Kolumna (architektura)
Kolumna – pionowa podpora architektoniczna o przekroju koła lub wielokąta foremnego[1][2]. Jeden z najstarszych i najpowszechniej stosowanych w architekturze elementów podporowych stosowany w budownictwie już od czasów starożytnych[2]. Pełni funkcje konstrukcyjne podpierając belkowanie lub łuk. Równocześnie dzięki plastycznemu opracowaniu jej części składowych (bazy, trzonu, głowicy) pełni funkcję dekoracyjną[1]. Wykonywane są z różnych materiałów: kamienia, cegły, drewna, stali, żelbetu i innych.
Innym zastosowaniem kolumny jest wykorzystanie jej jako części składowej pomnika, na głowicy której umieszcza się posąg. Jednym z najbardziej znanych pomników starożytnych tego typu jest Kolumna Trajana znajdująca się w Rzymie. Najbardziej znanym polskim pomnikiem z wykorzystaniem kolumny, jest barokowy pomnik Zygmunta III Wazy w Warszawie określany jako Kolumna Zygmunta.
Kolumna może również pełnić rolę typowo dekoracyjną np. w meblarstwie czy złotnictwie.
Budowa
edytujKolumna składa się z trzech zasadniczych części: bazy, trzonu i głowicy, a co najmniej z trzonu i głowicy[2][3].
Baza – podstawa kolumny, często profilowana.
Trzon – środkowa część kolumny, słup pomiędzy bazą a głowicą. Trzony kolumn mogą być monolitem lub składać się z połączonych czopami bębnów[1]. Trzon często jest lekko wybrzuszony (entazis), co ma na celu usunięcie złudzenia optycznego, polegającego na tym, że przy zastosowaniu prostego słupa wydaje się on wklęsły[2].
Głowica (kapitel) – część wieńcząca kolumnę, na niej wspiera się belkowanie, a od czasów rzymskich także łuk.
Historia
edytujHistoria kolumny sięga czasów starożytnych. Kolumny wywodzą się z drewnianego pnia podpierającego dach domu. Podpora taka wspierana była na kamiennym cokole. Pomiędzy poziomą belką dachu a słupem umieszczano dość często dodatkową drewnianą deskę, która dała początek abakusowi[potrzebny przypis].
Kształty i proporcje kolumn zmieniały się w różnych okresach rozwoju architektury zgodnie z panującymi stylami architektonicznymi, ale stosowano je jako element konstrukcyjny we wszystkich epokach architektonicznych. Kolumny stosuje się w architekturze do dzisiaj w postaci wewnętrznych elementów konstrukcyjnych wielkokubaturowych obiektów budowlanych (np. w kościołach) oraz elementów zewnętrznych np. portyków czy ganków.
Starożytny Egipt
edytujKolumny w starożytnym Egipcie były niskie i przysadziste. Trzony ozdabiano płaskorzeźbami lub hieroglifami, głowice kształtowano w formie kwiatu lotosu lub palmy[2].
Starożytna Persja
edytujKolumny perskie były smukłe z rzeźbiarsko opracowanymi głowicami (np. w kształcie byków)[2].
Starożytna Grecja i Starożytny Rzym
edytujKolumny były szeroko stosowane w architekturze starożytnej greckiej i rzymskiej. Przykładami ich wykorzystania są propyleje, stoa, buleuteriony, łuki triumfalne.
W starożytności w ramach porządków architektonicznych stosowano kolumny[3]:
- porządek dorycki – kolumna dorycka nie posiadała bazy, jej trzon ozdobiony był żłobkowaniem, a głowica składała się z dwóch części: echinusa i abakusa
- porządek joński – kolumna jońska, smuklejsza niż dorycka, posiadała profilowaną bazę, trzon żłobkowany i głowicę ozdobioną wolutą
- porządek koryncki – kolumna koryncka posiada profilowaną bazę, żłobkowany trzon i głowicę ozdobioną akantem
- porządek kompozytowy – kolumna kompozytowa posiada głowicę ozdobioną wolutą i liśćmi akantu
- porządek toskański – kolumna toskańska ma gładki trzon, profilowaną bazę i głowicę podobną do głowicy w kolumnie doryckiej
Romanizm
edytujTrzony kolumn romańskich były bogato zdobione różnymi technikami (płaskorzeźbione, wyłożone mozaiką, malowane, spiralne). Charakterystyczne dla romanizmu są kolumny o głowicach kostkowych i bazy zdobione żabkami[1][2].
Gotyk
edytujCharakterystyczne dla gotyku są wąskie kolumienki oplatające filary (filar wiązkowy) czy zdobiące portale[2].
Renesans
edytuj
W okresie renesansu w architekturze chętnie stosowano kolumny o bogato rzeźbionych trzonach. W manieryzmie powstały tzw. kolumny kandelabrowe, w których trzon składał się z kilku części o różnych średnicach ozdobionych ornamentami[2]. Stosowano również tzw. "kolumny w okowach" o trzonach ujętych w poziome opaski.
Barok
edytuj
W baroku często stosowano kolumny o trzonach spiralnych i boniowanych[2].
Rodzaje kolumn ze względu na ich usytuowanie
edytuj- kolumna wolno stojąca – kolumna pojedyncza[1]
- kolumny bliźnie (parzyste) – kolumny ustawione parami blisko siebie[1]
- wiązka kolumn – kilka kolumn stykających się ze sobą obwodami[3]
- kolumna przyścienna – kolumna ustawiona bezpośrednio przy ścianie[2]
- półkolumna – kolumna w połowie wtopiona w lico ściany[1]
- ćwierćkolumna – kolumna częściowo wtopiona w lico ściany[1]
Rodzaje kolumn ze względu na dekorację trzonu
edytuj- kolumna kanelowana (żłobkowana) – o trzonie pokrytym pionowymi rowkami
- kolumna kandelabrowa – o trzonie składającym się z części o zróżnicowanych średnicach i różnie dekorowanych[1][3]
- kolumna w okowach (kolumna boniowana) – o trzonie ujętym w poziome opaski, często boniowane[1]
- kolumna spiralna (kolumna salomonowa) – o trzonie spiralnym[1]
Symbolika kolumny
edytujKolumna symbolizuje trwałość, stałość, siłę, zaufanie. Jako element pionowy jest symbolem połączenia nieba i ziemi[4]. W czasach antyku uważana była za symbol chwały i dostojeństwa[5]. W chrześcijaństwie kolumny są symbolem "filarów" kościoła: apostołów, kaznodziejów i głosicieli wiary, ale też mogą być symbolem Sakramentów Świętych lub darów Ducha Świętego[6]. Złamana kolumna jest symbolem przerwanego nagle życia[7]. Dwie kolumny są atrybutem Samsona[8].
W symbolice wolnomularskiej dwie kolumny symbolizują świątynię Salomona, na nich umieszczane są kule – symbole Ziemi i Niebios; złamana kolumna jest symbolem upadku człowieka[9].
Elementy i przykłady kolumn
edytuj
Elementy składowe na przykładzie kolumny porządku jońskiego:
- A – głowica (kapitel)
- B – trzon
- C – baza
Przykłady kolumn z różnych stylów architektonicznych:
- hinduska
- perska
- egipska
- kreteńska
- romańska parzysta
- gotycka
- renesansowa
- barokowa
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k Bania i inni, Sztuka świata. T. 17, Słownik terminów : A -K, Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2013, s. 330, ISBN 978-83-213-4726-4, OCLC 829853214 [dostęp 2019-12-29].
- ↑ a b c d e f g h i j k Krystyna. Kubalska-Sulkiewicz, Słownik terminologiczny sztuk pięknych, wyd. 3, Warszawa: Wydawn. Nauk. PWN, 2002, s. 103, 193-195, ISBN 83-01-12365-6, OCLC 51024180 [dostęp 2019-12-29].
- ↑ a b c d Witold Szolginia, Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo, Warszawa 1975, s. 163-164.
- ↑ Władysław. Kopaliński, Słownik symboli, wyd. 2, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 151-153, ISBN 83-214-0746-3, OCLC 26989876 [dostęp 2020-01-02].
- ↑ Sekrety maryjnej kolumny [online], nowezycie.archidiecezja.wroc.pl [dostęp 2020-01-02].
- ↑ Zakrzewska i inni, Świat symboliki chrześcijańskiej : leksykon, wyd. 2, Warszawa: Pax, 2001, s. 381-383, ISBN 83-211-1626-4, OCLC 749565780 [dostęp 2020-01-02].
- ↑ Michel Feuillet, Leksykon symboli chrześcijańskich, Poznań 2006, s. 55, ISBN 978-83-7015-927-6.
- ↑ Lucyna. Rotter, Jak czytać wizerunki świętych : leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków: Universitas, 2009, s. 541, ISBN 978-83-242-0910-1, OCLC 505804409 [dostęp 2020-01-02].
- ↑ Tadeusz. Cegielski, Wolnomularstwo : sekrety i symbole masonów, ich historia i znaczenie, Warszawa: Arkady, 5 Lat, 2007, s. 14, 41, ISBN 978-83-213-4462-1, OCLC 277237658 [dostęp 2020-01-02].
Bibliografia
edytuj- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 75, 76. ISBN 83-85001-89-1.