Chorzów-Batory
Chorzów Batory, urzędowo: Hajduki Wielkie (aktualna nazwa urzędowa od 1922)[1] [2], również Wielkie Hajduki [3], (niem. do 1902 [Nieder-, Ober-] Heiduk, 1903–1922 Bismarckhütte, 1939–1945 Königshütte-Bismarck; śl. Hajduki, w śl. gwarze Kobylorzy – Bismark[4]) – dzielnica Chorzowa położona w południowej części miasta.
Etymologia nazwy miejscowej Hajduki nie została dokładnie zbadana. Możliwe, że pochodzi ona od wrzosowiska (niemieckie die Heide) lub od hajduka (jak dawniej nazywano rozbójnika). Inna wersja mówi że pochodzi od austriackich (węgierskich/chorwackich) żołnierzy die Heyduken/Heiducken, którzy stacjonowali na tym terenie (przed przejęciem Śląska przez Prusy w 1742).
Historia
Początki istniejącej tu osady Hajduki sięgają przełomu XVI i XVII wieku. W 1903 r. dwie gminy: Hajduki Dolne (Nieder-Heiduk) i Hajduki Górne (Ober-Heiduk) zostały połączone dekretem cesarza Wilhelma II w gminę Bismarckhütte. Było to związane z uruchomieniem w 1873 Huty Bismarcka („Bismarckhütte”, od 1933 r. Huta Batory) oraz założenia destylarni smoły (1888), która stanowiła zalążek przyszłych Zakładów Chemicznych „Hajduki”[potrzebny przypis].
Oficjalna zmiana nazwy gminy z Bismarckhütte na Hajduki Wielkie, dokonana przez Sejm Śląski, nastąpiła z dniem 19 czerwca 1922[5]. Wieloletnim naczelnikiem gminy Hajduki Wielkie został dowódca powstańczy Karol Grzesik, który w 1935 r. został prezydentem Chorzowa. W latach 1926–1939 Hajduki Wielkie były siedzibą starostwa powiatu świętochłowickiego, stanowiącego część dawnego powiatu bytomskiego, przyznaną Polsce. Władze gminy użyczyły staroście teren pod budowę gmachu (obecnie Urząd Miejski w Świętochłowicach), którego budowę ukończono w 1926 r.
Po Hajdukach Nowych (1934), również Hajduki Wielkie utraciły samodzielność z dniem 1 kwietnia 1939, poprzez włączenie do miasta Chorzowa, przy czym zachodnie krańce, obejmujące Kalinę, Kolonię Dworcową (ob. ul. Hajduki) oraz rejon przy rozwidleniu szlaków kolejowych Katowice-Gliwice i Katowice-Bytom ze szkołą i starostwem właśnie znoszonego powiatu świętochłowickiego przyłączono do Świętochłowic[6]. Aby zaakcentować włączenie Hajduk do Chorzowa, już z dniem 15 marca 1939 r. ustalono nowy podział miasta na sześć dzielnic, przy czym dzielnicę VI nazwano Chorzów Batory, wykorzystując nową nazwę huty[7].
Pojawiły się wątpliwości co do faktu nadania nazwy dzielnicy Chorzów Batory (prawidłowa pisownia, zgodnie z regułami przyjętymi przez Radę Języka Polskiego, to Chorzów-Batory), gdyż wybuch II wojny światowej uniemożliwił formalne przeprowadzenie procedury zmiany nazwy urzędowej. W związku z tym wśród części mieszkańców odradza się chęć przywrócenia tradycyjnej nazwy (funkcjonującej do dziś w oficjalnym obiegu urzędowym i codziennym użytku części mieszkańców), przy czym warto zaznaczyć, że nie istnieją tendencje do usamodzielnienia się tej dzielnicy, gdyż obecni mieszkańcy czują więź z Chorzowem. Jest to związane z tym, iż połączenie Hajduk Wielkich z Chorzowem dokonało się za zgodą rad obu gmin i z poparciem samych mieszkańców.
W okresie PRL-u i później, do roku 1991, posługiwano się oficjalną, choć nieurzędową, nazwą dzielnicy Chorzów IV. W zasadzie miała ona szersze znaczenie niż Chorzów Batory, gdyż pojawiła się już po przyłączeniu do Chorzowa obszaru Niedźwiedziniec. Często jednak posługiwano się tymi terminami zamiennie. Uchwałą Rady Miasta nadano dzielnicy IV oficjalną nazwę Chorzów Batory[potrzebny przypis] (jest to jedynie nazwa jednostki pomocniczej gminy, a nie nazwa urzędowa miejscowości).
W okresie międzywojennym gmina Hajduki Wielkie była znana przede wszystkim z sukcesów drużyny piłkarskiej Ruchu Wielkie Hajduki, która w styczniu 1939 zmieniła nazwę na Ruch Chorzów. Na terenie gminy działał też klub piłkarski Bismarckhütter Ballspiel Club (7 stycznia 1923 połączył się z Ruchem) [potrzebny przypis].
Dzielnica
Chorzów Batory posiada własny dworzec kolejowy (przy ul. Armii Krajowej) na trasie Katowice-Gliwice, Katowice-Lubliniec. Jest ważnym węzłem drogowym (Autostrada A4 i DTŚ). Na terenie dzielnicy znajduje się nowoczesny kompleks sportowy w rejonie ulicy Granicznej. Głównymi ulicami dzielnicy są: ul. Armii Krajowej oraz St. Batorego łącząca się ze Szpitalną.
Edukacja
Szkoły ponadgimnazjalne:
- III Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Batorego (ul. Farna)
- ZSTiO nr 1 (ul. Sportowa)
- ZSTiO nr 3 (ul. St. Batorego)
Uczelnie Wyższe:
- Wyższa Szkoła Bankowa,
- Górnośląska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości
- Wyższa Szkoła Informatyki
Parafie
- Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chorzowie Batorym
- Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Chorzowie Batorym
- Parafia Jezusa Chrystusa Dobrego Pasterza w Chorzowie Batorym – siedziba dekanatu Świętochłowice
Zobacz też
- ↑ http://www.dziennikustaw.gov.pl/du/2013/200/1
- ↑ "Dziennik Ustaw Śląskich" 1922, nr 13, poz. 43 (nr 6.11)
- ↑ "Dziennik Ustaw Śląskich" 1939, nr 6, poz. 14 (art. 1)
- ↑ Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958.
- ↑ "Dziennik Ustaw Śląskich" 1922, nr 1, poz. 3; nr 13, poz. 43 (wykaz gmin).
- ↑ "Dziennik Ustaw Śląskich" 1939, nr 6, poz. 14.
- ↑ romaquil: Z historii Chorzowa i Hajduk (cz. 5a). blog.onet.pl. [dostęp 2015-04-24]. (pol.).
| Dzielnice administracyjne | |
|---|---|
| Historyczne osady i kolonie | |
| Osiedle mieszkaniowe |
