Antarktyda Wschodnia
Antarktyda Wschodnia (ang. East Antarctica, Greater Antarctica, fr. Antarctique oriental)[1] – jeden z dwóch, obok Antarktydy Zachodniej, wielkich regionów kontynentu Antarktydy.
 Mapa kontynentu: Antarktyda Wschodnia i Antarktyda Zachodnia | |
| Terytorium | |
|---|---|
| Miejscowości |
brak |
| Wydarzenia historyczne | |
| Rodzaj obiektu |
region |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
 80°00′00″S 80°00′00″E/-80,000000 80,000000
| |
Nazwa
edytujNazwa „Antarktyda Wschodnia” nawiązuje do tego, że prawie cały region znajduje się na wschodniej półkuli globu[2]. Nazwa weszła do użycia na początku XX w. i została spopularyzowana w okresie po Międzynarodowym Roku Geofizycznym (1957–1958) i badaniach, które wykazały, że Góry Transantarktyczne stanowią użyteczną granicę podziału kontynentu na część wschodnią i zachodnią[2].
Nazwy „Antarktyda Wschodnia” i „Antarktyda Zachodnia” mogą być mylące[3]. Dla obserwatora patrzącego w kierunku północnym stojącego na przykład na Lodowcu Szelfowym Rossa „Antarktyda Wschodnia” znajduje się na zachodzie a „Antarktyda Zachodnia” na wschodzie[4]. Stąd też zaproponowano inne nazwy regionów: Greater Antarctica dla części „wschodniej” i Lesser Antarctica dla części „zachodniej”[3]. Niemniej jednak w literaturze dominują nazwy „Antarktyda Wschodnia” i „Antarktyda Zachodnia”[4].
Geografia
edytujJeden z dwóch, obok Antarktydy Zachodniej, wielkich regionów kontynentu Antarktydy[2]. Granicą oddzielającą obie części kontynentu są Góry Transantarktyczne, rozciągające się od Morza Weddella do Morza Rossa, które same leżą w Antarktydzie Wschodniej[4].
Antarktyda Wschodnia obejmuje następujące regiony[2]:
- Ziemię Coatsów
- Ziemię Królowej Maud
- Ziemię Enderby
- Ziemię Mac Robertsona
- Ziemię Wilkesa
- Wybrzeże Królowej Marii
Antarktydę Wschodnią pokrywa największy lądolód na świecie – East Antarctic Ice Sheet[5]. Największa grubość lodu w regionie (i na całym kontynencie) odnotowana została na Ziemi Wilkesa[6].
Największym lodowcem jest Lodowiec Lamberta[5], zasilający Lodowiec Szelfowy Amery’ego[7]. Jest to największy i najdłuższy lodowiec świata, zajmujący ponad 1 milion km² i rozciągający się na długości 400 km[7].
Najwyższe wzniesienia regionu (i całego kontynentu) znajdują się w obrębie kopuł lodowych: Dome A (4030 m n.p.m.), Dome F (3807 m n.p.m.) i Dome C (3206 m n.p.m.)[8]. Na terenie Antarktydy Wschodniej leży biegun południowy[5], który zlokalizowany jest na płaskowyżu na wysokości 2835 m n.p.m.[6]
East Antarctic Ice Sheet jest najzimniejszym obszarem na ziemi[9]. Na podstawie badań satelitarnych w latach 2004–2016 stwierdzono, że w płytkich zagłębieniach w pobliżu szczytu lądolodu na wysokości 3800–4050 m temperatura powierzchni może lokalnie spadać do –90 °C lub niżej (ok. –98 °C), natomiast temperatura powietrza mierzona wówczas przy powierzchni przez zautomatyzowane stacje meteorologiczne dochodzić do −94 ± 4 °C[10][a].
Antarktyda, a w szczególności Antarktyda Wschodnia, zajmuje szczególne miejsce w zakresie zainteresowań geologii z uwagi na jej stabilność pod względem geologicznym od momentu przyłączenia się do superkontynentu Gondwany w okresie fanerozoiku[11].
Uwagi
edytuj- ↑ Rekord najniższej odnotowanej temperatury powietrza na Ziemi, uznawany przez Międzynarodową Organizację Meteorologiczną (ang. World Meteorological Organisation), padł 21 lipca 1983 roku w radzieckiej stacji polarnej Wostok, która odnotowała –89,2 °C, zob. Międzynarodowa Organizacja Meteorologiczna ↓.
Przypisy
edytuj- ↑ Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata 2019 ↓, s. 649.
- ↑ a b c d SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer ↓.
- ↑ a b SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and Gazetteer of the British Antarctic Territory ↓.
- ↑ a b c Clarkson 2007 ↓, s. 48.
- ↑ a b c Herzfeld 2012 ↓, s. 3.
- ↑ a b Faure i Mensing 2010 ↓, s. 42.
- ↑ a b Hund 2014 ↓, s. 372.
- ↑ Faure i Mensing 2010 ↓, s. 41–42.
- ↑ Faure i Mensing 2010 ↓, s. 624.
- ↑ Scambos i inni 2018 ↓.
- ↑ Satish-Kumar i inni 2008 ↓, s. 1.
Bibliografia
edytuj- Clarkson, Peter: Antarctic: Definitions and Bounderies. W: Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007, s. 47–51. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2022-02-11]. (ang.).
- East Antarctica (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Faure, Gunter, Mensing, Teresa M.: The Transantarctic Mountains: Rocks, Ice, Meteorites and Water. Springer Science & Business Media, 2010. ISBN 978-90-481-9390-5. [dostęp 2022-02-12]. (ang.).
- Greater Antarctica (or East Antarctica) (Gazetteer of the British Antarctic Territory). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Herzfeld, Ute Christina: Atlas of Antarctica: Topographic Maps from Geostatistical Analysis of Satellite Radar Altimeter Data. Springer Science & Business Media, 2012. ISBN 978-3-642-18515-1. [dostęp 2022-02-11]. (ang.).
- Hund, Andrew J.: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth’s Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2022-02-12]. (ang.).
- Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych Świata. Maciej Zych (redaktor). Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2019. ISBN 978-83-254-2578-4. [dostęp 2022-02-11].
- Satish-Kumar, M., T. Hokada, T. Kawakami, Daniel J. Dunkley: Geosciences research in East Antarctica (0°E–60°E): present status and future perspectives. W: Geodynamic Evolution of East Antarctica: A Key to the East-West Gondwana Connection. Satish-Kumar, M. (red.). Geological Society of London, 2008, s. 1–20. ISBN 978-1-86239-268-7. (ang.).
- Scambos, T. A. and G. G. Campbell, A. Pope, T. Haran, A. Muto, M. Lazzara, C. H. Reijmer, M. R. van den Broeke. Ultralow Surface Temperatures in East Antarctica From Satellite Thermal Infrared Mapping: The Coldest Places on Earth. „Geophysical Research Letters”. 45 (12), s. 6124–6133, 2018. DOI: 10.1029/2018GL078133. (ang.).
- World Meteorological Organisation: World: Lowest Temperature. [w:] wmo.asu.edu [on-line]. [dostęp 2022-02-12]. (ang.).