Dziennik Bydgoski
Dziennik Bydgoski – polski dziennik ukazujący się w Bydgoszczy w latach 1907–1939, a od 1920 roku także w województwie poznańskim i pomorskim. Główne polskie pismo codzienne w Bydgoszczy z okresu zaboru pruskiego i okresu międzywojennego.
 Strona tytułowa z 21 stycznia 1920 r. witająca Wojsko Polskie wkraczające do Bydgoszczy po 108 latach zaboru pruskiego | |
| Częstotliwość | |
|---|---|
| Państwo | |
| Adres | |
| Pierwszy numer | |
| Ostatni numer | |
| OCLC | |
| Strona internetowa | |
Historia
edytuj
Pierwsza gazeta nazywana „Dziennikiem Bydgoskim” została założona 1 kwietnia 1902 r. przez Stanisława Tomaszewskiego[1]. Wydawcę nękały szykany ze strony pruskich władz. Gdy w 1904 r. uwięziono go za wydrukowanie śpiewnika polskiego, gazetę wykupił wydawca „Dziennika Berlińskiego” Karol Bose, a w styczniu 1905 r. zaprzestał jej wydawania[2].
Pomimo ucisku jaki stosowali pruscy nacjonaliści, miejscowi działacze narodowi nie rezygnowali jednak z prób założenia własnej gazety. Polscy adwokaci (Melchior Wierzbicki), lekarze (Jan Biziel), przemysłowcy (Józef Milchert) i rzemieślnicy pomogli 31-letniemu redaktorowi Janowi Tesce zakupić niezbędne maszyny drukarskie i 2 grudnia 1907 r. w budynku narożnym Długa 52 – Jana Kazimierza 5 wydrukowano pierwszy numer „Dziennika Bydgoskiego” w nakładzie 2,5 tys. egzemplarzy[3].
W jego zamierzeniu „Dziennik” miał być „placówką obrony narodowej, nowym szańcem przeciw zalewowi niemczyzny”. Swoje pismo Teska adresował do „ludu” (drobni chłopi, rzemieślnicy, robotnicy), a myślą przewodnią była chęć podniesienia świadomości narodowej Polaków. Redakcja wzywała do pielęgnowania języka ojczystego oraz wychowywania młodzieży w duchu narodowym[4].
Agitacja polskich działaczy oraz osobowość Jana Teski zadecydowała, iż „Dziennikowi” udało się przeżyć najtrudniejszy początkowy okres, mimo wielu utrudnień jakie stwarzały władze pruskie (rewizje, konfiskaty, rozprawy sądowe, kary grzywny i aresztu). W 1914 r. liczba prenumeratorów wzrosła do 5 tys., a nakład do 6 tys. Gazeta skonsolidowała polskie poczynania społeczne w Bydgoszczy. Szeroką działalność polonizacyjną rozwinął Dom Polski, ożywiła się działalność stowarzyszeń polskich, chórów, zespołów młodzieżowych i robotniczych[5]. Podczas I wojny światowej pod nieobecność redaktorów wcielonych do Armii Cesarstwa Niemieckiego, Dziennik Bydgoski redagowały kobiety: Wincentyna Teska, Melania Gońska, Stefania Tuchołkowa i J. Nowakowska[3]. 20 stycznia 1920 r. redakcja powitała wkraczające do Bydgoszczy Wojsko Polskie okolicznościowym artykułem patriotycznym[4].
Kryzys powojenny i postępująca inflacja sprawiły, że w 1920 r. wydawnictwo „Dziennik Bydgoski” popadło w trudności finansowe i przestało być własnością Jana Teski i jego żony Wincentyny, przekształcając się w listopadzie tego roku w spółkę akcyjną „Drukarnia Bydgoska SA”. Po kilku latach kierowania redakcją przez Konrada Fiedlera, ponownie redaktorem naczelnym został Jan Teska[2]. Od tej chwili pismo stało się trybuną polityczno-społecznych idei Chrześcijańskiej Demokracji, krzewiącą hasła solidarności narodowej. Znamienne dla gazety były jednak częste zwroty w kierunku endecji, obozu pomajowego i sanacji. Po przewrocie majowym "Dziennik" otwarcie nawoływał do ugody ruchu chadeckiego z sanacją. W końcu 1935 r. przyczynił się do utworzenia w Bydgoszczy Chrześcijańskiej Ligi Pracy. Wrogo odnosił się do Centrolewu, a w latach 1936–1938 popierał ideę utworzenia „jednolitego frontu narodowego" z udziałem SN, NPR i SL. Gdy ta idea ta nie doczekała się urzeczywistnienia, opowiadał się za rychłym połączeniem ChD i NPR, do czego istotnie doszło w październiku 1937 r.
Redaktorzy Dziennika Bydgoskiego wspierali wszystkie przedsięwzięcia miejscowych stowarzyszeń kulturalnych, upowszechniali wiedzę o życiu literackim i teatrze. Gazeta dysponowała korespondentami terenowymi i zagranicznymi, m.in. w Paryżu, Berlinie, Rzymie, Londynie. Redaktorami, którzy wywierali największy wpływ na oblicze i zawartość „Dziennika”, byli: Stanisław Nowakowski oraz Stanisław Brandowski. Wraz z redakcyjnym karykaturzystą Pawłem Griniowem w znacznej części wypełniali oni swoimi felietonami łamy pisma, które na początku lat 30. ukazywało się w nakładzie 30 tys. egzemplarzy, tłoczonych w Drukarni Bydgoskiej, będącej piątym pod względem zamożności wydawnictwem prasowym w ówczesnej Polsce. Poza sprawnym serwisem dotyczącym nowości wydawniczych z literatury pięknej, naukowej, publicystycznej i praktyczno-użytkowej, redakcja publikowała oryginalne teksty literackie: wiersze, powieści w odcinkach, opowiadania i baśnie dla dzieci. Swoje utwory zamieszczali tu poeci: Ludomir Benedyktowicz, Alina Prus-Krzemińska, Krzysztof Stasicki, Stanisław Bonin, Leon Leliwa-Daszkiewicz, Jan Kauczor, Alfred Kowalkowski, Tadeusz Nowakowski, prozę drukowali: Stanisław Brandowski, Stefania Tuchołkowa, Marian Turwid[4]. Pismo w latach 20. wyrażało rozmaity stosunek do istnienia i działalności miejscowego teatru. W latach 30. recenzje nabrały charakteru fachowych i życzliwych ocen, a pisali je Jan Piechocki i Henryk Kuminek[6].
"Dziennik Bydgoski" w dwudziestoleciu międzywojennym był najważniejszą gazetą codzienną w Bydgoszczy. W pierwszych latach powojennych nakład jego wynosił 15 tys. egzemplarzy, a później systematycznie wzrastał: osiągając w 1929 r. 42 tys. Dziennik był wtedy największym pismem Polski zachodniej, a jednocześnie zaliczał się do pierwszej dziesiątki pism codziennych w skali ogólnokrajowej[4].
W 1939 r. w redakcji „Dziennika Bydgoskiego” pracowało 10 etatowych pracowników: Stanisław Nowakowski (działacz plebiscytowy na Warmii), Zygmunt Felczak (późniejszy założyciel Ilustrowanego Kuriera Polskiego i wicewojewoda pomorski), Stanisław Strąbski, Edmund Kuminek, Józef Kołodziejczyk, Aleksander Kiedrowski, Wincenty Sławiński, Janina Hernetówna, Edmund Klessa, Dionizy Wesołek. Współpracowali m.in. Henryk Ryszewski (korespondent w Warszawie), Tadeusz Kiełpiński (korespondent w Paryżu), Paweł Skrzypczak (rysownik), Edmund Heydak (karykaturzysta), Alfons Rezler (recenzent muzyczny)[7]. Dziennik posiadał także redaktorów terenowych obsługujących mutacje Dziennika w: Inowrocławiu, Toruniu, Grudziądzu, Gdyni, Tczewie, i Świeciu[7].
Wraz z gazetą ukazywały się dodatki tematyczne: „kobiecy”, „światek dziecięcy”, „ze świata medycyny”, „film”, „tygodnik sportowy”. Od lutego 1939 r. wydawano także mutację przeznaczoną dla mieszkańców wsi – „Polska Niwa”, której redaktorami byli: Zygmunt Felczak, Dionizy Wesołek, Janina Hernetówna i Edmund Klessa[7].
Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 r. hitlerowcy zburzyli budynek redakcji i drukarni Dziennika Bydgoskiego. Spośród dziennikarzy w okresie wojny zginęli m.in. Stanisław Nowakowski, Edmund Kuminek, Aleksander Kiedrowski, Wincenty Sławiński. W obozie koncentracyjnym zginął dyrektor drukarni Władysław Żewicki, zaś w marcu 1945 r. zmarł założyciel Dziennika Jan Teska. Po zakończeniu wojny pisma nie wznowiono, a dziennikarze kontynuowali swą pracę w licznych nowo założonych gazetach bydgoskich.
Siedziba
edytujW okresie 1908–1920 r. redakcja Dziennika Bydgoskiego mieściła się na parterze budynku narożnego Długa 52 – Jana Kazimierza 5. W okresie międzywojennym redakcję przeniesiono do kamienicy przy ul. Poznańskiej 14-16. Druk egzemplarzy gazety wykonywano w Drukarni Bydgoskiej stojącej w podwórzu posesji.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ W latach 1891-1894 Stanisław Tomaszewski wydawał w Bydgoszczy, początkowo 2 razy w tygodniu, pismo „Straż Polska”, a od stycznia 1898 r. codzienną „Gazetę Bydgoską”. Jednak ponad 200 rozpraw sadowych wytoczonych mu przez pruską prokuraturę i zasądzonych 6 tys. marek kary, przesądziły, iż „Gazeta Bydgoska” w 1901 r. przesiała się ukazywać
- ↑ a b Rykowski Marcin: Szaniec ze słów [w.] Kalendarz Bydgoski 2008
- ↑ a b Kulpiński Henryk: Początki prasy pomorskiej – Dziennik Bydgoski [w.] Kalendarz Bydgoski 1979
- ↑ a b c d Polska kultura i sztuka w Bydgoszczy w latach 1920-1939. [w.] Historia Bydgoszczy. Tom II. Część pierwsza 1920-1939: red. Marian Biskup: Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe 1999. ISBN 83-901329-0-7, str. 719-675
- ↑ Tujakowski Alojzy. Z tradycji drukarskich Bydgoszczy. [w:] Kronika Bydgoska II (1964-65). Bydgoszcz 1971
- ↑ Ewa Adamus-Szymborska, Bydgoski leksykon teatralny, Zdzisław Pruss, Zofia Pietrzak, Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 2000, s. 100-101, ISBN 83-85327-59-2, OCLC 749203349.
- ↑ a b c Hernet-Kłodzińska Janina. Było nas dziesięciu [w.] Kalendarz Bydgoski 1977
Bibliografia
edytuj- Ewa Adamus-Szymborska, Bydgoski leksykon teatralny, Zdzisław Pruss, Zofia Pietrzak, Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 2000, s. 100-101, ISBN 83-85327-59-2, OCLC 749203349.
- Hernet-Kłodzińska Janina. Było nas dziesięciu [w.] Kalendarz Bydgoski 1977
- Jeleniewski Marek K. Wielojęzyczna bydgoska prasa lokalna do 1939 roku. /w/ Bydgoszcz miasto wielu kultur i narodowości, Bydgoszcz 2009, s. 199-215
- Jeleniewski Marek K. Życie społeczno-polityczne XX-lecia międzywojennego w świetle polskiej prasy w Bydgoszczy, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2012
- Kulpiński Henryk: Początki prasy pomorskiej – Dziennik Bydgoski [w.] Kalendarz Bydgoski 1979
- Rykowski Marcin: Szaniec ze słów [w.] Kalendarz Bydgoski 2008