Lipusz
Lipusz (dodatkowa nazwa w j. kaszub. Lëpùsz; niem. Lippusch[4]) – wieś kaszubska o charakterze małomiasteczkowym położona w północnej Polsce w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim, w gminie Lipusz nad rzeką Wdą. Na północ od Lipusza znajduje się jezioro Lubiszewskie.
| wieś | |
 Kościół pw. św. Michała Archanioła w Lipuszu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
150 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
2689[2] |
| Strefa numeracyjna |
58 |
| Kod pocztowy |
83-424[3] |
| Tablice rejestracyjne |
GKS |
| SIMC |
0166120 |
Położenie na mapie gminy Lipusz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kościerskiego  | |
 54°05′52″N 17°47′02″E/54,097778 17,783889[1]
| |
| Strona internetowa | |
Miejscowość jest siedzibą gminy Lipusz.
Historia
edytujW latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lipusz. W latach 1975–1998 należała do ówczesnego województwa gdańskiego.
W dawnym kościele ewangelickim wybudowanym w 1865 roku od 2002 roku znajduje się Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego, prezentujące ok. 320 eksponatów (wóz strażacki z 1913 roku, kierzonki, kopanka, kamienie do śrutownika itp.). Na Wdzie znajduje się młyn wodny pochodzący z początku XIX wieku.
15 października 1939 roku członkowie Selbstschutzu i niemieccy policjanci z Lipusza rozstrzelali kilkunastu Polaków (według różnych źródeł 17 lub 19[5][6][7]). Podczas akcji aresztowano 49 mężczyzn, których zaprowadzono do pobliskiego lasu w Karpnie. Wszyscy zatrzymani mieli wykopać duży grób. Po zakończeniu pracy zatrzymanych podzielono na dwie grupy. Mniejsza grupa została rozstrzelana. Pozostali mężczyźni musieli zakopać grób, po czym zostali wypuszczeni[6].
W 2017 roku lasy otaczające wieś zostały silnie zniszczone w wyniku przechodzącej tędy fali nawałnic (zniszczeniu uległo 4200 ha lasów zarządzanych przez Nadleśnictwo Lipusz). W 2018 roku w ramach restytucji lasu i w związku z obchodami 100-lecia niepodległości Polski z pomocą harcerzy i wolontariuszy (razem ok. 3 tys. osób) na powierzchni ponad 10 ha zasadzono nowe drzewa w taki sposób, aby utworzyły one wizerunek godła państwowego, widoczny z okien przelatujących samolotów[8][9]. Ponadto leśnicy pozostawili na obszarze 2 ha połamane drzewa, aby przypominały o tym, jak wyglądały okoliczne lasy po nawałnicy.
Zabytki
edytujWedług rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[10]:
- kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła, 1866–1867, nr rej.: 968 z 26.08.1986. W wyposażeniu elementy wystroju z wcześniejszego kościoła, w tym m.in. figury, późnogotycka i barokowa. Na ścianach polichromie autorstwa Leona Drapiewskiego[11].
- kaplica grobowa rodziny Żelewskich, 1880, nr rej.: j.w.
- cmentarz grzebalny przy kościele, XIX w., nr rej.: j.w.
- kościół ewangelicki, 1865, nr rej.: 957 z 14.03.1986
- cmentarz rzymskokatolicki, 1922–1923, nr rej.: 969 z 26.08.1986.
Inne[12]:
- drewniany młyn na Wdzie
- kamienica Banku Ludowego z 1904
- neogotyckie zabudowania nadleśnictwa
Transport
edytujTransport drogowy
edytuj- droga wojewódzka nr 235
- droga powiatowa Sulęczyno-Lipusz
- droga powiatowa Tuszkowy-Lipusz
- droga powiatowa Lipusz-Bałachy
- droga gminna Borowiec-Lipusz
- droga gminna Skwierawy-Lipusz
- droga gminna Gostomko-Nowe Karpno-Lipusz
- droga gminna Lipusz-Bałachy-Lipuska Huta
- droga gminna Lipusz-Mechowo, Krugliniec-Płocice
Transport kolejowy
edytujLipusz posiada kilka połączeń kolejowych z Kościerzyną i Chojnicami poprzez Brusy. Pasażerski ruch kolejowy na linii do Bytowa został zawieszony[13].
Turystyka
edytujMiejscowość znajduje się na turystycznym Szlaku Kamiennych Kręgów i na szlaku kajakowym rzeki Wdy.
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 69195
- ↑ Lipusz w serwisie Polska w liczbach
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 666 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ F. Lorentz Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3)
- ↑ Macier Wajer: Uczcili pamięć pomordowanych w okolicach Karpna Polaków. koscierski.info. [dostęp 2023-01-28].
- ↑ a b Borchers 2011 ↓, s. 173.
- ↑ Ceran 2018 ↓, s. 23.
- ↑ Godło państwowe z kilkuset drzew. Nietypowa akcja harcerzy na stulecie odzyskania niepodległości
- ↑ Leśnicy musieli zamknąć las zniszczony w nawałnicy. Bo stał się turystyczną atrakcją
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 49 [dostęp 2018-12-29].
- ↑ Piotr Skurzyński, Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 325, ISBN 978-83-7495-133-3.
- ↑ Jarosław Ellwart „Powiat kościerski, mapa turystyczna” Wydawnictwo Region Gdynia 2012 ISBN 978-83-7591-281-4
- ↑ Andrzej Gurba: Do miasta po latach wróciły pociągi. 22 XI 2007. [dostęp 2009-06-13]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Roland Borchers. Zbrodnie nazistowskie w powiecie kościerskim jesienią 1939 roku. „Acta Cassubiana”. 13, 2011.
- Monografia Lipusz-Dziemiany. Józef Borzyszkowski (red.). Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1994.
- Tomasz Ceran: Zbrodnia pomorska 1939. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2018. ISBN 978-83-8098-466-0.
- Jarosław Ellwart: Lipusz i okolice. Gdynia: Wydawnictwo „Region”, 1994.
- Marian Lemańczyk: Lipusz: Przeszłość wsi w pamięci jej mieszkańców. Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1989.
- Aleksander Majkowski: Życie i przygody Remusa. Lech bądkowski (tłum.). Gdańsk: Oficyna Czec, 1997.
Linki zewnętrzne
edytuj- Lipusz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 296.