Wikipedia

Trembowla

miasto na Ukrainie w obwodzie tarnopolskim

Trembowla (ukr. Теребовля, Terebowla) – miasto rejonowe na zachodniej Ukrainie w obwodzie tarnopolskim, nad rzeką Gniezna, dopływem Seretu.

Trembowla
Теребовля
Ilustracja
Widok na zamek oraz Podzamcze w Trembowli
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 tarnopolski

Rejon

trembowelski

Prawa miejskie

1389[1]

Powierzchnia

10,69 km²

Wysokość

270 m n.p.m.

Populacja (2017)
• liczba ludności


13 595[2]

Nr kierunkowy

+380-3548

Kod pocztowy

48100

Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Trembowla”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Trembowla”
Ziemia49°18′N 25°43′E/49,300000 25,716667
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Miasto królewskie położone było w XVI wieku w województwie ruskim[3].

Do 17 września 1939 miasto powiatowe w województwie tarnopolskim w Polsce.

W mieście rozwinął się przemysł mleczarski, obuwniczy i cegielniany[1].

Historia

edytuj

Trembowla to jedna z najstarszych osad ziemi halickiej. W 1097 miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana w kronikach. W XI wieku była stolicą księstwa Rościsławowiców. Jej rola spadła w 1142, gdy siedziba księcia została przeniesiona do Halicza. W 1340 (według Mychajła Hruszewskiego w 1349[4]) przeszła w posiadanie króla Kazimierza Wielkiego, który zbudował tu zamek, o czym wspominają kroniki Janka z Czarnkowa i Jana Długosza. Trembowla pełniła również rolę siedziby dla miejscowego królewskiego urzędnika – starosty.

Panowanie Jagiellonów

edytuj

W 1389 Władysław Jagiełło wydał w Sieradzu dokument (znany z kopii z 1766), w którym nadał Trembowli prawo magdeburskie, z tym zastrzeżeniem, że w sprawach cywilnych, których wójt i rajcy rozstrzygnąć, by nie zdołali, odnosić się mają do magistratu lwowskiego, celem ostatecznego rozpoznania i uzyskania wyroku. Nadanie to potwierdzali i rozszerzali następni królowie. Król Kazimierz Jagiellończyk, wracając z Kamieńca Podolskiego, zatrzymał się tu 14 września 1448.

W XIV w. istniał w Trembowli drewniany kościół rzymskokatolicki, wzniesiony na lewym brzegu Gniezny, po raz pierwszy wspomniany w 1396 r. Parafię erygowano w 1423 r. przy nowym kościele pw. Wniebowzięcia NMP, również drewnianym, wzniesionym na prawym brzegu Gniezny. Obie świątynie były z fundacji króla Władysława II Jagiełły[5][6].

W XV w. Trembowla stała się siedzibą sądów szlacheckich dla okolicznej szlachty: sądu ziemskiego i sądu grodzkiego, które funkcjonowały do rozbiorów[7].

W 1498 miasto ucierpiało podczas najazdu hospodara mołdawskiego Stefana III, który pojmanych jeńców kazał stracić w Podhajcach. Po najeździe miasto otrzymało od Jana Olbrachta zwolnienie od podatków na osiem lat.

Gdy 13 marca 1515 Tatarzy napadli na ziemię halicką, przeciw nim ruszył z Buczacza hetman polny koronny Jan Tworowski, prowadząc siedmiuset jezdnych i obronił miasto. W rok później stoczyli tu walkę z czambułami tatarskimi[8] wojewoda podolski Marcin Kamieniecki i wojewoda sandomierski, Stanisław Lanckoroński. W 1534 kasztelan krakowski Andrzej Tęczyński wzniósł tu nowy zamek.

W I Rzeczypospolitej

edytuj

Podczas najazdu tatarskiego z 1575 Trembowla, broniona przez Jakuba Pretwicza, uległa zniszczeniu.

 
Oblężenie Trembowli

Za Zygmunta III Wazy, w 1594, kozacy Semena Nalewajki wkroczyli na Podole, dotarli do Trembowli i obrabowali mieszczan, zabierając im 160 koni, żywność, zapasy broni, prochu, towarów. W XV, XVI i XVII wieku miasto było niszczone podczas kolejnych wypraw Turków, Tatarów i Kozaków.

Osobny artykuł: Oblężenie Trembowli.

20 września 1675 10 tys. Turków przystąpiło do oblężenia zamku w Trembowli. Załoga zamku składała się z 80 żołnierzy piechoty oraz z niewielkiej liczby szlachty wraz z ok. 200 chłopami i mieszczanami z miasteczka i okolicy. Całością obrony dowodził kapitan Jan Samuel Chrzanowski. Załoga, zagrzewana przez żonę komendanta Annę Dorotę[9], stawiła Turkom zacięty opór i odparła wszystkie szturmy armii tureckiej.

Konfederacja barska zawiązana została przez starostę trembowelskiego Joachima Karola Potockiego i szlachtę w 1768.

 
Panorama Trembowli na litografii wg rysunku Napoleona Ordy (1880)

Pod zaborami

edytuj
 
Trembowla na początku XX w.

Na skutek I rozbioru Polski w 1772 miasto zostało zajęte przez Austriaków, zachowując funkcję miasta powiatowego[10]. W 1809 przeszedł na mocy traktatu w Schönbrunnie we władanie Imperium Rosyjskiego. W 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego powrócił do Cesarstwa Austriackiego.

W 1913 miasto liczyło 10 tysięcy mieszkańców, w tym 4 tys. Polaków, 3,2 tys. Rusinów i 2,8 tys. Żydów. W okresie austro-węgierskim poprowadzono przez Trembowlę linię kolejową, wybudowano również stację kolejową. Od 18 listopada 1918 do 9 czerwca 1919 miasto znalazło się we władaniu ZURL.

Powrót do Polski i II wojna światowa

edytuj
 
Przedwojenny herb

W II Rzeczypospolitej Polskiej była to siedziba powiatu trembowelskiego w województwie tarnopolskim. W koszarach w tym czasie stacjonował 9. Pułk Ułanów Małopolskich. W 1939 nadano jej ponownie prawa miejskie.

Od 17 września 1939 do czerwca 1941 i w latach 1944–1991 w ZSRR. W latach 1941–1944 zajęta przez Niemców. W połowie 1941 w Trembowli mieszkało około 1700. Żydów. Do likwidacji getta przystąpiono w 1943. SiPo z Trembowli przy pomocy niemieckiej żandarmerii i ukraińskiej policji dokonała trzech akcji eksterminacyjnych w pobliżu wsi Plebanówka (getto w Trembowli).

W czasie II wojny światowej oddziały UPA, przy czynnym udziale miejscowej cywilnej ludności ukraińskiej, na terenie powiatu trembowelskiego wymordowały około 3000 Polaków[11]. W tym czasie Trembowla była schronieniem dla wielu tysięcy uciekinierów z sąsiednich wiosek. Bezpośredniego ataku UPA na miasto nie było, ale jej członkowie w różnych okolicznościach i różnym czasie zamordowali w mieście 20. Polaków[12].

W 1945 niemal cała polska ludność Trembowli została zmuszona do opuszczenia swego miasta. Polacy z Trembowli osiedlili się w większych grupach w Koźlu, Prudniku, Nysie, Opolu, Kluczborku, Ścinawie i Lubinie[13].

W 1989 liczyło 13 622 mieszkańców[14].

Od sierpnia 1991 Trembowla znajduje się na Ukrainie. Rada Miejska Trembowli nadała honorowe obywatelstwo miasta Trembowli Stepanowi Banderze i Romanowi Szuchewyczowi[15].

W 2013 liczyło 13 783 mieszkańców[16].

  • Archiwalne widoki Trembowli
  •  
    Kościół karmelitów przed 1873
  •  
    Widok na plac i zamek, przed 1906
  •  
    Ruiny zamku, przed 1914
  •  
    Gmach „Sokoła”, około 1910
  •  
    Dworzec kolejowy

Zabytki

edytuj
 
Dawny kościół karmelitów (po lewej), cerkiew św. Mikołaja (po prawej)
  • zamek w ruinie, położony na krawędzi jaru rzeczki Gniezny. Zamek zbudował król Kazimierz Wielki w drugiej połowie XIV wieku w miejscu wcześniejszego drewnianego gródka. W 1534 zamek rozbudował kasztelan krakowski Andrzej Tęczyński, a w 1631 przebudował starosta trembowelski Andrzej Bałaban. Kozacy zdobyli go w 1648, lecz po odzyskaniu go przez Polaków stawiał często skuteczny opór Kozakom, Turkom i Tatarom. Zamek stał się ważną twierdzą po zaborze Podola przez Turcję i zasłynął w 1675 bohaterską obroną przed Tatarami i Turkami. Został podstępnie zdobyty 9. maja 1687, a następnie zniszczony przez Tatarów. Z obronnego zamku pozostały jedynie zewnętrzne mury i wały ziemne. U stóp wzgórza zamkowego znajdował się kiedyś pomnik Anny Doroty Chrzanowskiej, zniszczony w 1944 i odtworzony w 2013[17];
  • kościół i klasztor oo. karmelitów – ufundowany w roku 1635 przez Piotra Ożgę z Ossy (budowa trwała do 1639). W 1784 r. kościół stał się parafialnym, gdyż fara trembowelska została rozebrana. Znacznym kultem cieszył się znajdujący się tu obraz Matki Bożej Trembowelskiej. Po II wojnie światowej obraz znalazł się w kościele św. Katarzyny w Gdańsku; klasztor natomiast przekształcono w fabrykę ozdób choinkowych, a następnie dom kultury. Obecnie jest to cerkiew Trójcy Przenajświętszej, do której w 1990 dobudowano wieże.
  • cerkiew pw. św. Mikołaja Bpa z przełomu XVI i XVII wieku, przebudowana w 1734 roku;
  • ratusz w Trembowli
  • ruiny obronnego monasteru bazylianów z 1716 roku (w Podgórzanach, 3 kilometry na południe od miasta przy ujściu Gniezny do Seretu), fundowanego w XVI wieku i służącego nawet 200. mnichom. Zachowała się cerkiew, budynek klasztorny, wieża bramna, dwie baszty narożne i inne umocnienia;
  • kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła - wzniesiony w 1927 roku według projektu prof. Adolfa Szyszko-Bohusza, z charakterystyczną kolumnadą. Przed 1939 r. parafia liczyła 5200 wiernych, obejmując swym zasięgiem nie tylko miasto, ale i kilka okolicznych wiosek. W czasach ZSRR kościół zamieniony najpierw na spichlerz, a następnie na dom kultury. Oddany wiernym częściowo w 1992 r., a w całości w 2003 r. Posługę duszpasterską w parafii prowadzą księża diecezjalni, wspomagani przez siostry prezentki, której mają tu swój klasztor[18][19].
  •  
    Ruiny zamku
  •  
    Ratusz
  •  
    Kościół św. Piotra i Pawła
  •  
    Monastyr bazylianów
  •  
    Willa Zakrzewskiego

Sport

edytuj

W czasach II RP w mieście istniał klub piłkarski Sparta Trembowla. 5

Pobliskie miejscowości

edytuj

Okolice

Trembowlę okalały kiedyś polskie wioski: Podgórzany, Zieleńcze, na zachód Zaścinocze[20], na północy wioska Mikulińce i Łoszniów z kościołem oraz zamkiem Dulskich.

Ludzie urodzeni w Trembowli

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Trembowli.

Ludzie związani z miastem

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Trembowlą.
Honorowi obywatele
Burmistrzowie
  • Teichmann (ok. 1871)[23].

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Trembowli)

edytuj
Osoby na polskiej liście Sprawiedliwych
  • Maria i Dymitr Duszczakowie - ukrywali pięcioro Żydów z rodziny Einlegerów[24]
  • Leon i Bronisława Jackowowie - ukrywali 11 Żydów na terenie swojego gospodarstwa[25]
  • Julia Paja - wzięła na wychowanie Irenę Pelc[26]
  • Tadeusz i Waleria Paribekowie - wzięli na wychowanie Aleksandra Kelbera (ur. 1941)[27]
  • Joanna Samołuk - ukrywała Meira Lichtentala i Michelle Lichtentall, pomagała ich rodzinie w getcie[28]
  • Henryka Stachowiak - ukrywała Adolfa Fillipsa[29]
  • Stefania Szmigielska - ukrywała Jakuba Fillipsa[30]
Osoby na ukraińskiej liście Sprawiedliwych
  • Ołeksandr Denicki[31]

Współpraca zagraniczna

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Trembowla, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-22].
  2. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року. Державна служба статистики України. Київ, 2017. стор.66.
  3. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 171.
  4. ↑ М. Грушевський: Історія України-Руси. Т. V, s. 24. (ukr.).
  5. ↑ Kościoły i kaplice Ukrainy
  6. ↑ Niedziela Trembowla
  7. ↑ M. Pawlikowski: Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Strzałków, 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  8. ↑ B. Wapowski, Kronika, Kraków 1874, s. 141.
  9. ↑ Kazimierz Piwarski, Anna Dorota Chrzanowska, w: Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1937, t. III, s. 458.
  10. ↑ Jan K. Ostrowski: Kresy bliskie i dalekie. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVRSITAS, 1998, s. 134. ISBN 83-7052-855-4.
  11. ↑ Ludobójstwo na Kresach. stowarzyszenieuozun.wroclaw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-12)].
  12. ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 417-419, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
  13. ↑ Krystyna Kulpa, Trembowla, „Biuletyn Informacyjny Akowiec”, Danuta Schetyna – redaktor naczelny, 3 (38), Opole: Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Opole, 2007, s. 41, ISSN 1506-9141.
  14. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
  15. ↑ Zachodnia Ukraina broni Stepana Bandery. rp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-11)].
  16. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
  17. ↑ A. Srebrakowski, Bohaterka z Trembowli, „Spotkania z Zabytkami” 1992, nr 10, s. 18–19.on-line.
  18. ↑ Świątynie, TREMBOWLA, Piotra i Pawła | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-08-23].
  19. ↑ Trembowla [online], rkc.lviv.ua [dostęp 2023-08-23].
  20. ↑ Zaścinocze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 439.
  21. ↑ Szematyzm na rok 1895. Lwów: 1895, s. 3.
  22. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1880. Lwów: drukarnia Dziennika Polskiego, 1880, s. 35.
  23. ↑ Antoni Schneider. Encyklopedya do Krajoznawstwa Galicyi. T. 1. Lwów: Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1871, s. 167 (przypis 4).
  24. ↑ Duszczak Maria & Dymitr. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-07]. (ang.).
  25. ↑ Jacków Leon & Bronisława. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-07]. (ang.).
  26. ↑ Paja Julia (Buczarska). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-07]. (ang.).
  27. ↑ Paribek Tadeusz & Waleria. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-07]. (ang.).
  28. ↑ Samołuk Joanna (Gliwa). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-07]. (ang.).
  29. ↑ Stachowiak Henryka (Łebas). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-07]. (ang.).
  30. ↑ Szmigielska Stefania (Buczarska). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-07]. (ang.).
  31. ↑ Denitskiy Aleksandr. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-07]. (ang.).
  32. ↑ Strona kowary.pl; Miasta partnerskie

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Trembowla&oldid=74916120”