Wikipedia

Idaho

stan w Stanach Zjednoczonych
Ten artykuł dotyczy stanu. Zobacz też: inne znaczenia.

Idaho (ⓘwymowa:/ˈaɪdəhoʊ/) – stan na północnym zachodzie Stanów Zjednoczonych. Na zachodzie graniczy z Waszyngtonem i Oregonem, na południu z Nevadą i Utah, na wschodzie z Wyoming i Montaną, a na północy z Kanadą. Obszar północnej i środkowej części stanu jest górzysty (Góry Skaliste). Na południu występują równiny (dolina rzeki Snake).

Idaho
State of Idaho
stan
43. stan od 3 lipca 1890
Ilustracja
Farma wiatrowa w hrabstwie Bonneville
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Dewiza: Esto perpetua
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Boise

Kod ISO 3166-2

US-ID

Gubernator

Brad Little (R)

Powierzchnia

216 443 km²[1]

Populacja (2023)
• liczba ludności


1 964 726[2]

• gęstość

9,2 os./km²

Strefa czasowa

UTC-08:00
UTC-07:00

Języki urzędowe

angielski

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Przydomek The Gem State (dosłownie Stan Kamieniołomów) wziął się od wydobycia w stanie 72 kamieni szlachetnych i półszlachetnych[3]. Stan produkuje około jednej trzeciej całkowitych zbiorów ziemniaków w kraju[3]. Idaho National Laboratory jest wiodącym laboratorium badawczym Departamentu Energii[4]. Najważniejsze gałęzie przemysłu w Idaho, to: rolnictwo, produkcja i turystyka[3]. Co roku stan ten odwiedza ponad 20 milionów turystów[3]. Stan słynie ze sportów zimowych i posiada 18 ośrodków narciarskich[5].

Historia

edytuj
  • 1805 – Meriwether Lewis i William Clark prowadzili przez terytorium wojskową ekspedycję w celu odkrycia drogi do Oceanu Spokojnego.
  • 1860 – Na teren Idaho dotarli mormoni i założyli pierwszą stałą osadę, Franklin.
  • 1863 – Idaho otrzymało status terytorium.
  • 1876–1877 – Toczyły się walki z Indianami.
  • 3 lipca 1890 – Idaho zostało przyjęte do Unii (jako 43. stan).

Geografia

edytuj
 
Snake River

Znaczna część stanu Idaho jest górzysta[6]. Najwyższym szczytem jest Borah Peak (3859 m n.p.m.)[7]. Panuje tam klimat kontynentalny z wpływami morskiego. Głównymi rzekami są Snake, Clearwater oraz Salmon. Kompleks trzech zapór, należący do Idaho Power, znajduje się na rzece Snake w Hells Canyon, która jest najgłębszym wąwozem rzecznym w Ameryce Północnej[8]. Na terenie Idaho znajduje się 29 parków stanowych.

Siedem lasów narodowych Idaho obejmuje prawie 40% powierzchni lądowej stanu, co stanowi wyższy odsetek, niż w jakimkolwiek innym stanie[9]. W stanie jest około 2000 jezior, w tym warte uwagi, jak: Coeur d'Alene i Pend Oreille[10].

W skład stanu wchodzi 45 hrabstw, z których największym jest Owyhee, a najbardziej zaludnionym Ada.  

Miasta

edytuj
 
Największe miasta w stanie Idaho, powyżej 35 000 mieszkańców (2021)[11]

Na terenie stanu Idaho znajduje się 200 miast (city), w tym trzy o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 25 powyżej 10 000 mieszkańców, a 83 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)[11].

Lista miast zamieszkanych przez 1000 lub więcej osób (2021 r.)[11]:

Demografia

edytuj
 
Mapa gęstości zaludnienia

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Idaho liczy 1 839 106 mieszkańców, co oznacza wzrost o 271 524 (17,3%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[12]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,8% populacji, 23,8% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 17,4% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,7% ludności stanu stanowią kobiety[13].

Według danych z 2018 roku Idaho ma jeden z najwyższych przyrostów naturalnych (2,1%) wśród stanów USA[14].

Język

edytuj

Najpowszechniej używanymi językami są[15]:

  • język angielski – 89,71%
  • język hiszpański – 7,65%
  • język niemiecki – 0,37%.

Rasy i pochodzenie

edytuj

Według danych pięcioletnich z 2022 roku, 84,9% mieszkańców stanowiła ludność biała (80,1% bez Latynosów), 7,2% miało rasę mieszaną, 1,3% to Azjaci, 1,2% rdzenna ludność Ameryki, 0,7% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie i 0,15% Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 13,1% ludności stanu[16].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia angielskiego (18,2%), niemieckiego (16,2%), meksykańskiego (10,7%), irlandzkiego (9,2%), amerykańskiego (5,7%), norweskiego lub szwedzkiego (5,3%), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (4%) i włoskiego (3,1%). Liczbę Polonii oszacowano na 21,7 tys. (1,2%)[16].

Religia

edytuj
 
Świątynia mormońska w Twin Falls

Dane z 2014[17]:

Stan posiada drugi (po Utah) co do wielkości odsetek mormonów, z największą koncentracją w hrabstwie Madison, gdzie stanowią 68% populacji[20].

Gospodarka

edytuj

Nieruchomości, produkcja, opieka zdrowotna i budownictwo należą do najważniejszych czynników wchodzących w skład PKB stanu. Kolejne sektory obejmują: rolnictwo, przetwórstwo żywności, górnictwo i sektor chemiczny[8]. Przemysł: spożywczy, chemiczny, hutniczy, maszynowy, wydobywczy (rudy cynku i ołowiu, srebro).

W 2023 r. energia wodna stanowiła 43% całkowitej produkcji energii elektrycznej w stanie Idaho, następnie gaz ziemny odpowiadał za 32%, energia wiatrowa wytworzyła 15% i energia słoneczna – 7%. Stan jest bogaty w zasoby srebra, złota, kobaltu i wiele innych minerałów, ale ma niewiele rezerw paliw kopalnych[8].

Stan produkuje około jednej trzeciej całkowitych zbiorów ziemniaków w kraju, ale także plasuje się w czołówce stanów pod względem produkcji jęczmienia, mięty pieprzowej, chmielu, buraków cukrowych, mleka, sera, cebuli i innych[21]. Produkcja pstrągów, austriackiego grochu zimowego i soczewicy należą do najwyższych w kraju[3]. Do najważniejszych produktów rolnych pod względem zysku w Idaho należą: mleko i inne produkty mleczne, bydło i cielęta, ziemniaki, siano i pszenica[21].

Uczelnie

edytuj

Polityka

edytuj

Mając cztery głosy elektorskie, Idaho wybierało republikańskiego kandydata na prezydenta od ponad pół wieku. Ostatni raz stan głosował na kandydata Demokratów w 1964 roku, kiedy urzędujący prezydent Lyndon B. Johnson startował przeciwko republikaninowi Barry'emu Goldwaterowi[3]. W stronę Demokratów przechylają się jedynie hrabstwa Blaine i Teton[22].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
  2. ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Idaho [online], www.census.gov [dostęp 2024-11-09] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Casey Leins, 10 Things to Know About Idaho [online], US News, 2019 [dostęp 2024-11-09] (ang.).
  4. ↑ Idaho Cleanup Project [online], Energy.gov [dostęp 2024-11-09] (ang.).
  5. ↑ Idaho Ski Resorts Listed by Vertical Drop and Snowfall [online], Visit Sun Valley, 26 września 2016 [dostęp 2024-11-09] (ang.).
  6. ↑ Encyklopedia Gazety Wyborczej, Tom 6. Kraków: Agora SA. ISBN 83-89651-41-6.
  7. ↑ Borah Peak, Idaho. Peakbagger.com. [dostęp 2018-02-15]. (ang.).
  8. ↑ a b c Profile Analysis - Idaho [online], U.S. Energy Information Administration (EIA) [dostęp 2024-11-09] (ang.).
  9. ↑ Federal Forests · Idaho Forests Products Commission [online], www.idahoforests.org [dostęp 2024-11-09] (ang.).
  10. ↑ Idaho | History, Economy, People, & Facts | Britannica [online], www.britannica.com, 8 listopada 2024 [dostęp 2024-11-09] (ang.).
  11. ↑ a b c City and Town Population Totals: 2020-2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-04-21]. (ang.).
  12. ↑ U.S. Census Bureau. Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020. [online], U.S. Census Bureau [dostęp 2024-11-09] (ang.).
  13. ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Idaho; UNITED STATES [online], www.census.gov [dostęp 2024-11-09] (ang.).
  14. ↑ Nevada and Idaho Are the Nation’s Fastest-Growing States [online], United States Census Bureau [dostęp 2019-01-26].
  15. ↑ Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-08].
  16. ↑ a b 2022: ACS 5-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02) [online], data.census.gov [dostęp 2024-11-09].
  17. ↑ Adults in Idaho. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].
  18. ↑ W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 10 tys. członków.
  19. ↑ Congregational Membership Reports | US Religion [online], www.thearda.com [dostęp 2024-11-09].
  20. ↑ Which county has the second-highest concentration of Latter-day Saints? Hint: It’s not in Utah [online], Deseret News, 8 lipca 2021 [dostęp 2024-11-09] (ang.).
  21. ↑ a b Farm Flavor, Top Idaho Agriculture Facts From the 2024 Census of Agriculture [online], Farm Flavor, 20 maja 2024 [dostęp 2024-11-09] (ang.).
  22. ↑ Idaho President Election 2024 Live Results: Trump wins [online], www.nbcnews.com, 9 listopada 2024 [dostęp 2024-11-09] (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Idaho&oldid=75192607”