysięcy przedstawień.

Wiele z jej powieści i opowiadań zostało zekranizowanych, niektóre wielokrotnie (Morderstwo w Orient Expressie, Śmierć na Nilu czy 4.50 z Paddington). Na podstawie dzieł autorki powstały także seriale telewizyjne i słuchowiska radiowe.

Wszystkie utwory objęte były w 1951 roku w Polsce zapisem cenzury, podlegając natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek[1].

Życiorys

edytuj
 
Christie w okresie dzieciństwa

Urodziła się 15 września 1890 w nadmorskim Torquay w południowo-zachodniej Anglii w hrabstwie Devon[2], gdzie mieściła się Ashfield, posiadłość jej matki. Była trzecim dzieckiem Clary i Fryderyka Millerów, miała siostrę Margaret i brata Louisa[2]. Decyzją matki uczyła się w domu[2]. W 1901 zmarł jej ojciec.

12 października 1912 podczas balu w rodzinnym Torquay poznała starszego od siebie o rok pułkownika Archibalda Christie. W wigilię 1914 wzięła z nim ślub[3]. Mieli córkę, Rosalind Hicks (ur. 5 sierpnia 1919, zm. 28 października 2004). Podczas I wojny światowej pracowała jako pielęgniarka w szpitalu, asystentka w aptece[2] oraz jako technik farmaceutyczny, dzięki czemu poznała właściwości trucizn, co wykorzystywała później w swoich powieściach.

W 1926 zmarła jej matka, brat uzależnił się od narkotyków, wydawcy nie spodobała się powieść Zabójstwo Rogera Ackroyda, a jej mąż zakochał się w innej kobiecie (Nancy Neele) i zażądał rozwodu[4]. W grudniu 1926 zaginęła na 11 dni, co wywołało poruszenie w prasie (m.in. „The New York Times”, „Daily Herald”)[5]. Przebywała wówczas w Hydropathic Hotel w uzdrowiskowym Harrogate w Yorkshire, gdzie zameldowała się jako Teresa Neele[5]. W tym czasie popadła w amnezję[6]. W 1928 rozwiodła się z mężem[7]. Wskutek problemów w życiu osobistym skupiła się na pisaniu kolejnych książek i podróżowaniu po świecie[6].

W 1930 wyszła za młodszego od niej o 13 lat archeologa Maxa Mallowana, którego poznała podczas jednego z wyjazdów w rejon Zatoki Perskiej[8]. Wyjeżdżała z nim na wykopaliska na Bliskim Wschodzie, który później stał się tłem kilku jej powieści (m.in. Śmierć na Nilu i Morderstwo w Mezopotamii)[9]. Akcja innych dzieł autorki rozgrywa się w Torquay, miejscu jej narodzin.

W 1971 otrzymała Order Imperium Brytyjskiego[9].

Klub Detektywów

edytuj

W 1930 przyłączyła się do Klubu Detektywów zrzeszającego autorów powieści kryminalnych[10], do którego z twórców angielskich należeli także m.in.: Dorothy L. Sayers i G.K. Chesterton. W 1931 wspólnie z innymi członkami stowarzyszenia napisała powieść The Floating Admiral. Pisarka na krótko została usunięta z klubu, ponieważ sprzeciwiła się zasadom sformułowanym przez członka klubu – Ronalda Knoksa[11]. Jedną z owych zasad była reguła „ratio”, wykluczająca ingerencję sił nadprzyrodzonych w akcję powieściową. Niedozwolone było również utożsamianie mordercy z detektywem lub narratorem.

W 1958 pisarka Dorothy L. Sayers złożyła dymisję, a Christie przejęła jej obowiązki prezesa Klubu Detektywów.

Publikacje

edytuj

Główni bohaterowie: Herkules Poirot i panna Marple

edytuj

Agatha Christie stworzyła słynne postaci literackie dwojga detektywów: Belga Herkulesa Poirota oraz starszej pani, detektywki amatorki, panny Marple[12]. Będąc jeszcze u szczytu kariery, Christie napisała dwie powieści z tymi bohaterami – z zastrzeżeniem, że mają się ukazać dopiero po jej śmierci. Miały to być ostatnie zagadki do rozwiązania dla Poirota i Marple. W ostatniej sprawie kryminalnej rozwiązywanej przez belgijskiego detektywa zostaje on uśmiercony, bo – jak wyjaśniła w swym pamiętniku autorka – zawsze uważała go za nieznośnego. Natomiast panna Marple (której cechy wzorowane były na babce twórczyni) po rozwiązaniu tajemnicy Uśpionego morderstwa spokojnie powraca do swojej wioski.

Wypowiedzi Herculesa Poirot zebrane zostały w książce Małe szare komórki. Poirot w cytatach[13].

Dla obojga głównych bohaterów powieści Agaty Christie opracowane zostały biografie:

  • Anne Hart, Herkules Poirot. Życie i czasy. Biografia według Agathy Christie, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1998, ISBN 83-7180-250-1, OCLC 751019524.
  • Anne Hart, Panna Jane Marple. Życie i czasy. Biografia według Agathy Christie, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999, ISBN 83-7180-569-1, OCLC 222675322.

Spadkobiercy pisarki postanowili kontynuować cykl z Herkulesem Poirot. Na autorkę wybrana została Sophie Hannah[14]. W Polsce ukazały się:

Powieści kryminalne

edytuj
Rok
wydania 		Tytuł Tytuł oryginalny Postać Uwagi
1920 Tajemnicza historia w Styles The Mysterious Affair at Styles Herkules Poirot pierwsza książka detektywistyczna Agathy Christie
1922 Tajemniczy przeciwnik The Secret Adversary Tommy i Tuppence
1923 Morderstwo na polu golfowym The Murder on the Links Herkules Poirot
1924 Mężczyzna w brązowym garniturze The Man in the Brown Suit lub Mystery of the Mill House Anna Beddingfeld pułkownik Race
1925 Tajemnica rezydencji Chimneys The Secret of Chimneys Anthony Cade inspektor Battle pierwsza powieść z miejscem akcji w Chimneys
1926 Zabójstwo Rogera Ackroyda The Murder of Roger Ackroyd Herkules Poirot
1927 Wielka czwórka The Big Four Herkules Poirot
1928 Zagadka Błękitnego Ekspresu (Expressu) / Tajemnica Błękitnego Expressu The Mystery of the Blue Train Herkules Poirot
1929 Tajemnica Siedmiu Zegarów The Seven Dials Mystery Lady Eileen Brent (Bundle)

nadinspektor Battle

druga powieść z miejscem akcji w Chimneys
1930 Morderstwo na plebanii The Murder at the Vicarage panna Marple pierwsza zagadka panny Jane Marple
1931 Tajemnica Sittaford / Tajemnica wirującego stolika The Sittaford Mystery lub The Murder at Hazelmoor Emilia Trefusis

inspektor Narracott

1932 Samotny Dom Peril at End House Herkules Poirot
1933 Śmierć lorda Edgware’a Lord Edgware dies lub Thirteen At Dinner Herkules Poirot
1934 Morderstwo w Orient Expressie Murder on the Orient Express lub The Murder on the Calais Coach Herkules Poirot
1934 Tragedia w trzech aktach Three Act Tragedy Herkules Poirot
1935 Śmierć w chmurach Death in the Clouds lub Death in the Air Herkules Poirot
1935 Dlaczego nie Evans? Why didn't they ask Evans lub The Boomerang Clue Bobby Jones i Frankie Derwent
1936 A.B.C. The ABC Murders Herkules Poirot
1936 Morderstwo w Mezopotamii Murder in Mesopotamia Herkules Poirot
1936 Karty na stół Cards on the Table Herkules Poirot nadinspektor Battle pułkownik Race
1937 Śmierć na Nilu Death on the Nile Herkules Poirot pułkownik Race
1937 Niemy świadek Dumb Witness lub Poirot Loses a Client Herkules Poirot
1938 Rendez-vous ze śmiercią Appointment with Death Herkules Poirot
1939 I nie było już nikogo / Dziesięciu Murzynków Ten Little Niggers znana też jako And Then There Were None, Ten Little Indians na prośbę wnuka autorki tytuł zmieniony na Dziesięciu małych żołnierzyków
1939 Morderstwo to nic trudnego Murder is Easy lub Easy to Kill Luke Fitzwilliam

nadinspektor Battle

1939 Boże Narodzenie Herkulesa Poirot lub Morderstwo w Boże Narodzenie Hercule Poirot's Christmas lub A Holiday for Murder Herkules Poirot
1940 Zerwane zaręczyny Sad Cypress Herkules Poirot
1941 Zło czai się wszędzie / Zło, które żyje pod słońcem Evil under the Sun Herkules Poirot
1941 N czy M? N or M Tommy i Tuppence
1941 Pierwsze, drugie… zapnij mi obuwie One, Two, Buckle my Shoe Herkules Poirot
1942 Noc w bibliotece The Body in the Library panna Marple
1942 Pięć małych świnek Five little pigs lub Murder in Retrospect Herkules Poirot
1942 Zatrute pióro The Moving Finger panna Marple
1944 Godzina zero Towards Zero nadinspektor Battle
1944 (1945) Rosemary znaczy pamięć Sparkling Cyanide lub Remembered Death pułkownik Race
1945 Zakończeniem jest śmierć Death comes as the End powieść z miejscem akcji w starożytnym Egipcie
1946 Niedziela na wsi The Hollow Herkules Poirot
1948 Pora przypływu There is a Tide (znana też jako Taken at the Flood) Herkules Poirot
1949 Dom zbrodni / Dom przestępców Crooked House
1950 Morderstwo odbędzie się… A Murder is Announced panna Marple
1951 Spotkanie w Bagdadzie They came to Baghdad Victoria Jones
1952 Pani McGinty nie żyje Mrs McGinty's dead Herkules Poirot
1952 Strzały w Stonygates They Do It With Mirrors lub Murder with Mirrors panna Marple
1953 Kieszeń pełna żyta A Pocketful of Rye panna Marple
1953 Po pogrzebie After the Funeral lub Funerals Are Fatal Herkules Poirot
1955 Entliczek pentliczek Hickory Dickory Dock Herkules Poirot
1955 Podróż w nieznane Destination Unknown lub So Many Steps to Death
1956 Zbrodnia na festynie Dead Man’s Folly Herkules Poirot
1957 4.50 z Paddington 4.50 from Paddington lub What Mrs. McGillicuty Saw panna Marple
1957 Próba niewinności Ordeal by Innocence
1959 Kot wśród gołębi Cat Among the Pigeons Herkules Poirot
1961 Tajemnica Bladego Konia The Pale Horse Mark Easterbrook inspektor Lejeune
1962 Zwierciadło pęka w odłamków stos The Mirror Crack'd from Side to Side panna Marple
1963 Przyjdź i zgiń The Clocks Herkules Poirot
1964 Karaibska tajemnica A Caribbean Mystery panna Marple
1965 Hotel Bertram At Bertram's Hotel panna Marple
1966 Trzecia lokatorka Third Girl Herkules Poirot
1967 Noc i ciemność Endless Night
1968 Dom nad kanałem By the Pricking of my Thumbs Tommy i Tuppence
1969 Wigilia Wszystkich Świętych Hallowe'en Party Herkules Poirot
1970 Pasażer do Frankfurtu Passenger to Frankfurt sir Stafford Nye
1971 Nemezis / Przeznaczenie Nemesis panna Marple
1972 Słonie mają dobrą pamięć Elephants can remember Herkules Poirot
1973 Tajemnica Wawrzynów Postern of Fate Tommy i Tuppence
1975 Kurtyna Curtain Herkules Poirot
1976 Uśpione morderstwo Sleeping Murder panna Marple

Zbiory opowiadań

edytuj

Zbiory opowiadań kryminalnych autorki dzieli się powszechnie na dwie główne grupy: wydane w Wielkiej Brytanii (łącznie 14) oraz Stanach Zjednoczonych (15). Spośród 21 najpopularniejszych tytułów tylko 7 (biorąc pod uwagę dobór i liczbę utworów) ukazało się w obu krajach w niezmienionej formie.

 
Wspólny nagrobek Agathy Christie i jej męża Maxa Mallowana przy kościele Marii Panny w Cholsey (Oxfordshire)

Polskie wydania książek Agathy Christie zasadniczo oparte są na wydaniach brytyjskich. Wyjątek stanowi amerykański zbiór Trzy ślepe myszki, który zawiera niewydane dotąd w Wielkiej Brytanii w formie książkowej opowiadanie o tym samym tytule. Z kolei Bożonarodzeniowa przygoda (pierwotna, krótsza wersja Tajemnicy gwiazdkowego puddingu) znajdująca się zbiorze Dopóki starczy światła jest jedynym, które nigdy nie znalazło się w zbiorze amerykańskim.

Rok
wydania 		Tytuł Tytuł oryginalny Postać Uwagi
1924 Poirot prowadzi śledztwo Poirot Investigates Herkules Poirot wydanie polskie, podobnie jak brytyjskie, zawiera 11 opowiadań (amerykańskie – 14)
1929 Śledztwo na cztery ręce Partners in Crime Tommy i Tuppence
1930 Tajemniczy pan Quin The Mysterious Mr Quin Harley Quin
1932 Trzynaście zagadek The Thirteen Problems lub The Tuesday Club Murders panna Marple
1933 Świadek oskarżenia The Hound of Death niewydana w USA
1934 Parker Pyne na tropie Parker Pyne investigates lub Mr. Parker Pyne, Detective Parker Pyne
1934 Tajemnica lorda Listerdale’a The Listerdale Mystery niewydana w USA
1937 Morderstwo w zaułku Murder in the Mews lub Dead Man’s Mirror Herkules Poirot
1939 Regatta Mystery and Other Stories niewydana w Wielkiej Brytanii
1947 Dwanaście prac Herkulesa The Labours of Hercules Herkules Poirot
1948 Witness for the Prosecution and Other Stories niewydana w Wielkiej Brytanii
1950 Pułapka na myszy lub Trzy ślepe myszki Three Blind Mice and Other Stories lub The Mousetrap and Other Stories na prośbę autorki wydana w Wielkiej Brytanii dopiero po wystawianiu sztuki teatralnej The Mousetrap na podstawie zawartych opowiadań
1951 The Under Dog and Other Stories niewydana w Wielkiej Brytanii
1960 Tajemnica gwiazdkowego puddingu The Adventure of the Christmas Pudding Herkules Poirot panna Marple niewydana w USA
1961 Double Sin and Other Stories niewydana w Wielkiej Brytanii
1971 The Golden Ball and Other Stories niewydana w Wielkiej Brytanii
1974 Wczesne sprawy Poirota Poirot's Early Cases Herkules Poirot


 
Upamiętniający pisarkę pomnik nieopodal londyńskiego Leicester Square

Pośmiertnie:

Rok
wydania 		Tytuł Tytuł oryginalny Postać Uwagi
1979 Śmiertelna klątwa Miss Marple's Final Cases and Two Other Stories panna Marple niewydana w USA
1991 Detektywi w służbie miłości Problem at Pollensa Bay and Other Stories Herkules Poirot Parker Pyne

Harley Quin

niewydana w USA
1997 The Harlequin Tea Set and Other Stories niewydana w Wielkiej Brytanii
1997 Dopóki starczy światła While the Light Lasts and Other Stories Herkules Poirot i inne niewydana w USA
2016 The Big Four Herkules Poirot 12 opowiadań z 1924 roku stanowiących podstawę powieści Wielka Czwórka
 
Popiersie Agathy Christie w jej rodzinnym Torquay

Inne kompilacje opowiadań:

Rok
wydania 		Tytuł Tytuł oryginalny Postać Uwagi
1999 Hercule Poirot: The Complete Short Stories Herkules Poirot 52 opowiadania, w tym Poirot and the Regatta Mystery, niewydane wcześniej w formie książkowej
2008 Miss Marple and Mystery: The Complete Short Stories panna Marple 20 opowiadań
2008 Detectives and Young Adventurers: The Complete Short Stories Tommy i Tuppence
Harley Quin Parker Pyne Herkules Poirot 		55 opowiadań, w tym 6 z niekryminalnego zbioru Gwiazda nad Betlejem (Star Over Bethlehem and other stories) wydanego pod nazwiskiem Agatha Christie Mallowan
2019 Śmierć nadchodzi jesienią The Last Séance: Tales of the Supernatural 18 opowiadań (20 w wydaniu brytyjskim), których wspólnym motywem są zjawiska nadprzyrodzone
2020 Zbrodnie zimową porą Midwinter Murder: Fireside Tales from the Queen of Mystery 12 wcześniej wydanych opowiadań, których wspólnym motywem jest zima
2021 Mord nocy letniej Midsummer Mysteries: Secrets and Suspense from the Queen of Crime 11 wcześniej wydanych opowiadań (12 w wersji brytyjskiej), których wspólnym motywem jest lato
2022 A Deadly Affair: Unexpected Love Stories from the Queen of Mystery 13 wcześniej wydanych opowiadań
2023 Zło rozkwita wiosną Sinister Spring 12 wcześniej wydanych opowiadań, których wspólnym motywem jest wiosna
2023 Autumn Chills 12 wcześniej wydanych opowiadań, których wspólnym motywem jest jesień

Pojedyncze opowiadania

edytuj
  • 1922 Żona Ke­ni­ty (The Wife of the Kenite) – opublikowane w czasopiśmie „The Home: An Australian Quarterly”.
  • 1936 Poirot and the Regatta Mystery (opublikowane w „Chicago Tribune”).
  • 2009 Pojmanie Cerbera (The Capture of Cerberus, wydane w Agatha Christie's Secret Notebooks: Fifty Years of Mysteries in the Making autorstwa Johna Currana); wyszło po polsku w: Sekretne zapiski Agaty Christie i Dwanaście prac Herkulesa.
  • 2009 The Incident of the Dog's Ball (Agatha Christie's Secret Notebooks: Fifty Years of Mysteries in the Making) – napisane w 1933, adaptowane później jako powieść Niemy świadek; wyszło po polsku w: Sekretne zapiski Agaty Christie.
  • 2014 Hercule Poirot and the Greenshore Folly – napisane w 1954, adaptowane jako powieść Zbrodnia na festynie.

Sztuki teatralne zaadaptowane na powieści przez Charlesa Osborne’a

edytuj
Rok
wydania 		Tytuł Tytuł oryginalny Postać
1923 Niespodziewany gość The Unexpected Guest
1934 Czarna kawa Black Coffee Herkules Poirot
1954 Pajęczyna Spider’s Web

Jako współautorka:

Romanse napisane pod pseudonimem Mary Westmacott

edytuj
Rok
wydania 		Tytuł Tytuł oryginalny Uwagi
1930 Cena geniuszu / Chleb olbrzyma Giant's Bread znana także pod nazwą Cena Geniuszu
1934 Niedokończony portret Unfinished Portrait
1944 W samotności / Samotna wiosna Absent in the Spring znana także pod nazwą W samotności
1947 Róża i cis The Rose and the Yew Tree
1952 Córeczka / Córka jest córką A Daughter's a Daughter
1956 Brzemię The Burden

Książki autobiograficzne

edytuj
  • 1946 Opowiedz, jak tam żyjecie (Come, Tell Me How You Live) jako Agatha Christie Mallowan.
  • 1977 Autobiografia (An Autobiography).
  • 2012 Moja podróż po imperium (The Grand Tour: Around the World with the Queen of Mystery).

Bohaterowie powieści Agathy Christie

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Cenzura PRL, posłowie Zbigniew Żmigrodzki, Wrocław 2002, s. 8.
  2. ↑ a b c d Gressor i Cook 2005 ↓, s. 135.
  3. ↑ Wspominając wielkich: Agatha Christie – pierwsza dama kryminału [online], Niestatystyczny.pl, 24 marca 2017 [dostęp 2020-08-23] (pol.).
  4. ↑ Jacek Szczerba, Królowa kryminału Agatha Christie urodziła się 125 lat temu. Czemu pewnego dnia zniknęła?, [w:] Wyborcza.pl [online], Agora SA, 15 września 2015 [dostęp 2020-08-24].
  5. ↑ a b Gressor i Cook 2005 ↓, s. 136.
  6. ↑ a b Gressor i Cook 2005 ↓, s. 137.
  7. ↑ Archie Christie [online], poirot.us [dostęp 2017-11-21].
  8. ↑ Gressor i Cook 2005 ↓, s. 134, 137.
  9. ↑ a b Gressor i Cook 2005 ↓, s. 138.
  10. ↑ Kawiarenka Kryminalna – Królowa jest tylko jedna – Agata Christie [online], kawiarenkakryminalna.pl [dostęp 2017-11-21] (pol.).
  11. ↑ Portal Kryminalny – O tym, jak Agatha Christie... (cz. I), Gaja Grzegorzewska [online], portalkryminalny.pl [dostęp 2017-11-21].
  12. ↑ Agatha Christie (14083) – Lubimyczytać.pl [online], lubimyczytac.pl [dostęp 2017-11-21] (pol.).
  13. ↑ Agatha Christie, Małe szare komórki. Poirot w cytatach, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2015, ISBN 978-83-271-5390-6, OCLC 924915126.
  14. ↑ Inicjały zbrodni [online], Księgarnia Znak [dostęp 2022-05-17].

Bibliografia

edytuj
  • Megan Gressor, Kerry Cook: Największe romanse wszech czasów. Bożenna Stokłosa (tłum.). Klub Dla Ciebie, 2005. ISBN 83-7404-194-3.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Agatha_Christie&oldid=75044426”