Narodowość
Narodowość a obywatelstwo
edytujJako termin międzynarodowy pojęcie jest niejednoznaczne, identyfikowane w jednych krajach z obywatelstwem, w innych wyłącznie z etniczną przynależnością obywateli określonego państwa[2].
W Polsce
edytujW Polsce odróżnia się narodowość od obywatelstwa. Nie zaprzecza się narodowości polskiej Polaków zamieszkałych w innych krajach, a nie posiadających obywatelstwa polskiego, np. w USA, na terenach Kresów Wschodnich czy Zaolziu.
Ustawą z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz.U. z 2007 r. nr 180, poz. 1280), wprowadzono dokument potwierdzający przynależność do narodu polskiego, który to dokument określa uprawnienia posiadacza, zasady przyznawania, utraty ważności i unieważniania Karty Polaka oraz właściwość i tryb postępowania organów w tych sprawach.
Chociaż preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej posługuje się zwrotem My, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, to jednak zwrot Naród Polski należy traktować szerzej niż obywatele Rzeczypospolitej[3]. Do sprawy tej odnosi się też wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 września 2008 r., w którym Trybunał wskazał, że pojęcie „Narodu Polskiego” jest zdefiniowane w preambule Konstytucji i zostało powiązane z posiadaniem obywatelstwa polskiego, a nie z przynależnością narodową[4]. W języku polskim słowo narodowość oznacza przynależność lub pochodzenie narodowościowe i etniczne, ale niekiedy używane jest także w znaczeniu obywatelstwo. W wielu innych krajach te pojęcia są rozróżniane.
Przy przyjętej przez GUS definicji oraz ustawy regulującej formę spisu powszechnego w 2011: „Narodowość (przynależność narodowa lub etniczna) jest deklaratywną (opartą na subiektywnym odczuciu) cechą indywidualną każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny (uczuciowy), kulturowy lub genealogiczny (ze względu na pochodzenie rodziców) z określonym narodem”[5][6].
Podczas przeprowadzonego w 2011 roku spisu powszechnego według oficjalnych wyników 86,43% ankietowanych mieszkańców Polski zadeklarowało narodowość polską, w tym 94,83% jako jedyną deklarację (596,3 tys. ankietowanych podało jako jedyną narodowość inną niż polska)[7].
Narodowość a obywatelstwo w innych krajach
edytujW języku polskim słowo narodowość oznacza tradycyjnie przynależność lub pochodzenie narodowościowe i etniczne, ale coraz częściej używane jest także w znaczeniu obywatelstwo, co wydaje się być efektem wpływów konwencji panujących w krajach zachodnich, do których Polska należy[8]. W większości z nich, w szczególności we Francji, pojęcie narodowości (fr. nationalité) jest równoznaczne z obywatelstwem zarówno formalno-prawnie, jak i w potocznym znaczeniu[9]. Najczęściej więc w innych krajach zachodnich polskie pojęcie „narodowość” tłumaczone jest, dla podkreślenia niezależności od obywatelstwa, poprzez słowo etniczność (w językach tych krajów)[10].
Polska tradycja[11] Rzeczypospolitej Obojga Narodów, kiedy organizm państwowy składał się z trzech wyraźnych i różnych grup etnicznych: polskiej, rusińskiej i litewskiej, a jej trwałość wynika między innymi z okresu zaborów, gdy brak własnego państwa nie pozwalał Polakom na utożsamienie swej narodowości z państwową przynależnością do państw zaborczych.
Rozróżnienie to funkcjonuje jednak do dziś również w wielu innych państwach, w szczególności w dużych krajach wielonarodowych, m.in. w Chinach i w Rosji. W Związku Radzieckim narodowość była kategorią prawną odnotowywaną m.in. w paszportach wewnętrznych, a więc odpowiednikach polskich dowodów osobistych. Jest ona w dalszym ciągu odnotowywana przez niektóre instytucje współczesnej Rosji, a samo rozróżnienie jest dobrze znane i rozumiane we wszystkich byłych republikach ZSRR.
Narodowość, identyfikowana z obywatelstwem lub z etniczno-kulturową przynależnością obywateli, żyjących w obrębie społeczeństwa danego państwa, czyli mniejszościami narodowymi.
Mniejszości narodowe
edytujPolskie pojęcie „mniejszości narodowych” w językach zachodnich, jeśli przedstawiciele danej mniejszości nie posiadają obywatelstwa innego państwa niż te na terenie którego mieszkają, określa się mianem „mniejszości etnicznych”.
W prawie międzynarodowym brak precyzyjnej definicji mniejszości narodowej. Dokumenty jedynie określają, że w państwach, w których istnieją „osoby należące do mniejszości etnicznych, religijnych lub językowych nie będą pozbawione prawa do własnego życia kulturalnego, wyznawania i praktykowania własnej religii oraz posługiwania się własnym językiem” (art. 27 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, Nowy Jork 1966), a także „zapewni się im warunki rozwijania ich tożsamości” (Deklaracja ONZ, Nowy Jork 1992)[12].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Anna Runge, Jerzy Runge: Słownik pojęć z geografii społeczno-ekonomicznej. Videograf Edukacja, 2008, s. 215. ISBN 978-83-60763-48-3.
- ↑ Narodowość, [w:] Pojęcia stosowane w statystyce publicznej [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2021-08-11].
- ↑ Leszek Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne: zarys wykładu, Warszawa: Wydawnictwo Liber, 2004, ISBN 83-7206-103-3, OCLC 838616239.
- ↑ Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 września 2008 r. sygn. akt K 5/07, Dz.U. 2008 nr 173, poz. 1080.
- ↑ Podstawowe definicje pojęć i klasyfikacje – niezbędne do właściwej interpretacji wyników spisu.
- ↑ Art. 2 Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r. (Dz.U. z 2010 r. nr 47, poz. 277).
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Struktura narodowo-etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski – NSP 2011. 2015-12-10. [dostęp 2016-05-05].
- ↑ Górny, A., Grzymala-Kazlowska, A., Korys, P., & Weinar, A. Selective tolerance? Regulations, Practice and Discussions Regarding Dual Nationality in Poland. „International Migration Review”. 39 (3), 2005. (ang.).
- ↑ Brubaker, R.: Citizenship and nationhood in France and Germany. Cambridge, Mass: Harvard University Press, 1992. (ang.).
- ↑ Szul, R., 2023. Unia Europejska wobec narodowych aspiracji Katalończyków, Przegląd Geopolityczny, 46, s. 87-103. https://przeglad.org/wp-content/uploads/2023/12/PG46.pdf (dostęp:16.01.2024.)
- ↑ Sowa K.Z.: Szkice o sferze publicznej i polskim społeczeństwie obywatelskim. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012. (pol.).
- ↑ Deklaracja w sprawie Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych. hfhrpol.waw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]. rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 47/135 z 18 grudnia 1992 roku, Declaration on the Rights of Persons Belonging to National or Ethnic, Religious and Linguistic Minorities (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- GUS – Rocznik demograficzny. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-03)]. (PDF)