Rezerwat przyrody
Rezerwat przyrody – obszarowa forma ochrony przyrody o różnym statusie ochrony i zasadach wyznaczania w różnych krajach świata.
Rezerwaty przyrody na świecie
edytujFormy ochrony przyrody zwane rezerwatami istnieją w wielu państwach świata[1]. Z reguły są to chronione przepisami prawnymi i wyłączone z użytkowania obszary przeznaczone na cele ochrony przyrody oraz prowadzenia badań naukowych, a dostęp do nich osób postronnych jest mniej lub bardziej ograniczony[2]. Zazwyczaj są one mniejsze od parków narodowych[3]. Brak jest jednak jednorodnej, międzynarodowej definicji rezerwatów oraz jednorodnych kryteriów ich wyznaczania, a obiekty tego typu w różnych krajach mogą być inaczej zarządzane i chronione[2].
Rezerwaty przyrody w Polsce
edytujLiczba rezerwatów w Polsce stopniowo rośnie, w 2000 r. było ich 1307, w 2005 r. – 1395, w 2010 r. – 1463, w 2013 r. – 1480, a w 2021 r. – 1505. Według danych z 2022 roku liczba obiektów tego typu osiągnęła 1512, a ich całkowita powierzchnia wynosiła 171 336,5 ha, co stanowi 0,6% powierzchni kraju. Najwięcej rezerwatów znajdowało się w województwie mazowieckim (189), najmniej w województwie opolskim (38). Średnia w skali kraju wielkość obiektów wynosiła 113,3 hektarów, najmniejsza była w województwie opolskim (26,3 ha), największa w województwie warmińsko-mazurskim (304,1 ha). W ostatnich latach wzrasta odsetek powierzchni rezerwatów objętej ochroną ścisłą (10,6% w roku 2022)[4].
Podstawy prawne
edytujW Polsce rezerwaty przyrody to jedna z obszarowych form ochrony przyrody. Rezerwat przyrody w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. (art. 13 ust. 1)[5]:
...obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.
Zasady funkcjonowania
edytuj
Przedmiotem ochrony w rezerwacie może być całość przyrody lub szczególne jej składniki, w tym fauna, flora, mykobiota oraz twory przyrody nieożywionej.
Cały obszar rezerwatu albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.
Rezerwat ustanawiany jest na mocy zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Likwidacja lub zmniejszenie rezerwatu są możliwe wyłącznie w przypadku bezpowrotnej utraty jego wartości przyrodniczych. Dla rezerwatu sporządza się na okres 20 lat tzw. plan ochrony – dokument określający cele ochrony, zadania ochronne do wykonania oraz reguły udostępnienia rezerwatu. Plan taki zatwierdza regionalny dyrektor ochrony środowiska.
Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce
edytujOd początku istnienia w Polsce zdefiniowanej prawnie ochrony rezerwatowej wyróżnia się dziewięć rodzajów rezerwatów. W zależności od głównego przedmiotu ochrony są to[6]:
| Rodzaj rezerwatu[6] | Liczba obiektów[4] | Średnia powierzchnia (ha)[4] | Łączna powierzchnia (ha)[4] | Powierzchnia ochrony ścisłej (ha)[4] | Przedmiot ochrony[7] |
|---|---|---|---|---|---|
| leśny | 751 | 91 | 68598 | 11601 | Pozostałości i fragmenty dawnych puszcz o charakterze pierwotnym, typy zbiorowisk leśnych, stanowiska drzew na granicach zasięgu |
| florystyczny | 160 | 31 | 5035 | 571 | Populacje i siedliska gatunków lub grup gatunków roślin zarodnikowych i kwiatowych oraz grzybów kapeluszowych i porostów |
| torfowiskowy | 191 | 99 | 18926 | 1186 | Zbiorowiska i gatunki torfowisk niskich, przejściowych i wysokich |
| faunistyczny | 119 | 339 | 40357 | 1467 | Populacje i siedliska ssaków, ptaków, gadów, płazów, ryb i bezkręgowców |
| krajobrazowy | 102 | 228 | 23287 | 2736 | Krajobrazy o cechach naturalnych, charakterystyczne dla poszczególnych regionów geograficznych, często z występującymi zabytkami |
| przyrody nieożywionej | 76 | 27 | 2104 | 445 | Odkrywki geologiczne, zjawiska krasowe, gleby, formy skalne, jaskinie, szata naciekowa, stanowiska skamieniałości, przykłady erozji i innych procesów kształtujących powierzchnię ziemi, utwory geologiczne, wydmy |
| wodny | 75 | 166 | 12483 | 164 | Wody jezior, rzek, potoków i morza wraz ze zbiorowiskami roślin i gatunkami zwierząt |
| stepowy | 35 | 15 | 516 | 14 | Murawy ciepłolubne, głównie na podłożu wapiennym i gipsowym |
| słonoroślowy | 3 | 10 | 30 | 0 | Słonorośla nadmorskie i śródlądowe |
Począwszy od 2005 roku istnieje dodatkowo podział na typy i podtypy mające przypisane oznaczenia kodowe. Stosuje się równolegle dwa podziały, ze względu na główny przedmiot ochrony oraz dominujący typ ekosystemów (każdy rezerwat może zostać przypisany do jednego rodzaju, dwóch typów i dwóch podtypów)[6]. Pozwala to na dokładniejsze określenie zasobów przyrodniczych danego rezerwatu oraz sprawniejsze zarządzanie siecią obszarów chronionych.
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Baza danych na temat obszarów chronionych na świecie (www.protectedplanet.net). Dostęp 2012-04-09.
- ↑ a b MICHAEL ALLABY. „nature reserve.” A Dictionary of Ecology. 2004. Encyclopedia.com. Dostęp 2012-04-09.
- ↑ nature reserve, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-06] (ang.).
- ↑ a b c d e GUS. Ochrona środowiska 2023. „Ochrona Środowiska”, s. tab.180-181, 2023-11-30. Marta Wojciechowska. Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych. ISSN 0867-3217. [dostęp 2024-01-03]. (pol.).
- ↑ Tekst ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916).
- ↑ a b c Tekst rozporządzenia z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz.U. z 2005 r. nr 60, poz. 533).
- ↑ Rodzaje, typy i podtypy rezerwatów przyrody. [online], www.kp.org.pl [dostęp 2019-08-21].