Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Szopienice-Borki”
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Szopienice-Borki” – założony w roku 2000 zespół przyrodniczo-krajobrazowy (UTM CA66/67)[1], położony w północno-wschodniej części Katowic. Zespół obejmuje ok. 157 z obszaru ok. 200 ha stawów[1] i ich otoczenia, usytuowanych w dolnych odcinkach dolin rzecznych Brynicy i Rawy, mieszczących się w granicach administracyjnych Katowic, Sosnowca i Mysłowic. Nazwa zespołu pochodzi od Szopienic i Borków, historycznych części Katowic.
 Staw Borki na pograniczu Sosnowca i Katowic | |
| zespół przyrodniczo-krajobrazowy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Położenie | |
| Mezoregion | |
| Data utworzenia |
2000 |
| Akt prawny |
Uchwała nr XVI/220.99 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 listopada 1999 r. |
| Powierzchnia |
157 ha |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°16′04″N 19°06′39″E/50,267778 19,110833
| |
Stawy całego kompleksu powstały w miejscu dawnych wyrobisk piasku, który wydobywano (bagrowano) na potrzeby górnictwa oraz jako wynik deformacji powierzchni w wyniku podziemnej eksploatacji górniczej (w rejonie tym prowadzono eksploatację do początku II połowy XX w.)[2]. W skład zespołu wchodzą stawy Morawa, Borki i Hubertus, Stawiki[3]. Woda w stawach posiada pierwszą klasę czystości.
Borki
edytujJeden z mniejszych ze stawów kompleksu z taflą wody o wielkości 700 x 100 m[4] o powierzchni 9 ha[5]. Jeden z mniej zagospodarowanych. Na obu stronach południowej i północnej istnieją dzikie plaże[4].
Morawa
edytuj
Największym ze stawów (ok. 35 ha[5]) i jednocześnie najmłodszym (powstał w latach 60. XX w. po zaprzestaniu odwadniania wyrobiska piasku)[1] jest staw oznaczany na mapach jako staw Morawa. Autochtoniczni mieszkańcy Szopienic dla tego obszaru, a potem stawu używali wyłącznie nazwy Bagier (od bagrowania), zaś mieszkańcy Sosnowca (dokąd sięga dzisiejsza północna krawędź stawu) używali najczęściej nazwy Bagry. W południowo-wschodniej części stawu istnieje infrastruktura rekreacyjna składająca się z uregulowanej plaży, siłowni plenerowej oraz przystani dla łódek należących do 10 Harcerskiej Drużyny Żeglarskiej imienia Mariusza Zaruskiego[4].
Stawy Hubertus
edytuj
Hubertus to w zasadzie grupa stawów[4]: duży staw, na północ od Rawy po wschodniej stronie linii kolejowej, podzielony groblami na 3 części, gdzie I i II zajmują 13 ha[5], a III – 21 ha[6], oraz mniejszy, na południe od Rawy, leżący już w granicach Mysłowic Hubertus IV o powierzchni 7 ha[6]. Stąd częściej używana nazwa Hubertusy. Przez mieszkańców Szopienic nazwa Hubertus rezerwowana była do stawu mniejszego, zaś dla większego (lub jego części) używane były (często zamiennie) nazwy Ewald i Gliniok. Ewald został przypomniany w powieści Kazimierza Kutza „Piąta strona świata”, której akcja rozgrywa się głównie w Szopienicach.
Stawy te w większości nie są zagospodarowane i służą głównie jako łowiska wędkarskie. Jedynie Hubertus III w części leżącej po stronie Mysłowic posiada zagospodarowaną plażę miejską oraz dwupunktowy wyciąg wakeboardingu.
Stawy znajdują się też częściowo w granicach administracyjnych Mysłowic.
Stawiki
edytujFauna i flora
edytuj
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Szopienice-Borki jest ostoją dla wielu gatunków roślin i zwierząt, głównie ptactwa wodnego. Teren jest zróżnicowany pod względem siedliskowym, stwarza dogodne warunki bytowania i rozrodu wielu gatunków roślin i zwierząt. Brzegi stawów porastają szuwary, tworząc miejscami rozległe i trudno dostępne łany. Na brzegach rośnie m.in. rzadki kruszczyk błotny i centuria pospolita. Z roślin wodnych odnotowano: rdestnicę pływającą, rdestnicę kędzierzawą, rdestnicę trawiastą, wywłócznik kłosowy, rzęsę drobną.
Na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego bogata jest fauna bezkręgowców. W wodach występują m.in.: zatoczek rogowy, zatoczek pospolity, błotniarka stawowa, płoszczyca szara. W pobliżu zbiorników liczne są gatunki ważek. W zaroślach wierzbowo-topolowych spotyka się gąsienice nastrosza półpawika, liczne gatunki motyli, szerszenie, chrabąszcze majowe, jest to miejsce występowania jednego z największych chrząszczy Europy – rohatyńca nosorożca.
W wodach stawów żyje kilkanaście gatunków ryb, m.in.: płoć, wzdręga, okoń, szczupak pospolity, leszcz, karaś zwyczajny, karaś srebrzysty i słonecznica. Gatunki wprowadzone przez koła wędkarskie to: karp, tołpyga pstra.
Obszar ten stanowi dogodne miejsce rozrodu wielu gatunków ptaków wodnych, wodno-błotnych i szuwarowych. Gatunki lęgowe ptaków wodno-błotnych to: perkoz dwuczuby, łabędź niemy, kaczka krzyżówka, głowienka, czernica, wodnik, kokoszka wodna, łyska, trzciniak, trzcinniczek, potrzos i mewa śmieszka. Kolonia lęgowa mewy śmieszki na tym terenie jest najliczniejszą w aglomeracji katowickiej, w 1993 roku liczyła 350 gniazd. Gatunki zimujące ptaków wodno-błotnych to: łabędź niemy, kaczka krzyżówka, łyska, mewa śmieszka i mewa pospolita.
W małych stawkach i zarośniętych zatokach rozmnażają się płazy.
Na terenach okalających zbiorniki, bądź przy ich brzegach bytują: jeż europejski, łasica, ryjówka aksamitna i inne drobne gryzonie. Zakłada tam swoje gniazda, sprowadzony z Ameryki Północnej piżmak amerykański[1].
Infrastruktura i rewitalizacja
edytujW pobliżu stawów nie znajduje się żadna infrastruktura wypoczynkowa[7] z wyjątkiem zagospodarowanej plaży od Mysłowickiej części stawu Hubertus oraz północnej strony stawu Morawa[4].
W 2015 roku miasto Katowice ogłosiło program rewitalizacji terenów stawów i zagospodarowania na cele rekreacyjne i sportowe. Pierwszym etapem były konsultacje społeczne[7], które odbywały się do stycznia 2016 roku[8]. W wyniku konsultacji powstał plan zagospodarowania który obejmuje powstanie na tym terenie między innymi:
- dróg i tras rowerowych, w tym połączenie drogą rowerową pod torami i ul.Sosnowiecką stawów Morawa i Hubertus oraz tras łączących kompleks z Parkiem Tysiąclecia w Sosnowcu i trasą rowerową w kompleksie Stawiki w Sosnowcu[9],
- stworzenie żeglownych przepustów wodnych pomiędzy stawami Borki, Morawa i Hubertus[9],
- utworzenie promenad wzdłuż brzegu stawu Morawa[9],
- utworzenie miejsc pod gastronomię[7],
- ścieżek spacerowych[7],
- stworzenie kąpielisk[7],
- wyłączenie terenów zbiorników ze strefy ruchu i utworzenie parkingów[9],
- uregulowane miejsca palenia ognisk[7].
Kolejny etap rewitalizacji obejmuje inwentaryzację przyrody[10]. W styczniu 2017 został ogłoszony przetarg i wyłoniony wykonawca inwentaryzacji[11], która została wykonana w pierwszym kwartale 2018 roku[9].
W 2017 zarezerwowano środki w budżecie miasta Katowice na opracowanie dokumentacji przyrodniczej i architektoniczno-urbanistycznej[12], a w 2018 na stworzenie dokumentacji projektowej[13].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Ewa Miłaczewska, Katowice, Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Szopienice-Borki [online], Ważki [dostęp 2018-01-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-05] (pol.).
- ↑ Ewa Milaczewska, Wazki.pl Mysłowice, Hubertus IV [online], wazki.pl [dostęp 2020-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-07-24].
- ↑ Miłosz Miśkiewicz, Profil wody kąpieliska „Stawiki” [online], 17 grudnia 2017 [dostęp 2020-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-05].
- ↑ a b c d e Borki, Morawa, Stawiki [online], Śląskie Miasta, 20 czerwca 2017 [dostęp 2018-01-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-05] (pol.).
- ↑ a b c Dawid Cygal, Łowiska - Spis łowisk okręgu P.Z.W. Katowice - Artykuły [online], Pokaż Rybę - Portal Społeczności Wędkarskiej, 26 września 2013 [dostęp 2018-01-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-05] (pol.).
- ↑ a b Tomasz Szewczyk, Program rewitalizacji terenów pokopalnianych po „KWK Mysłowice” [online], 28 stycznia 2013 [dostęp 2018-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-07] (pol.).
- ↑ a b c d e f W Katowicach powstanie nowe miejsce rekreacji. Stawy w Szopienicach czekają zmiany [online], Wyborcza.pl Katowice, 13 kwietnia 2016 [dostęp 2018-01-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-06] (pol.).
- ↑ Michał Bulsa, Urząd Miasta zapyta mieszkańców o przyszłość stawów Szopienice-Borki, „Info Katowice”, 4 października 2015 [dostęp 2018-01-04] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-23] (pol.).
- ↑ a b c d e Michał Bulsa, Miasto zleci inwentaryzację przyrodniczą stawów Borki, Morawa i Hubertus w Szopienicach-Burowcu, „Info Katowice”, 29 stycznia 2017 [dostęp 2018-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-06] (pol.).
- ↑ Miasto zleci inwentaryzację przyrodniczą stawów Borki, Morawa i Hubertus w Szopienicach-Burowcu - Infokatowice.pl, „Infokatowice.pl”, 29 stycznia 2017 [dostęp 2018-01-04] (pol.).
- ↑ Florczyk Renata, Wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej wraz z waloryzacją środowiska na potrzeby opracowania koncepcji architektoniczno-urbanistycznej zagospodarowania terenów w okolicy stawów Morawa, Hubertus i Borki. [online], Biuletyn Informacji Publicznej Urząd Miasta Katowice, 23 stycznia 2017 [dostęp 2018-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-06] (pol.).
- ↑ Wydział Budżetu Miasta, Budżet Miasta Katowice na 2017 rok - projekt [online], 1 listopada 2016 [dostęp 2018-05-06] (pol.).
- ↑ Wydział Budżetu Miasta, Budżet Miasta Katowice - Projekt [online], Biuletyn Informacji Publicznej Urząd Miasta Katowice, 1 listopada 2017 [dostęp 2018-05-06].
Bibliografia
edytuj- Barbara Tokarska-Guzik [et al.], Przyroda Katowic. Katowice: Planta, 1995, ss 24-27. ISBN 83-903466-1-3.
- Siedliska wodne. katowice.eu. [dostęp 2016-11-13].
- Ekologiczny system Obszarów Chronionych (ESOCh). www.katowice.eu. [dostęp 2016-11-13]. (pol.).
- Rezerwaty przyrody www.katowice.eu [dostęp 2011-03-11]