Lodowiec Szelfowy Rossa
Lodowiec Szelfowy Rossa (ang. Ross Ice Shelf)[1] – największy lodowiec szelfowy świata, o powierzchni 473 tys. km², w południowej części Morza Rossa w Antarktydzie Zachodniej.
 Lodowiec Szelfowy Rossa (1997) | |
| Terytorium | |
|---|---|
| Rodzaj | |
| Klasa lodowca | |
| Typ czoła |
bariera lodowa |
| Powierzchnia |
473 000 km² |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
 81°30′00″S 175°00′00″W/-81,500000 -175,000000
| |
Lodowiec Szelfowy Rossa
Lodowiec Szelfowy Ronne i Lodowiec Szelfowy Filchnera
Nazwa
edytujWspółczesna nazwa lodowca upamiętnia jego odkrywcę – brytyjskiego polarnika Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)[2]. Sam Ross nazwał obiekt Victoria Barrier na cześć brytyjskiej królowej Wiktorii (1819–1901)[3]. Później funkcjonowała nazwa Great Ice Barrier[3].
Geografia
edytujLodowiec szelfowy w południowej części Morza Rossa w Antarktydzie Zachodniej[4]. Od południa przylega do kontynentu Antarktydy, a na północy opada stromą ścianą – ogromną barierą lodową (Barierą Lodową Rossa) o wysokości 15–50 m, ciągnącą się przez ok. 644 km[2] między Wyspą Rossa na zachodzie a Półwyspem Edwarda VII na wschodzie[4][a]. W północnej części lodowca, w pobliżu bariery, oprócz Wyspy Rossa leży także Wyspa Roosevelta[5]. Na wschodzie lodowiec graniczy z Półwyspem Edwarda VII, Shirase Coast, Wybrzeżem Siple’a i Gould Coast, a na zachodzie z Górami Królowej Maud, Wybrzeżem Shackletona, Hillary Coast i Wyspą Rossa[3].
Lodowiec ma kształt podkowy – w najszerszym miejscu liczy ok. 800 km i wchodzi w głąb kontynentu na ok. 600 km[3]. Jest największym lodowcem szelfowym świata – jego powierzchnia szacowana jest na ok. 473 tys. km² (stan na 2014 rok)[3].
Lodowiec jest zasilany przez potężne strumienie lodowe z pokrywy lodowej Antarktydy Wschodniej i Zachodniej[4]. Z Antarktydy Wschodniej do lodowca spływają Leverett Glacier, Lodowiec Scotta, Lodowiec Beardmore’a, Nimrod Glacier, Lodowiec Byrda, Mulock Glacier i Skelton Glacier[3]. Z Antarktydy Zachodniej do lodowca spływa pięć wielkich strumieni – A, B, C, D i E na Wybrzeżu Siple’a, które niosą 90% spływającego do lodowca lodu[6]. Najczęściej badanym był strumień B o długości 500 km, szerokości 50 km i ok. 1 km grubości, który wprowadza ok. 30 km³ a−1 lodu[6]. Strumień C stoi w miejscu, a inne płyną z prędkością 400–1000 m d−1[6]. Strumienie początkowo oznaczano kolejnymi literami alfabetu w kolejności ich położenia z południa na północ[7]. Ich nazwy zostały zmienione na początku XXI w., aby uhonorować geologów: strumień A to Mercer Ice Stream[7], B – Whillans Ice Stream[8], C – Kamb Ice Stream[9], D – Bindschadler Ice Stream[10], E – MacAyeal Ice Stream[11], F – Echelmeyer Ice Stream[12].
Średnia grubość lodowca wynosi około 330 m wzdłuż linii 79°S[4]. W kierunku południowym wzdłuż linii ok. 168°W grubość lodu stopniowo wzrasta do ponad 700 m[4]. Hund (2014) podaje, że grubość lodowca waha się od 180 do 900 m[3].
Powierzchnia lodowca jest płaska, wznosi się niewiele ponad 1 metr na przestrzeni 10 km, a sam lodowiec dochodzi na odległość 550 km od bieguna południowego[13]. Stąd stanowi on jedną z najlepszych dróg do wnętrza kontynentu[4][13].
Na zachodnim krańcu szelfu znajduje się amerykańska stacja naukowo-badawcza McMurdo, leżąca w pobliżu McMurdo Sound[4]. Jest to największe skupisko ludzkie na terenie Antarktydy[14]. W jego sąsiedztwie na Wyspie Rossa od 1957 roku swoją bazę – Scott Base prowadzi Nowa Zelandia[15].
Cielenie się lodowca
edytujLodowiec rozcinają szczeliny, które doprowadzają do pęknięć i odrywania się fragmentów znacznych rozmiarów, tworzących ogromne góry lodowych[4].
W 1956 roku wielka góra lodowa została zaobserowana przez amerykański lodołamacz USS „Glacier” nieopodal Wyspy Scotta na Morzu Rossa[16]. Jej niepotwierdzone wymiary to ok. 335 km długości i 100 km szerokości[16].
W marcu 2000 roku od lodowca oderwała się jedna z największych zaobserwowanych gór lodowych B-15, której powierzchnia wynosiła 11 000 km²[17]. PO kilku dniach rozpadła się na dwa fragmenty, a większy fragment – B-15A (120 × 20 km) – zablokował wejście do McMurdo Sound[16]. W październiku 2005 roku B-15A rozpadła się na kilka dużych kawałków w pobliżu Przylądka Adare’a[16]. Jej fragmenty dryfowały po Oceanie Południowym, aż z czasem uległy stopieniu, a 20 lat później ostał się jedynie jeden fragment monitorowany przez US National Ice Center[18].
Historia
edytujLodowiec szelfowy został odkryty 28 stycznia 1841 roku przez brytyjskiego polarnika Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)[2]. Ross zmapował czoło lodowca na wschód do 160°W[2]. W 1911 roku z regionu McMurdo Sound wyruszyły wyprawy na zdobycie bieguna południowego – Ekspedycja Terra Nova Roberta Falcona Scotta (1868–1912) i wyprawa Roalda Amundsena (1872–1928)[4].
Podczas wypraw Richarda Byrda (1888–1957) w latach 1928–1930 prowadzono badania lodowca z powietrza[19]. W latach 1957–1958 w ramach Międzynarodowego Roku Geofizycznego dokonano pierwszego objazdu całego lodowca przy użyciu traktorów snieżnych – wyprawą dowodził amerykański glacjolog Albert P. Crary (1911–1987)[19]. Podczas tej ekspedycji przeprowadzono m.in. pierwsze pomiary grubości lodu i wolnych przestrzeni pod lodowcem oraz pierwsze badania gęstości, twardości i tempa akumulacji śniegu na lodowcu[19]. Bardziej szczegółowe badania przeprowadzono w latach 1973–1978, kiedy to dokonano pierwszego odwiertu lodu, przebijając się do przestrzeni pod lodowcem wypełnionej wodą[19].
Na wschodnim krańcu szelfu funkcjonowało kolejno pięć amerykańskich stacji badawczych Little America[4].
Polityka
edytujRoszczenia terytorialne do lodowca zgłasza Nowa Zelandia, która zalicza go do obszaru Dependencji Rossa[20].
Uwagi
edytuj- ↑ Encyclopædia Britannica podaje, że bariera wznosi się miejscami na wysokość 50–60 m i rozciąga na przestrzeni ok. 800 km, zob. Encyclopædia Britannica ↓.
Przypisy
edytuj- ↑ KSNG 2006 ↓, s. 23.
- ↑ a b c d SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer ↓.
- ↑ a b c d e f g Hund 2014 ↓, s. 369.
- ↑ a b c d e f g h i j Encyclopædia Britannica ↓.
- ↑ Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ a b c Knight 2013 ↓, s. 143.
- ↑ a b SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Mercer Ice Stream ↓.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Whillans Ice Stream ↓.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Kamb Ice Stream ↓.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Bindschadler Ice Stream ↓.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – MacAyeal Ice Stream ↓.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Echelmeyer Ice Stream ↓.
- ↑ a b Riffenburgh 2007 ↓, s. 804.
- ↑ Hund 2014 ↓, s. 370.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.
- ↑ a b c d Encyclopædia Britannica – Iceberg ↓.
- ↑ NASA Earth Observatory 2000 ↓.
- ↑ NASA Earth Observatory 2020 ↓.
- ↑ a b c d Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.
- ↑ New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade ↓.
Bibliografia
edytuj- A-68A Holding it Together. [w:] NASA Earth Observatory [on-line]. earthobservatory.nasa.gov, 2020-04-09. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
- Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2022-04-14].
- Bindschadler Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Echelmeyer Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Hund, Andrew J.: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth’s Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
- Iceberg B-15, Ross Ice Shelf, Antarctica. [w:] NASA Earth Observatory [on-line]. earthobservatory.nasa.gov, 2000-04-14. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
- Kamb Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Knight, Peter: Glaciers. Routledge, 2013. ISBN 978-1-134-98217-2. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
- MacAyeal Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Mercer Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade: Antarctica and the Southern Ocean. [w:] www.mfat.govt.nz [on-line]. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
- Ross Ice Shelf (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Rossa, Lodowiec Szelfowy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-06].
- Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis Group, 2007. ISBN 0-415-97024-5. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
- Scott Base (New Zealand Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Ross Ice Shelf, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-04-14] (ang.).
- iceberg, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-04-14] (ang.).
- Whillans Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).