Dzwonek syberyjski

Dzwonek syberyjski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	dzwonkowate
Rodzaj	dzwonek
Gatunek	dzwonek syberyjski
	Nazwa systematyczna
	Campanula sibirica L.; Sp. pl. 1:167. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzwonek syberyjski (Campanula sibirica L.) – gatunek rośliny dwuletniej z rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae). Rośnie w strefie umiarkowanej Europy i Azji. W Polsce jest rzadki, zwłaszcza na północy. Występuje na murawach kserotermicznych.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje od wschodniej Syberii poprzez Rosję i Kazachstan do Europy środkowej i południowo-wschodniej. Najdalej na zachód sięga do Niemiec, Austrii i Włoch. Przez Polskę i dalej Białoruś przechodzi północna granica zasięgu^[3]. W Polsce występuje głównie w pasie wyżyn w południowo-wschodniej części kraju, poza tym wzdłuż zboczy dolin: Bugu, dolnej Wisły, Warty, dolnej Odry i Płoni^[4]. Nie rośnie w górach i rzadko tylko na pogórzu^[5].

Morfologia

Kwiaty

Charakterystyczne dla tego gatunku odgięte łatki między ząbkami kielicha

Liście

Pokrój: Roślina zielna z pionowym, tęgim korzeniem i sztywno wzniesioną, za młodu z pojedynczą łodygą, z wiekiem rozgałęziającą się, owłosioną szczeciniasto. Osiąga wysokość 20-40 (60) cm^[5].
Liście: Skrętoległe. Odziomkowe i niższe osadzone są na długich i szeroko oskrzydlonych ogonkach. Mają blaszkę podłużnie łopatkowatą lub lancetowatą, na szczycie tępą, na brzegu słabo karbowaną. Liście wyrastające wyżej na łodydze mają ogonki coraz krótsze, aż do najwyższych liści siedzących i obejmujących blaszką łodygę. Wraz z wysokością liście stają się też coraz węższe aż do równowąskich. Wszystkie liście pokryte są obustronnie krótkimi włoskami^[6]^[5].
Kwiaty: Zebrane w początkowo groniasty, później wiechowaty kwiatostan^[5]. Korona kwiatu wąskodzwonkowata, zwykle do 2,5 cm długości, niebieska lub rzadziej biała, rozcięta do 1/3 lub 1/4. Łatki korony są zaostrzone, jajowate, odgięte na zewnątrz. Rurka korony w dolnej części od wewnątrz owłosiona. Działki kielicha owłosione, wąskie, trójkątne do lancetowatych. Między działkami znajdują się odgięte do tyłu, jajowate wyrostki, zaostrzone na szczycie. Pręcików jest pięć, a słupek jest dolny z szyjką trójdzielną. Jej rozgałęzienia są początkowo wzniesione, później się skręcają^[6]^[5].
Owoce: Otwierająca się trzema otworkami u nasady trójkomorowa, zwisająca torebka. Nasiona są drobne, spłaszczone i brunatne^[5].
Gatunki podobne: Roślina wyróżnia się wyrostkami między działkami kielicha, które poza nim w Europie Środkowej występują u rosnących w górach dzwonka alpejskiego Camanula alpina i dzwonka brodatego C. barbata, oba one różnią się koroną od wewnątrz w górnej części z długimi włoskami^[5]. W ogrodach uprawiany jest także zaopatrzony w podobne wyrostki dzwonek ogrodowy C. medium, który ma bardziej okazałe kwiaty (3–4 cm długości) i 5-dzielne znamię słupka^[7]. Także na murawach kserotermicznych rośnie dzwonek boloński C. bononiensis, który poza brakiem ww. wyrostka między działkami różni się m.in. kłosokształtnym (nierozgałęzionym) kwiatostanem i szerokimi, jajowatymi liśćmi^[5].

Zmienność

Wyróżnia się obok formy typowej sześć podgatunków^[3]:

Campanula sibirica L. subsp. sibirica,
Campanula sibirica L. subsp. charkeviczii (Fed.) Fed. Bot. J. Linn. Soc. 67:281. 1973 (syn. C. charkeviczii Fed.) – Krym,
Campanula sibirica L. subsp. divergentiformis (Jáv.) Domin Preslia 13-15:222. 1936 – południowo-wschodnia Europa,
Campanula sibirica L. subsp. elatior (Fomin) Fed. Bot. J. Linn. Soc. 67:281. 1973 – okolice Kaukazu, południowa Rosja i Ukraina,
Campanula sibirica L. subsp. hohenackeri (Fisch. & C. A. Mey.) Damboldt Notes Boy. Bot. Gard. Edinburgh 35:45. 1976 – Gruzja i północno-wschodnia Turcja,
Campanula sibirica L. subsp. talievii (Juz.) Fed. Bot. J. Linn. Soc. 67:281. 1973 – Krym,
Campanula sibirica L. subsp. taurica (Juz.) Fed. Bot. J. Linn. Soc. 67:281. 1973 – Krym.

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia, kwitnąca od czerwca do września^[5]. Gatunek światło-, sucho- i ciepłolubny. Często zasiedla rędziny kształtujące się na wapieniach, marglach i gipsach. Rośnie w murawach kserotermicznych i świetlistych zaroślach^[6]. W fitosocjologii gatunek charakterystyczny dla rzędu Festucetalia valesiacae i zespołu Adonido-Brachypodietum pinnati^[8].

Kariotyp tego gatunku liczy 2n = 34 chromosomów^[7].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 2004 roku^[9]^[10]^[11]. Podobnie jak wiele innych gatunków kserotermicznych jest zagrożona niszczeniem muraw kserotermicznych i ich degradacją postępującą w wyniku sukcesji drzew i krzewów^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
↑ ^a ^b Campanula sibirica. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2008-12-25]. (ang.).
↑ Adam Zając, Maria Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 112. ISBN 83-915161-1-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ TadeuszT. Tacik TadeuszT., Rodzina: Campanulaceae, Dzwonkowate, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 59-60 .
↑ ^a ^b ^c ^d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 263. ISBN 83-7073-444-8.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 449. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną
↑ Dz.U. z 2012 r. poz. 81 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).

[grin-3] Campanula sibirica. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2008-12-25]. (ang.).

[4] Adam Zając, Maria Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 112. ISBN 83-915161-1-3.

[tacik-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ TadeuszT. Tacik TadeuszT., Rodzina: Campanulaceae, Dzwonkowate, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 59-60 .

[mirkowa-6] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 263. ISBN 83-7073-444-8.

[klucz-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 449. ISBN 83-01-14342-8.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rozp2004-9] Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną

[rozp2012-10] Dz.U. z 2012 r. poz. 81 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.

[rozp2014-11] Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]