Wikipedia

Iława

miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego hasła.

Iława (niem. ⓘDeutsch Eylau, prus. Īlawa[2]) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu iławskiego. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Iława
miasto i gmina
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

iławski

Data założenia

1305

Prawa miejskie

1305

Burmistrz

Dawid Kopaczewski

Powierzchnia

21,88 km²

Wysokość

100–150 m n.p.m.

Populacja (30.06.2024)
• liczba ludności
• gęstość


32 106[1]
1467,4 os./km²

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

14-200, 14-201, 14-202

Tablice rejestracyjne

NIL

Położenie na mapie powiatu iławskiego
Mapa konturowa powiatu iławskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Iława”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Iława”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Iława”
Ziemia53°35′47″N 19°33′56″E/53,596389 19,565556
TERC (TERYT)

2807011

SIMC

0964650

Urząd miejski
ul. Niepodległości 13
14-200 Iława
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Iława jest ośrodkiem wypoczynkowym, paraolimpijskim i turystycznym. W lesie pod Iławą znajdują się dwa ośrodki wczasowe Telewizji Polskiej (Sarnówek i Tłokowisko)[3][4]. Z Iławy można dopłynąć do Morza Bałtyckiego poprzez jezioro Jeziorak i unikatowy w skali światowej Kanał Elbląski[5]. Nad jeziorem Silm znajduje się jeden z kilku na świecie ośrodków szkolenia kapitanów żeglugi morskiej i pilotów portowych[6].

Przed II wojną światową miejscowość nazywana była „Perłą Oberlandu”[7]. Miasto nazywane jest letnią stolicą jazzu tradycyjnego ze względu na najstarszy festiwal tego gatunku muzyki w Europie – Old Jazz Meeting „Złota Tarka”[8].

Położenie

edytuj

Pod względem historycznym Iława położona jest w Prusach Górnych[9], na obszarze dawnej Pomezanii[10]. Etnograficznie stanowi także część Powiśla[11].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto leży na Równinie Iławskiej, stanowiącej część Pojezierza Iławskiego[12].

Miasto znajduje się nad Jeziorakiem – najdłuższym jeziorem w Polsce[13]. Przez Iławę przepływają rzeki Iławka i Tynwałd[14]. W obrębie administracyjnym miasta znajduje się największa wyspa śródlądowa w Polsce – Wielka Żuława[15] posiadająca stałe połączenie promowe z miastem[16].

Iława leży na terenie Zielonych Płuc Polski – obszaru charakteryzującego się czystym powietrzem i różnorodnością systemu przyrodniczego. Od zachodu i północy miasto otacza Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego[17].

Warunki naturalne

edytuj
 
Rozmieszczenie terenów zielonych na terenie Iławy

Iława i okolice leżą na pofałdowanych terenach morenowych i sandrowych, wyróżniających się urozmaiconymi formami rzeźby. W obrębie miasta, na jeziorze Jeziorak (najdłuższe jezioro w Polsce oraz szóste co do wielkości) znajduje się wyspa Wielka Żuława z reliktami staropruskiego grodu. W okolicach miasta, na terenach sandrowych, znajdują się jeziora, głównie rynnowe, otoczone znacznymi kompleksami leśnymi. W samej Iławie oprócz wspomnianego Jezioraka jest jeszcze kilkanaście mniejszych jezior (m.in. Mały Jeziorak, Iławskie, Dół). Jeziora i rzeki Pojezierza Iławskiego tworzą wraz z Kanałem Elbląskim szeroki system żeglugi śródlądowej, łączący okoliczne zbiorniki wodne. Kanał ten umożliwia dopłynięcie z Iławy aż do Morza Bałtyckiego.

W okolicy Iławy znajdują się m.in.:

Toponimia

edytuj

Najstarsza forma nazwy Iławy to łacińskie Ylavia. Ta właśnie forma pojawiła się na dokumencie lokacyjnym z 1317 roku. W późniejszych dokumentach z 1333 oraz 1334 r. widnieje Ylav, natomiast w dokumencie z 1338 r. odmiana Ylau. W XV w. pojawiły się formy Ylow oraz Ylow Thethonicalis. W latach 1430 i 1438 dokumenty, które wystawił komtur dzierzgoński mówiły o Deutschen Ylaw. W latach 1443, 1457 oraz 1458 miasto nazwano Ylaw, a w 1456 r. przyjęła się forma Ilau, następnie w 1459 r. zmieniono ją na Eylaw. W 1457 r. używa się nazwy Deutze Eylau, a w 1468 r. jej innej formy Dwetsch Eylau. Między XVI a XVII w. występują nazwy Teutschen Eylau, Deutscheneylau oraz Theuto Ilavia. W XVIII w. przyjęto obowiązującą aż do 1933 r. formę Deutsch Eylau. 1 stycznia 1934 r. zmieniono nazwę na Stadt Deutsch Eylau (Stadt – pol. miasto), a od 1945 r. polska nazwa miasta to Iława, którą urzędowo zatwierdzono 19 maja 1946[18].

Historia

edytuj
Osobne artykuły: Historia Iławy i Kalendarium historii Iławy.

Historia miasta Iława (niem. Deutsch Eylau) sięga roku 1305. W roku tym komtur krzyżacki z Dzierzgonia, Sieghond von Schwarzburg założył na półwyspie jeziora Jeziorak, w miejscu staropruskiej osady, nową osadę i nadał jej prawa miejskie. W 1317 przywilej miejski został odnowiony. W najstarszych dokumentach miasto występuje pod nazwami Ylawia (1317 r.), Ilow themptonikalis (1421 r.), Deutsch Ilow (1404 r.), Deutsch Ylaw (1421 r.), Ylow (1437).

Miasto było siedzibą urzędnika krzyżackiego podlegającego komturowi w Dzierzgoniu. W latach 1362–1363 miasto nawiedziła zaraza hamująca jego rozwój. W powstaniu 1454 r. Iławianie stanęli po stronie Związku Pruskiego dążącego do przejścia Prus spod rządów krzyżackich do polskich. Po przegranej bitwie pod Chojnicami Iława znalazła się w granicach Państwa Krzyżackiego. W wyniku wojny 13-letniej 1454–1466, Iława przez pewien czas znajdowała się w granicach lenna polskiego. W 1513 r. miasto stało się lennem biskupa pomezańskiego, a po jego śmierci w 1522 r. zastawione.

 
Plan Iławy z 1810 roku
 
Widokówka z 1905 roku. „Pozdrowienia z Iławy!” – panorama miasta z widokiem na Kościół, jezioro Jeziorak, dworzec Iława Miasto, koszary, przystań

W 1520 r. miasto złożyło hołd królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu, wkrótce później w 1525 roku Iława znalazła się w rękach Prus Książęcych. Po trwającym ponad wiek spokoju w mieście, podczas wojny polsko-szwedzkiej o ujście Wisły, mimo obrony przez kompanię kapitana Jakoba Morssa, miasto w 1628 roku zostało opanowane przez wojska szwedzkie[19]. Podczas kolejnych wojen, działania wojenne szczęśliwie omijały Iławę. Została ona jedynie zajęta przez wojska brandenburskie. Po traktacie pokojowym w Oliwie w 1660 roku do miasta znów zagościł spokój. W 1706 r. praktycznie większość miasta została strawiona przez pożar. Ocalały jedynie kościół Przemienienia Pańskiego i kilka domów. W 1758 miasto zajmują Rosjanie. W wieku XVIII i XIX miasto stale się rozwijało. W 1860 r. Iława zyskała drogę wodną do Elbląga i Ostródy, a w 1876 roku również linie do Malborka i Gdańska. Wtedy również w Iławie umiejscowiono sąd obwodowy i urząd celny. Początek XX wieku oznaczał dalszy rozwój miasta, wybudowano ratusz (1912 r.), gazownię rozbudowaną w 1901 r. oraz wodociągi miejskie ukończone w 1903 r. W 1920 r. odbył się tu plebiscyt mający zadecydować o przynależności Iławy. Za jej przynależnością do Prus opowiedziało się 95% głosujących. W latach trzydziestych, w wyniku likwidacji bezrobocia poprzez roboty publiczne, w Iławie popularność zyskała partia nazistowska NSDAP. Podczas II wojny światowej w Iławie mieściły się obóz pracy oraz obóz karny dla więźniów ze Sztumu. W 1944 r. zaczęto przygotowania do ewakuacji ludności. 22 stycznia 1945 r. do Iławy wkroczyły II oddziały Frontu Białoruskiego. W wyniku działań wojennych miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone. Po wejściu do miasta Sowietów Iława była niszczona, a pozostałe maszyny i inne mienie wywożone do Związku Radzieckiego. W dawnym obozie pracy powstał obóz jeniecki, więźniów wykorzystywano do prac lokalnych, a także wywożono na roboty do Związku Radzieckiego.

Po wojnie Iława w 1945 r. została włączona do Polski, na te tereny zaczęli przybywać urzędnicy i osadnicy polscy. W 1948 r. wywieziono z Iławy większość ludności pochodzenia niemieckiego, pozostałych na tych terenach. Iława była i jest jednym z najbardziej rozwijających się miast w województwie warmińsko-mazurskim[20][21]. W czasach Polski Ludowej w mieście powstały zakłady przemysłu ziemniaczanego, fabryka podzespołów samochodowych, tartak, zakłady prefabrykatów trzcinowych, betoniarnia, wytwórnia cegły silikatowej i zakłady młynarskie[22].

W latach 80. XX w. w iławskim zakładzie karnym byli internowani działacze Solidarności, m.in.: Antoni Macierewicz, Bronisław Geremek, Ryszard Kalinowski, Jan Samsonowicz, Tadeusz Syryjczyk, Tadeusz Witkowski.

W Iławie znajduje się Papieska Kalwaria Pojezierza Iławskiego, której stacje Drogi Krzyżowej w kształcie kajaków upamiętniają dwukrotny pobyt Karola Wojtyły nad Jeziorakiem, po którym przyszły Papież pływał kajakiem z młodzieżą[23]. Iława leży na Drodze św. Jakuba (jednego z najważniejszych chrześcijańskich szlaków pielgrzymkowych na świecie) prowadzącym do Santiago de Compostella w Hiszpanii. W Iławie zaczyna się 17. etap Camino Polaco, jednego ze szlaków Drogi św. Jakuba[24].

Architektura

edytuj
 
Kościół Przemienienia Pańskiego

Zabytki

edytuj
 
Ratusz miejski
 
Jezioro Jeziorak i zabytkowy młyn elektryczny

Podczas ostatniej wojny (a raczej tuż po niej, po wkroczeniu Armii Czerwonej) została zniszczona większa część zabudowy ówczesnej Iławy[potrzebny przypis].

Lista zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych[25]:

 
Zabytkowy młyn wodny na rzece Iławce

Obiekty historyczne

edytuj
 
Neoklasycystyczno-secesyjny pałacyk w Iławie

Demografia

edytuj
Zobacz więcej w artykule Historia Iławy, w sekcji Populacja.

Według danych z 1 stycznia 2009 r. powierzchnia miasta wynosi 21,88 km²[27], lokując miasto na trzeciej pozycji w woj. warmińsko-mazurskim. Jest także piątym pod względem liczby mieszkańców miastem w województwie.

Dane z 30 czerwca 2009[28]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 32 349 100 16 975 52,2 15 516 47,8
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 1485 775,8 709,1

Według danych z 30 czerwca 2008 miasto miało 33 775 mieszkańców.

  • Piramida wieku mieszkańców Iławy w 2016 roku[29]
     
    Piramida wieku Iława 2016

Gospodarka[30]

edytuj

W powiecie iławskim jest drugie co do wielkości, najniższe bezrobocie w województwie warmińsko-mazurskim (5,8%) zaraz po powiecie grodzkim Olsztyn (5,1%) – dane na koniec sierpnia 2016 roku[31]. W Iławie znajduje się podstrefa Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Najwięcej jednostek działało w sekcji „handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle”, a następnie w sekcjach: „budownictwo”, „rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo” (108), „przetwórstwo przemysłowe” (104), „transport i gospodarka magazynowa”.

Wśród przetwórstwa przemysłowego na pierwszej pozycji są podmioty zajmujące się produkcją wyrobów z drewna oraz produkcją mebli, a następnie produkcją metalowych wyrobów gotowych.

Podstawowe gałęzie gospodarki w gminie Iława

edytuj
  • Rolnictwo (szczególnie chów i hodowla zwierząt, przede wszystkim drobiu),
  • Przetwórstwo przemysłowe (szczególnie produkcja wyrobów z drewna i produkcja mebli, produkcja artykułów spożywczych, produkcja wyrobów perfumeryjno-kosmetycznych),
  • Turystyka.

Sektory wysokiej szansy

edytuj
  • Meblarstwo
  • Turystyka
  • Przetwórstwo rolno-spożywcze
  • Drobiarstwo
  • Centra logistyczne

Najważniejsze firmy zlokalizowane na terenie gminy (i w bezpośrednim sąsiedztwie)

edytuj
  • URODA Polska Sp. z o.o. (dawniej Bi-es) w Kamieniu Dużym – producent kosmetyków;
  • Warmińsko-Mazurski Klaster Meblowy w Smolnikach – podstrefa Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej;
  • „DREW-GÓR” Sp. z o.o. w Karasiu – producent drzwi drewnianych;
  • Barton w Karasiu – producent surowców do przemysłu spożywczego;
  • Ośrodek Hodowli Indyków we Frednowach, filia INDYKPOL S.A.;
  • Wylęgarnia Indyków Nord-Pol Hatchery „GERCZAK”;
  • INDOOR Group Ltd Sp. z.o.o. w Kamieniu Dużym – wyposażenie ferm drobiarskich;
  • Mazurskie Centrum Aktywnego Wypoczynku Gerczak w Jażdżówkach;
  • DWS Stradomno – serwis turbin wiatrowych;
  • Mlekovita S.A. w Lubawie – hodowcy bydła mlecznego Gminy Iława należą do głównych dostawców surowca;
  • Animex S.A. w Iławie – mięso indycze;
  • Szynaka – Meble Iława – firmy kooperujące z terenu Gminy Iława.

Transport

edytuj
 
Mapa obrazująca sieć dróg, linii kolejowych oraz szlaków wodnych w Iławie
 
Dworzec Iława Główna

Transport drogowy

edytuj

Miasto stanowi węzeł drogowy województwa warmińsko-mazurskiego. Krzyżują się w nim następujące drogi krajowe i wojewódzkie:

Iławscy przewoźnicy
  • PKS Iława – przedsiębiorstwo obsługujące komunikację regionalną i dalekobieżną[32]
  • ZKM Iława – zakład obsługujący komunikację miejską[33]

Transport kolejowy

edytuj

Iława jest ważnym węzłem kolejowym w Polsce, tylko tu na terenie województwa warmińsko-mazurskiego zatrzymuje się pociąg Pendolino[34]. Miasto posiada połączenia kolejowe z wieloma miastami:

  • Iława – Warszawa – Kraków – Przemyśl (najdłuższe połączenie bezpośrednie)
  • Iława – Gdańsk – Słupsk – Koszalin – Szczecin
  • Iława – Toruń – Poznań – Wrocław
  • Iława – Olsztyn – Ełk – Białystok
  • Iława – Brodnica (linia nieczynna)
  • Iława – Zajączkowo Lubawskie – Lubawa (linia nieczynna)

W mieście istnieją dwa dworce kolejowe:

Transport śródlądowy

edytuj
  • Miejski tramwaj wodny „Ilavia” – rejsy spacerowe i czarterowe po Jezioraku[35]
  • Żegluga Ostródzko-Elbląska – rejsy spacerowe statkiem „Bocian po Jezioraku (Port Iława – Sarnówek – Port Iława)[36]
  • Prom międzybrzegowy – przeprawa na Wielką Żuławę[37]

Oświata

edytuj

Szkoły podstawowe

edytuj
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Mikołaja Kopernika
  • Szkoła Podstawowa Nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Marii Konopnickiej
  • Szkoła Podstawowa Nr 3 z Oddziałami Integracyjnymi im. Polskich Olimpijczyków
  • Szkoła Podstawowa Nr 4 im. Polskich Podróżników
  • Szkoła Podstawowa Nr 5 z Oddziałami Integracyjnymi im. Polskich Noblistów
  • ZPS-W Szkoła Podstawowa Specjalna
  • Szkoła Podstawowa w CKU nr 1

Szkoły ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne

edytuj
 
Zespół Szkół im. Konstytucji 3 Maja
  • Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Stefana Żeromskiego
  • Zespół Szkół im. Bohaterów Września 1939 Roku
  • Zespół Szkół im. Konstytucji 3 Maja
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
  • Centrum Edukacji
  • Centrum Edukacji Dorosłych „Alfa”
  • Centrum Edukacji Zawodowej
  • CKU nr 1 (w Zakładzie Karnym)
  • Liceum dla dorosłych „Eduma”

Uczelnie

edytuj

Szkoły artystyczne

edytuj
  • Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Tadeusza Bairda

Kultura

edytuj

Życie kulturalne

edytuj
 
Kino-Teatr Pasja

Świętem Miasta jest 11 czerwca, upamiętniający lokację Iławy w 1305 roku[38].

Większości imprez kulturalnych w mieście patronuje Iławskie Centrum Kultury[39]. Przy ICK działa kinoteatr „Pasja”, w ramach którego działa DKF „Kadr”[40].

W Iławie działają Miejska Biblioteka Publiczna[41], a także Powiatowa Biblioteka Pedagogiczna wchodząca w skład Powiatowego Centrum Rozwoju Edukacji w Iławie[42] oraz filia Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej im. Karola Wojtyły w Elblągu. W mieście znajduje się kilka galerii sztuki[43].

Festiwale

edytuj

Muzea

edytuj
  • Żeglarska Izba Pamięci[49]
  • Muzeum Motoryzacji i Wojskowości[50]
  • Muzeum Grafiki „Mon petit Louvre”[51]

Media lokalne

edytuj

Prasa lokalna

edytuj
  • Kurier Iławski (tygodnik)
  • Gazeta Iławska, dodatek tygodniowy do Gazety Olsztyńskiej (tygodnik)
  • Życie Regionu (tygodnik)
  • Panorama Regionu (miesięcznik)[52]
  • Powiat Iławski – Miesięcznik Regionalny[53]
  • Uroczysko – gazeta dla dzieci i młodzieży wydawana przez Zespół Parków Krajobrazowych Pojezierza Iławskiego i Wzgórz Dylewskich, ukazująca się trzy razy w roku[54]

Telewizja

edytuj
  • Iławska Telewizja Internetowa ilawatv.pl

Radio

edytuj

Lokalne serwisy internetowe

edytuj
  • miastoilawa.pl
  • ilawa.wm.pl
  • powiatilawski.pl
  • ilawa.naszemiasto.pl
  • infoilawa.pl
  • ilawa.dlawas.info
  • eska.pl/ilawa

Iława w kulturze

edytuj

W 1974 r. na wyspie Wielka Żuława nagrywano film Gniazdo w reżyserii Jana Rybkowskiego, opowiadający o pierwszych latach państwa polskiego[55]. W Iławie i nad Jeziorakiem rozgrywała się akcja dwóch przygód „Pana Samochodzika” – Nowe przygody Pana Samochodzika oraz Pan Samochodzik i złota rękawica autorstwa Zbigniewa Nienackiego[56]. W listopadzie 1995 r. Volker Schlöndorff (twórca m.in. „Blaszanego bębenka”) nakręcił sceny do swojego filmu Król Olch z Johnem Malkovichem w ruinach zamku w Szymbarku (8 km od Iławy)[57]. W 1989 roku został nagrany przez TVP film dokumentalny Krwawa Iława o iławskim zakładzie karnym słynącym z buntów, pacyfikacji i samookaleczeń, a także z pobicia internowanych wiosną 1982 roku[58].

Administracja i polityka

edytuj

Samorząd

edytuj
Osobny artykuł: Władze miasta Iławy.

Iława ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Iławy wybierają do swojej Rady Miejskiej 21 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta mieszczący się w miejskim ratuszu przy ul. Niepodległości.

W 2018 burmistrzem miasta został Dawid Kopaczewski[59][60].

Miasto jest siedzibą Starostwa powiatu iławskiego. W mieście znajduje się także siedziba wiejskiej gminy Iława.

Mieszkańcy Iławy wybierają posłów na Sejm RP z okręgu wyborczego nr 34 (Elbląg).

Osiedla w Iławie

edytuj
 
Podział administracyjny Iławy
  • Stare Miasto
  • Centrum
  • Ostródzkie
  • Piastowskie
  • Młodych
  • Kormoran
  • Lipowy Dwór
  • Gajerek
  • Podleśne
  • XXX-lecia
  • Dzielnica Przemysłowa
  • Lubawskie
  • Kopernika
  • Nowy Świat
  • Słoneczne
  • Marina Iława
  • Wojska Polskiego
  • Sobieskiego
  • Dąbrowskiego

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
 
Cerkiew św. Jana Teologa

Sport i rekreacja

edytuj
 
Memoriał Huberta Wagnera 18 sierpnia 2005 r. w hali sportowo-widowiskowej

Iława jest ośrodkiem sportów wodnych. W mieście działa wiele przystani jachtowych, wypożyczalni sprzętu wodnego i rowerów. Miasto posiada stadion sportowy, halę widowiskowo-sportową, basen sportowy (Centrum Rekreacyjno-Sportowe), kręgielnię, tor do ekstremalnej jazdy rowerowej Pumptrack, skatepark, kryte lodowisko, miasteczko ruchu drogowego, 2 plaże strzeżone, 3 boiska Orlik, tor motocrossowo-rowerowo-przeprawowy, strzelnicę leśną, tor wioślarski, pole do mini-golfa, a także kilka siłowni[43]. 18 listopada 1992 roku na Stadionie Miejskim w Iławie odbył się towarzyski mecz piłkarski Polska–Łotwa[69]. W Iławie działa Iławskie Centrum Sportu Turystyki i Rekreacji, które wspiera działalność różnych sekcji sportowych.

 
Stadion Miejski w Iławie

W mieście istnieje klub sportowy Jeziorak Iława, składający się z kilku sekcji, m.in. piłki nożnej, piłki ręcznej, tenisa stołowego i taekwondo. Ponadto w Iławie istnieją lokalne kluby, instytucje i stowarzyszenia skupiające osoby uprawiające m.in. sztuki walki, wioślarstwo, siatkówkę, tenis ziemny, lekkoatletykę, pływanie, strzelectwo i kolarstwo[70].

W Iławie działa hufiec Związku Harcerstwa Polskiego. W ramach hufca działają dwie drużyny wielopoziomowe, trzy drużyny wędrowników (16–21 lat), jedna drużyna harcerzy starszych (13–16 lat), cztery drużyny harcerzy (19–13 lat) i cztery drużyny zuchów[71].

Szlaki turystyczne

edytuj

Szlaki piesze[72]

edytuj
  • Szlak żółty (28,3 km): z Iławy do Samborowa wzdłuż jeziora Jeziorak
  • Szlak niebieski (26 km): z Iławy przez Sarnówek do Siemian wzdłuż jeziora Jeziorak
  • Szlak zielony (41,3 km): z Iławy do Kamieńca
  • Leśna ścieżka dydaktyczna „Jasne”
  • Leśna ścieżka dydaktyczna „Silm”

Szlaki rowerowe[73]

edytuj

Szlaki kajakowe[74]

edytuj
  • Szlak kajakowy im. Jana Pawła II – Ostróda – Miłomłyn – Siemiany – Gizerek – IŁAWA[218]
  • Szlak kajakowy Stare Jabłonki – Miłomłyn – IŁAWA (dł. 63,4 km) – Stare Jabłonki – J. Szeląg M. – J. Szeląg W. – J. Pauzeńskie – Ostróda – J. Drwęckie – K. Elbląski – Miłomłyn – K. Iławski – J. Jeziorak – Chmielówka – Makowo – Szałkowo – IŁAWA
  • Szlak kajakowy IŁAWA – Stare Jabłonki (dł. 73,3 km) – IŁAWA – Iławka – Drwęca – J. Drwęckie – Ostróda – J. Pauzeńskie – J. Szeląg W.i M. – S. Jabłonki
  • Szlak kajakowy IŁAWA – IŁAWA (dł. 136,7 km) – Rz. Iławka – Rz. Drwęca – J. Drwęckie – Ostróda – J. Szeląg Wielki – J. Szeląg M.- Stare

Jabłonki – K. Elbląski – Miłomłyn – K. Iławski – J. Dauby – J. Jeziorak – IŁAWA

  • Szlak kajakowy tzw. pętla toruńska (dł. 483 km) – IŁAWA – Iławka – Drwęca – Toruń – Bratian – NML – Kurzętnik – Brodnica – Golub -Dobrzyń – Lubicz – Toruń – Wisła – Elbląg – Chełmno – Świecie – Grudziądz – Gniew – Biała Góra – Rz. Nogat – Malbork – K. Jagielloński – Elbląg – K. Elbląski – Jeziorak – IŁAWA

Szlaki żeglarskie[74]

edytuj
  • Szlak Kanału Iławskiego i Elbląskiego – IŁAWA – Makowo – Zatoka Kraga – Jezioro Dauby – Jezioro Karnickie – Miłomłyn – K. Elbląski – J. Drwęckie[219]
  • Szlak Jeziora Jeziorak i Płaskiego – IŁAWA – Siemiany – Jerzwałd
  • Szlak Jeziora Jeziorak i Ewingi – IŁAWA – Siemiany – Matyty – Dobrzyki – Zalewo
  • Szlak Kanału Iławskiego i Kanału Elbląskiego – IŁAWA – Makowo – Zat. Kraga – K. Iławski – Miłomłyn – K. Elbląski

Miasta partnerskie

edytuj
 
Mapa Europy z zaznaczonymi miastami partnerskimi Iławy
Miasto Państwo Data podpisania umowy
Gargždai   Litwa 30.05.1998
Herborn   Niemcy 21.11.1998
Tholen   Holandia 1.06.1994

Honorowi obywatele Iławy[75]

edytuj

Zasłużeni obywatele Iławy

edytuj
  • Bernard Czarnecki – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
  • Stanisław Hertel – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
  • Dzierżawski Józef – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
  • Erwin Jan Vetter – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
  • Marian Szczypiński – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
  • Franciszek Stanibuła – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
  • Helena Czapik – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
  • Jan Kowalski – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
  • Franciszek Radzanowski – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
  • Urszula Heród – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
  • Sabina Kopczyńska – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
  • Józef Świniarski – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
  • Jan Rabczyński – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
  • Leon Rzeziński – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
  • Werbiński Maciej – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
  • Pydyniak Zygmunt – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
  • Podgórski Leonard – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
  • Kędzior Ryszard – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
  • Gerc Jan – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
  • Adamek Dominik – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
  • Borkowski Jan – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
  • Kumórek Stanisław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
  • Krajewski Mieczysław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
  • Głowacki Czesław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
  • Dolewski Bronisław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
  • Czerny Mikołaj – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
  • Aleksander Łapuć – uchwała nr XXX/X/372/1/98 z dnia 16.04.1998 r.
  • Ryszard Laskowski – uchwała nr XXX/X/372/1/98 z dnia 16.04.1998 r.
  • Janusz Lipski – uchwała nr XIII/123/99 z dnia 30.09.1999 r.
  • Antoni Gierszewski – uchwała nr XIII/124/99 z dnia 30.09.1999 r. (pośmiertnie)
  • ks. Lucjan Antoni Gellert – uchwała nr VIII/81/2003 z dnia 29.04.2003 r.
  • Bogdan Olkowski – uchwała nr XXXIII/372/2005 z dnia 25.05.2005 r.
  • Mieczysław Smarzyński – uchwała nr XXXIII/372/2005 z dnia 25.05.2005 r.
  • Heronim Baczewski – uchwała nr XXXIII/372/2005 z dnia 25.05.2005 r.
  • O. Mieczysław Niepiekło – uchwała nr XXXIV/482/09 z dnia 25.03.2009 r.
  • Stanisław Siłka – uchwała nr XLIII/557/09 z dnia 12.11.2009 r.
  • Witold Krauze – uchwała nr LI/557/10 z dnia 26.05.2010 r.
  • Honorata Cybula – uchwała nr X/112/11 z dnia 29.06.2011 r.
  • Jan Kamiński – uchwała nr XII/86/15 z dnia 22 czerwca 2015 r.
  • Roman Przybyła – uchwała nr XIII/108/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r.
  • Andrzej Gralak – uchwała nr XIII/110/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r.
  • Aleksander Mądry – uchwała z XIII/109/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r.
  • Mieczysław Pietroczuk – uchwała nr XXVIII/252/16 z dnia 29 sierpnia 2016 r.
  • Paweł Hofman – uchwała nr XXVII/253/16 z dnia 29 sierpnia 2016 r.
  • Stanisław Suchwałko – uchwała nr XLIV/374/17 z dnia 28 sierpnia 2017 r. (pośmiertnie)
  • Irena Nowicka – uchwała nr XLIX/422/17 z dnia 29 grudnia 2017 r.
  • Stanisław Piasek – uchwała nr LIV/473/18 z dnia 21 maja 2018 r.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2024 r. (stan w dniu 30.06) [online], Główny Urząd Statystyczny, 15 października 2024 [dostęp 2024-10-28] (pol.).
  2. ↑ Prūsas tāutaskarti [online], prusaspira.org [dostęp 2022-05-23].
  3. ↑ eholiday.pl.
  4. ↑ Tłokowisko Ośrodek Wypoczynkowy Telewizja Polska S.A.|Siemiany.
  5. ↑ Iława – najlepsze atrakcje – Polskie Szlaki [online], polskieszlaki.pl [dostęp 2020-07-08] (pol.).
  6. ↑ Szkoła Kapitanów na jeziorze Slim pod Iławą – Moje Mazury [online], mojemazury.pl [dostęp 2017-11-24].
  7. ↑ Iława na starych pocztówkach – Moje Mazury [online], mojemazury.pl [dostęp 2017-11-24].
  8. ↑ Edupedia – Iława (Słownik nazw geograficznych).
  9. ↑ Jerzy Skibiński: Starostwa dziedziczne Prus Książęcych w XVII i XVIII wieku. Studium z dziejów przeobrażeń społeczno-ustrojowych. Wydawnictwo „Pojezierze”, Olsztyn 1972, s. 44.
  10. ↑ Wojciech Zawadzki: M. Józefczyk, Z dziejów religijnych Pomezanii w XVII wieku, Tom I. Synteza dziejów, Malbork 2012, s. 404; Tom II. Źródła do dziejów XVII-wiecznej Pomezanii, Malbork 2013, s. 501 – recenzja, w: „Studia Elbląskie”, t. XV, red. nacz. Stefan Ewertowski. Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej, Elbląg 2014, s. 439. ISSN 1507-9058
  11. ↑ Mały słownik historii Polski, red. nacz. Tadeusz Łepkowski. Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1964, wyd. III, s. 269.
  12. ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach z 2018 r. [online], warmaz.pl [dostęp 2023-02-10].
  13. ↑ Jeziorak najdłuższe Jezioro w Polsce.
  14. ↑ GC6G220 #Rzeka Tynwałd# (Traditional Cache) in Warmińsko-Mazurskie, Poland created by Palin1992@ [online], geocaching.com [dostęp 2017-11-24] (ang.).
  15. ↑ Iława: Wielka Żuława – największa śródlądowa wyspa w Polsce – Moje Mazury.
  16. ↑ Prom na wyspę Wielka Żuława, Chodkiewicza Jana Karola, hetm. 14-202 – Prom, numer telefonu [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  17. ↑ Mazury Travel – Portal Warmii i Mazur W-M ROT – Rekreacja: Iława [online], mazurytravel.com.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  18. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  19. ↑ Kadrinazi [online], kadrinazi.blogspot.com [dostęp 2019-12-09] (pol.).
  20. ↑ Iława na starych pocztówkach – Moje Mazury.
  21. ↑ castleofpoland.pl.
  22. ↑ Jan Bałdowski „Warmia i Mazury, mały przewodnik” Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 98.
  23. ↑ Poświęcenie stacji Drogi Krzyżowej, 10.08.2018 Iława.
  24. ↑ Camino Polaco. Etap 17 [online], Droga św. Jakuba w Polsce - www.camino.net.pl [dostęp 2024-08-28] (pol.).
  25. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 62 [dostęp 2015-10-05].
  26. ↑ Z OSTATNIEJ CHWILI W IŁAWIE: Płonie stary młyn! [ZDJĘCIA I WIDEO – ARTYKUŁ AKTUALIZOWANY] [online], www.infoilawa.pl [dostęp 2023-09-15] (pol.).
  27. ↑ 2009 r.. „Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym”, 2009-08-20. Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  28. ↑ Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  29. ↑ Iława w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  30. ↑ Gmina Iława, o gminie, 25 stycznia 2020.
  31. ↑ Stopa bezrobocia w województwie warmińsko-mazurskim w 2016 r.. ilawa.praca.gov.pl. [dostęp 2016-12-30].
  32. ↑ PKS Iława. pks-ilawa.pl. [dostęp 2019-07-26].
  33. ↑ Zakład Komunikacji Miejskiej Sp. z.o.o. w Iławie – Strona główna [online], zkm.ilawa.pl [dostęp 2019-07-26].
  34. ↑ Wyborcza.pl [online], olsztyn.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-24].
  35. ↑ Rejs tramwajem wodnym „Ilavia”. polskaatrakcyjna.pl. [dostęp 2016-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-04)].
  36. ↑ Żegluga Ostródzko-Elbląska [online], zegluga.com.pl [dostęp 2016-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-02].
  37. ↑ Prom na wyspę Wielka Żuława. mapa.targeo.pl. [dostęp 2016-12-30].
  38. ↑ § 4. Statut Miasta Iławy (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego z 2003 r., Nr 81, poz. 1176).
  39. ↑ Iławskie Centrum Kultury. ickilawa.pl. [dostęp 2016-12-30].
  40. ↑ Pasja (Iława). audiowizualni.pl. [dostęp 2016-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-11)].
  41. ↑ Miejska Biblioteka Publiczna w Iławie. biblioteka.ilawa.pl. [dostęp 2016-12-31].
  42. ↑ Powiatowa Biblioteka Pedagogiczna. pcre.ilawa.pl. [dostęp 2016-12-31].
  43. ↑ a b Atrakcje Iławy. it-ilawa.pl. [dostęp 2016-12-31].
  44. ↑ a b c Imprezy w Iławie. portal.abczdrowie.pl. [dostęp 2016-12-31].
  45. ↑ W rytmie jazzu. polskaniezwykła.pl. [dostęp 2016-12-31].
  46. ↑ Jeziorak Szanty. szantymaniak.pl. [dostęp 2016-12-31].
  47. ↑ Tegoroczna Iławska Fama Rock Festiwal w nowej formule. ilawa.wm.pl, 2016-04-02. [dostęp 2016-12-31].
  48. ↑ Iława. Druga odsłona młodzieżowej imprezy PARK JAM. infoilawa.pl, 2016-04-27. [dostęp 2016-12-31].
  49. ↑ Atrakcje Iławy [online], it-ilawa.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  50. ↑ Iława. Powstaje muzeum wojskowości i motoryzacji z torem taktycznym [online], infoilawa.pl [dostęp 2018-03-17] (pol.).
  51. ↑ Po kolejnym spotkaniu w sprawie iławskiego muzeum. Mamy pierwsze informacje o kosztach [online], infoilawa.pl.
  52. ↑ Panorama Regionu. encyklopedia.warmia.mazury.pl. [dostęp 2016-12-30].
  53. ↑ Powiat iławski miesięcznik regionalny. polskaprasa.cba.pl. [dostęp 2016-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-04)].
  54. ↑ Biuletyn Uroczysko. parkikrajobrazowewarmiimazur.pl. [dostęp 2016-12-30].
  55. ↑ Jak w Iławie „Gniazdo” kręcili – wystawa fotograficzna – Moje Mazury [online], mojemazury.pl [dostęp 2017-11-24].
  56. ↑ Nowe przygody Pana Samochodzika – Zbigniew Nienacki (231046) – Lubimyczytać.pl [online], lubimyczytac.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  57. ↑ Król Olch (1996) – Filmweb [online], filmweb.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  58. ↑ Krwawa Iława. filmpolski.pl. [dostęp 2016-12-30].
  59. ↑ Miasto Iława [online], Miasto Iława [dostęp 2023-02-27] (pol.).
  60. ↑ Dawid Kopaczewski – burmistrz kadencji 2018–2023 w: Iława [online], portalsamorzadowy.pl [dostęp 2023-02-28] (pol.).
  61. ↑ Parafie – Diecezja Elbląska. diecezja.elbląg.pl. [dostęp 2016-12-30].
  62. ↑ Parafia greckokatolicka pw. św. Jana Apostoła. cerkiew.nazwa.pl. [dostęp 2016-12-30].
  63. ↑ Zbory [online], baptysci.pl [dostęp 2024-03-12].
  64. ↑ Iława. metodyści.pl. [dostęp 2016-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-31)].
  65. ↑ Ewangelicy w Iławie. ostroda.luteranie.pl. [dostęp 2016-12-30].
  66. ↑ Zbór Betezda. kz.pl. [dostęp 2016-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-31)].
  67. ↑ Adresy Kościołów (miejsca nabożeństw). adwentysci.org.pl. [dostęp 2016-12-30].
  68. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-18].
  69. ↑ 18.11.1992 – Polska vs Łotwa – mecz towarzyski. hppn.pl. [dostęp 2016-12-31].
  70. ↑ Iławskie Targi Sportu. osrodek.ilawa.pl. [dostęp 2016-12-31].
  71. ↑ Związek Harcerstwa Polskiego [online], ilawa.zhp.pl [dostęp 2016-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-30].
  72. ↑ Aleje i szlaki piesze. it-ilawa.pl. [dostęp 2016-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-21)].
  73. ↑ Aleje i szlaki rowerowe. it-ilawa.pl. [dostęp 2016-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-21)].
  74. ↑ a b Pojezierze Iławskie. Szlaki. Makroregion płn.-wsch. Polski [online], pojezierzeilawskie.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  75. ↑ Honorowi obywatele Iławy. infoilawa.pl. [dostęp 2016-12-30].
  76. ↑ Zasłużeni dla Iławy. Zaszczytne grono znów się powiększa i to dość znacznie. infoilawa.pl, 2015-08-21. [dostęp 2016-12-30].
  77. ↑ Prof. Bronisław Jastrzębski odebrał statuetkę „Honorowego Obywatela Iławy”. infoilawa.pl, 2016-09-27. [dostęp 2016-12-30].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Iława&oldid=75119939”