Konrad Baumgarten
Konrad Baumgarten (inne formy nazwiska: Baumgart, Baumgardt, Baumgartner; ur. ok. 1470 w Rotenburgu, zm. 1514) – pierwszy drukarz gdański, introligator.
Pochodził prawdopodobnie z południowych Niemiec, z Rothenburg ob der Tauber[1]. Początkowo pracował w Lubece i Magdeburgu jako introligator.
Okres gdański
edytujW 1498 roku przybył do Gdańska, gdzie otworzył drukarnię, opartą na pracy z wykorzystaniem czcionek sprowadzonych z Magdeburga[2]. Na podstawie zachowanej karty z próbnymi odbiciami fragmentów trzech różnych druków wiadomo[3], że nakładem drukarni wydano: list odpustowy duchaka Jana de Steynovia (1498), niemiecki modlitewnik (1498) i podręcznik do nauki języka łacińskiego Ars minor[4] (Donatus minor)[1] Aeliusa Donata. Jedynym, czwartym drukiem wydanym w gdańskiej oficynie, zachowanym w całości w dwóch wariantach był podręcznik sprawowania sakramentów, Agenda sive exsequiale divinorum sacramentorum[5] (10 czerwca 1499), opracowany przez wileńskiego kanonika Marcina z Radomia[4], a wydany dla diecezji wileńskiej[3].
Około 1500/1502 prowadził swój warsztat w Ołomuńcu na Morawach. W drukarni ołomuńskiej wytłoczył Baumgarten co najmniej 8 dzieł[1] i powiększył swój materiał typograficzny czcionkami z Oficyny Macieja Preinleina[2].
Okres wrocławski
edytujW lutym Baumgarten wyjechał do Wrocławia, licząc na profity związane z otwieranym Uniwersytetem Wrocławskim. 10 lutego 1503 roku został honorowym obywatelem miasta Wrocławia. W kolejnych 3 latach wydał 10 dzieł, przeważnie humanistów wrocławskich, m.in. poety Wawrzyńca Korwina. Jego druki przeznaczone były głównie dla szkół: m.in. podręcznik wytwornej łaciny Hortulus elegantiarum czy Latinum ydeoma, zbiór rozmówek łacińskich dla młodszych uczniów – obie prace autorstwa Korwina. Największą pracą Baumgartena była wydana w języku niemieckim, bogato ilustrowana drzeworytami Legenda o św. Jadwidze (1504). Wartość typograficzną i artystyczną książki podnosiły liczne drzeworyty przedstawiające sceny z życia świętej oraz ilustrujące wiele elementów kultury materialnej i folkloru śląskiego[6].
Prace z jego warsztatu w tym okresie druków gdańskich, ołomunieckich i wrocławskich opatrzone były charakterystycznym podwójnym krzyżem[7].
Okres frankfurcki
edytujW 1506 roku, po fiasku otwarcia Uniwersytetu Wrocławskiego, zachęcony wiadomością o nowo powstałym Uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą oraz brakiem zamówień na druki liturgiczne, Baumgarten przeniósł cały warsztat typograficzny do Frankfurtu. W tym samym czasie zapisał się, wraz ze swoim bratem Henrykiem[1], w poczet studentów, a następnie otrzymał stanowisko typografa uniwersyteckiego[6] i tytuł magistra (mistrza sztuki drukarskiej), którego używał od 1504 roku[1]. W pracowni drukował prace dla uczelni oraz księgi liturgiczne dla diecezji lubuskiej. W ciągu kolejnych trzech lat wytłoczył we Frankfurcie około 25 druków.
Od 1509 roku losy Konrada Baumgartena są nieznane; jest prawdopodobne, że w 1514 roku drukował w Lipsku[1]. Schedę po sobie przekazał swojemu uczniowi i pracownikowi Johannowi Jamera z Hanau[2], który pracował w Lipsku jako wydawca.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f PSB ↓, s. 367.
- ↑ a b c Encyklopedia wiedzy ↓.
- ↑ a b Szwejkowska 1975 ↓, s. 51.
- ↑ a b BAUMGART KONRAD – Encyklopedia Gdańska. www.gedanopedia.pl. [dostęp 2016-09-29]. (port.).
- ↑ Agenda, sive Exsequiale sacramentorum, ed. Martinus canonicus Vilnensis, polona.pl, Gdańsk: Conradus Baumgart 1499 [dostęp 2018-03-26].
- ↑ a b Szwejkowska 1975 ↓, s. 52.
- ↑ POKŁOSIE: Bibliographica – Z książek – Ruch bibljofilski – Varia. „Silva Rerum. Miesięcznik Towarzystwa Miłośników Książki”. I, s. 10–19, 1925. Kraków.
Bibliografia
edytuj- Aleksander Birkenmajer: Baumgarten Konrad. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 1: Abakanowicz Abdank Bruno – Beynart Wojciech. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1935, s. 367.
- J.S. Bandtke: Historya drukarn w Krolestwie Polskiem i Wielkiem Xięstwie Litewskiem jako i w kraiach zagranicznych, w których polskie dzieła wychodziły. T. 1. Kraków: 1826.
- J. Czarkowska, J. Okopień: Poczet wydawców książki polskiej. T. 1: Pionierzy czarnej sztuki. Warszawa: 2002.
- Helena Szwejkowska: Książka drukowana XV-XVIII wieku. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
- Encyklopedia wiedzy o książce. red. Aleksander Birkenmajer, Bronisław Kocowski, Jan Trzynadlowski. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971, kol. 115-116 (hasło Baumgarten).
Linki zewnętrzne
edytuj- Druki Konrada Baumgartena w bibliotece Polona