Antonín Dvořák

Antonín Dvořák
	; portret kompozytora
Imię i nazwisko	Antonín Leopold Dvořák
Data i miejsce urodzenia	8 września 1841 ; Nelahozeves
Pochodzenie	czeskie
Data i miejsce śmierci	1 maja 1904 ; Praga
Instrumenty	skrzypce, fortepian, organy
Gatunki	muzyka poważna, muzyka romantyczna
Zawód	kompozytor, dyrygent, pedagog
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Antonín Leopold Dvořák (ur. 8 września 1841 w Nelahosevsi, zm. 1 maja 1904 w Pradze^[1]) – czeski kompozytor, dyrygent i pedagog.

Muzeum Antonína Dvořáka w letnim pałacyku Amerika w Pradze

Był czołowym przedstawicielem czeskiej muzyki narodowej (obok Bedřicha Smetany). Komponował symfonie (najbardziej znana Z Nowego Świata, 1893), kwartety smyczkowe, opery, poematy symfoniczne, pieśni, msze, utwory fortepianowe oraz koncerty – w tym najsłynniejszy Koncert wiolonczelowy h-moll op. 104, o którym Johannes Brahms pisał: „Gdybym wiedział, że wiolonczela jest zdolna do takich rzeczy, sam bym napisał ten koncert”.

Życiorys

Antonín Dvořák urodził się i dorastał w miejscowości Nelahozeves niedaleko Pragi. Jego ojciec František był rzeźnikiem. W latach 1853–1856 młody Antonín Dvořák przebywał w miejscowości Zlonice, gdzie zaopiekował się nim miejscowy kantor i organista Antonín Liehmann, który uczył go gry na skrzypcach, fortepianie i organach. W wieku 16 lat przeniósł się do Pragi, by studiować grę organową w Praskiej Szkole Organowej. Jednocześnie grał na altówce w orkiestrze Teatru Tymczasowego (późniejszego praskiego Teatru Narodowego) pod kierownictwem Bedřicha Smetany. Podjął również pracę jako organista kościoła św. Wojciecha na praskim Nowym Mieście^[2].

Pomniki Dvořáka przed praskim Rudolfinum

Bardzo wcześnie rozpoczął swoją działalność kompozytorską. 17 listopada 1873 wziął ślub z Anną Čermákovą. Żona Dvořáka zwróciła się o ocenę prac męża do Johannesa Brahmsa, który polecił Dvořáka berlińskiemu wydawcy Simrockowi. To właśnie dla niego Dvořák napisał w 1878 pierwszą część Tańców Słowiańskich, która zyskała entuzjastyczne recenzje. Zajął się również dyrygenturą. W 1884 został zaproszony do Londynu, aby poprowadzić swoje Stabat Mater, dzieło wokalno-instrumentalne, napisane po śmierci jednej z córek.

W 1891 w Birmingham miało miejsce prawykonanie Requiem pod dyrekcją kompozytora (czeska premiera miała miejsce w Národním divadle w Pradze w kwietniu 1892). Dzięki licznym sukcesom Dvořák otrzymał doktorat w Pradze i Cambridge oraz w konserwatorium praskim, gdzie wychował wielu znakomitych czeskich kompozytorów jak Vítězslav Novák i Josef Suk.

W 1892 Dvořák został zaproszony do Stanów Zjednoczonych. Założycielka Narodowego Konserwatorium w Nowym Jorku, Jeanette Thurber chciała pozyskać Dvořáka jako kierownika tejże instytucji. Początkowo wahający się kompozytor przyjął w końcu tę propozycję; w czasie pobytu w Stanach skomponował w 1895 dziewiątą symfonię, jedno ze swych najgłośniejszych dzieł. Jego grób znajduje się na cmentarzu wyszehradzkim w Pradze.

Twórczość

Twórczość Antonína Dvořáka jest syntezą muzyki epok klasycyzmu i romantyzmu. Siła i całkowita jednorodność oraz absolutna indywidualność są obecne przede wszystkim w orkiestracji i instrumentacji. Jego twórczy rozwój przebiegał w kilku etapach: pierwsze kompozycje wyrastały z fascynacji muzyką Beethovena i Schuberta, drugi etap jego starań mieści się już w sferze osobistych odczuć, ujawniając swoiste podejście do percypowania muzyki ze strony formalnej i treściowej.

Trzeci okres jest typowym ukłonem w stronę rodzimej tradycji muzycznej i zwrotem ku czeskim inspiracjom muzycznym (kantata Hymnus, Moravské dvojzpěvy). Szczególnego zabarwienia dodała muzyce Dvořáka dbałość o typowo słowiański charakter twórczości, którym wzbogacił światową muzykę.

Podczas pobytu a Ameryce uległ inspiracjom muzyki afroamerykańskiej i indiańskiej, co objawiło się w jego IX Symfonii Z nowego świata. W ostatnim okresie twórczości muzyka Dvořáka nabiera dojrzałego, indywidualnego kolorytu połączonego z inspiracjami czeskimi bajkami, podaniami i legendami, zwłaszcza ludowymi (opery Diabeł i Kasia, Rusałka).

Antonín Dvořák napisał 9 symfonii, kilka poematów symfonicznych, wielkie utwory instrumentalne (Tańce słowiańskie (Slovanské tance)), utwory wokalne i wokalno – instrumentalne (Stabat Mater, Święta Ludmiła (Svatá Ludmila), Requiem, Te Deum), 5 uwertur koncertowych, wiele utworów kameralnych (w tym najsłynniejszy kwartet smyczkowy F-dur, tak zwany „Amerykański“), koncerty (skrzypcowy, wiolonczelowy i fortepianowy), pieśni (Pieśni biblijne – Biblické písně), muzykę chóralną, utwory fortepianowe (fortepianowa wersja Tańców słowiańskich, wersja orkiestrowa powstała później), 10 oper (najsłynniejsze: Rusałka, Jakobín, Diabeł i Kasia (Čert a Káča), Dimitrij i Armida). Czczony na całym świecie, zmarł nieoczekiwanie w Pradze 1 maja 1904 roku.

Dokumenty i inne pamiątki pozostałe po kompozytorze (autografy, korespondencja, dokumenty, dzieła plastyczne, ówczesne fotografie, programy, plakaty), umieszczone są w Muzeum Antonína Dvořáka, które od momentu swojego powstania w 1932 roku znajduje się w barokowym letnim pałacyku Amerika w Pradze.

Odznaczenia

W 1889 roku odznaczony został Orderem Korony Żelaznej III klasy^[3].

W 1901 roku został podwyższony przez Franciszka Józefa I do stanu szlacheckiego z tytułem Ritter von Dvořák^[4].

Przegląd wybranych kompozycji

Grób Antonína Dvořáka na cmentarzu wyszehradzkim w Pradze

Twórczość Antonína Dvořáka jest bogata zarówno ze względu na swoją liczebność, jak i na szerokie spektrum występujących w nim form – liczy niemal 120 opusów, z których większość stanowią wielkie dzieła orkiestrowe i wokalno-instrumentalne oraz muzyczno-dramatyczne.

Symfonie

Popiersie Antonína Dvořáka w Bydgoszczy (w parku Jana Kochanowskiego jako jeden z posągów galerii pomników kompozytorów i wirtuozów)

I symfonia c-moll – „Zlonickie dzwony”, 1865
II symfonia B-dur op. 4, 1865
III symfonia Es-dur op. 10, 1873
IV symfonia d-moll op. 13, 1874
V symfonia F-dur op. 76, 1875
VI symfonia D-dur op. 60, 1880
VII symfonia d-moll „Londyńska” op. 70, 1885
VIII symfonia G-dur op. 88, 1889
IX symfonia e-moll „Z Nowego Świata” op. 95, 1893
Symfonia Neptun, 1893 (niedokończona)

Dzieła wokalno-instrumentalne, oratoria, kantaty, msze

Hymn „Spadkobiercy Białej Góry” (Dědicové Bílé hory) op. 30, 1872 (przeredagowany w 1880 i 1885)
Stabat mater op. 58, 1877
Psalm 149 (Žalm 149) op. 79, 1879 (1887 opracowanie na chór i orkiestrę)
Ślubna koszula (Svatební košile), op. 69, 1884
Święta Ludmiła (Svatá Ludmila) op. 71, 1886
Msza D-dur op. 86, 1887 (wersja z partią organów), 1892 (z orkiestrą)
Requiem b-moll op. 89, 1890
Te Deum, op. 103, 1892

Opery

Alfred, 1870
Król i węglarz (Král a uhlíř), 1871, 2.wersja – op. 14, 1874
Tvrdé palice op. 17, 1874
Wanda op. 25, 1875
Chłop – szelma (Šelma sedlák) op. 37, 1877
Dymitr (Dimitrij) op. 64, 1882, 2.wersja – 1894
Jakobin op. 84, 1888, 1897 (częściowo przerobione)
Diabeł i Kasia (Čert a Káča) op. 112, 1899
Rusałka op. 114, 1900
Armida op. 115, 1903

Koncerty

Premiera koncertu fortepianowego g-moll op. 33 9 grudnia 1919, w wykonaniu: Viléma Kurza, Ilony Kurzovej, Czeskiej filharmonii pod dyrekcją Václava Talicha

Koncert A-dur na wiolonczelę i fortepian, 1865
Romance f-moll na skrzypce i orkiestrę op. 11, 1873/1877
Koncert fortepianowy g-moll op. 33, 1876 (zmienione 1919)
Koncert skrzypcowy a-moll op. 53, 1879 (zmienione 1880)
Koncert h-moll na wiolonczelę i orkiestrę op. 104, 1895

Poematy symfoniczne, utwory orkiestrowe i suity

Poemat symfoniczny (Rhapsodie a moll) op. 14, 1874
Wariacje symfoniczne na orkiestrę op. 78, 1877
Rapsodia słowiańska op. 45 (D-dur, g-moll, As-dur), 1878
Suita Czeska op. 39, 1879
Legendy op. 59, 1881
Husycka op. 67, uwertura, 1883
Karnawał op. 92, uwertura koncertowa, 1891
Scherzo capriccioso op. 66, 1883
Suita A-dur op. 98B, 1895
Wodnik op. 107, poemat symfoniczny na podstawie ballady Karela Jaromíra Erbena, 1896
Polednice op. 108, poemat symfoniczny na podstawie ballady Karela Jaromíra Erbena, 1896
Złoty kołowrotek (Zlatý kolovrat) op. 109, poemat symfoniczny na podstawie ballady Karela Jaromíra Erbena, 1896
Drewniany gołąb (Holoubek) op. 110, poemat symfoniczny na podstawie ballady K.J. Erbena, 1896
Pieśń heroiczna (Píseň bohatýrská) op. 111, poemat symfoniczny, 1899
Tańce słowiańskie op. 46 – I część, 1878
Tańce słowiańskie op. 72 – II część, 1887