Wikipedia

Miesięcznikowate

Miesięcznikowate (Menispermaceae Juss.) – rodzina roślin okrytonasiennych. Obejmuje ok. 70 rodzajów z ponad 440 gatunkami. Zwykle są to drewniejące pnącza o liściach dłoniasto unerwionych, kwiatach drobnych. Owocami są jednonasienne pestkowce. Miesięcznikowate występują w ogromnej większości na obszarach niżowych w strefie tropikalnej, poza tym zasięg obejmuje też obszary w strefie klimatu umiarkowanego – wschodnią część Ameryki Północnej i Azji[2].

Miesięcznikowate
Ilustracja
Anamirta cocculus
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

jaskropodobne

Rząd

jaskrowce

Rodzina

miesięcznikowate

Nazwa systematyczna
Menispermaceae Juss.
Gen. Pl.: 284. 4 Aug 1789
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Morfologia

edytuj
 
Jateorhiza palmata
 
Stephania venosa
 
Pachygone ovata
Pokrój
Pnącza, rzadziej krzewy i niskie drzewa. Niemal wszystkie gatunki to rośliny drzewiaste, drewniejące przynajmniej u nasady pędu. Pnącza owijają się w lewo. Wiele pnączy osiąga duże rozmiary sięgając warstwy koron drzew, ale należą tu też rośliny o cienkich pędach (np. Dioscoreophyllum)[3]. Częste są długie korzenie podporowe[4]. Na obszarach suchych występują kseromorficzne krzewy i niskie drzewa (Antizoma, Cocculus, Cissampelos). Wyjątkowo należy tu także epifit (Stephania cyanantha rosnąca na baobabach w południowej Afryce)[3].
Liście
Skrętoległe, ogonkowe, bez przylistków, pojedyncze (trójlistkowe tylko u Burasaia[3]). Blaszka liściowa z żyłkowaniem dłoniastym, rzadko pierzastym, czasem dłoniasto klapowana[5] (u Disciphania heterophylla liście pięcioklapowe i dodatkowo asymetryczne[4]). Zwykle całobrzega, rzadko piłkowana[3].
Kwiaty
Zebrane w bardzo zróżnicowane, rozgałęzione kwiatostany wyrastające w kątach liści[3], nierzadko też na starszych, już bezlistnych odcinkach pędów (kaulifloria)[4]. Rośliny są dwupienne – na różnych okazach rozwijają się tylko kwiaty męskie lub tylko żeńskie (kwiaty obupłciowe występują u Parabaena i Tiliacora). Kwiatostany męskie są zwykle silniej rozgałęzione od kwiatostanów żeńskich[3]. Kwiaty zawsze drobne, niepozorne, bez miodników[5], zwykle promieniste, rzadko dwubocznie symetryczne[4]. Listki okwiatu zielone, białozielone, białe lub kremowe. W kwiatach pręcikowych występuje 6 działek kielicha i 6 płatków korony (czasem są silnie zredukowane lub ich brak). Pręcików jest tyle co płatków lub są liczne. W kwiatach słupkowych działek i płatków jest po 6, rzadziej po 4 lub po 1. Zwykle obecne są prątniczki. Słupków od 1 do 6 (u Hypserpa do 30), najczęściej jest jeden lub dwa okółki liczące po trzy słupki. Słupki są niezrośnięte, zawierają po dwa zalążki, przy czym rozwija się tylko jeden z pary[4][5]. Szyjka słupka często wygięta, na szczycie ze znamieniem, czasem podzielonym[5].
Owoce
Zwykle żywo zabarwione pestkowce jednonasienne. Na ogół niewielkie, tylko u Chlaenandra do ok. 10 cm średnicy[4]. Egzokarp błoniasty, cienki, mezokarp zwykle mięsisty, endokarp bardzo twardy, często brodawkowaty lub z podłużnymi listewkami[5][4].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina miesięcznikowatych zaliczona jest do rzędu jaskrowców (Ranunculales), kladu dwuliściennych właściwych (eudicots). Miesięcznikowate są grupą siostrzaną dla kladu obejmującego rodziny berberysowatych i jaskrowatych[2].

jaskrowce

olszankowate Eupteleaceae




makowate Papaveraceae





krępieniowate Lardizabalaceae



Circaeasteraceae





miesięcznikowate Menispermaceae




berberysowate Berberidaceae



jaskrowate Ranunculaceae







Podział rodziny[2][6]

Podrodzina Chasmantheroideae Luersson

Plemię Burasaieae Endlicher

Plemię Coscinieae J. D. Hooker & Thompson

Podrodzina Menispermoidaee Arnott

Plemię Anomospermeae Miers

Plemię Cissampelidae J.D. Hooker & Thompson

Plemię Limacieae Prantl

Plemię Menispermeae de Candolle

Plemię Pachygoneae Miers

Plemię Spirospermeae R. Ortiz & W. Wang

Plemię Tiliacoreae Miers

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-16] (ang.).
  2. ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-16] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f P. J. A. Kessler: Menispermaceae. W: Kubitzki Klaus, Rohwer Jens, Bittrich Volker: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 2. Berlin Heidelberg: Springer, 1993, s. 402-418.
  4. ↑ a b c d e f g Marian Rejewski, Tomasz Waszak (red.), Rośliny kwiatowe. [T.] 1, Wielka Encyklopedia Przyrody, Warszawa: "Muza", 1998, s. 58-60, ISBN 978-83-7079-778-2 [dostęp 2023-10-15].
  5. ↑ a b c d e Donald G. Rhodes: Menispermaceae Jussieu. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-01-25].
  6. ↑ Genera of Menispermaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2016-01-25].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Miesięcznikowate&oldid=71594471”