Czopowe

Czopowe – wprowadzony w Polsce w drugiej połowie XV wieku podatek od wyrobu, importu oraz sprzedaży piwa, wódki, miodu i wina.

Przedmiot opodatkowania

Pierwowzorem czopowego była opłata pod nazwą cyza, uchwalona w Piotrkowie w 1466. W Wielkopolsce i Małopolsce czopowe uchwalone zostało uchwalone w 1479 i było podatkiem od piwa, miodu, gorzałki i wina. Szlachta za alkohol na własny użytek: warzone u siebie piwo, sprowadzane wino i miód z własnych pasiek nie płaciła tego podatku. Wynikało to z ogólnych zwolnień podatkowych dla szlachty (z wyjątkiem poradlnego). W efekcie opodatkowani czopowym byli tylko mieszczanie i karczmarze ze wsi rządowych i duchownych.

Osobnym podatkiem było szelężne płacone przez karczmarzy od zarobku na sprzedawanych trunkach. W 1766 połączono w jedną opłatę czopowe i szelężne. Nowa opłata objęła wszelkie miasta i dominia, w tym wolne dotąd od czopowego dominia szlacheckie. Wynosiło ono 1/10 dochodu z propinacji.

W 1768 wprowadzono dodatkowo powszechny podatek od importu alkoholi zagranicznych, który płacili wszyscy (łącznie z królem) zakupujący napoje zagraniczne na własną potrzebę.

W latach 1773-1775 Sejm delegacyjny wprowadził wpływające do do budżetu Korony „czopowe krajowe”, „czopowe od likworów zagranicznych” i „składne winne” oraz wpływające do budżetu Wielkiego Księstwa Litewskiego „czopowe 10-go grosza wiejskie z karczem i szynków” i „czopowe miejskie” w Wilnie, Kownie, Mińsku, Nowogródku, Wiłkomierzu i Połocku.

Sposób poboru

Od 1629 czopowe ściągał poborca, który w miastach i miasteczkach musiał ustanowić miejscowego czopownika z ludzi pospolitych albo rajców. Ten w obecności poborcy przysięgał przed radą miejską, że będzie podatek rzetelnie pobierać i dostawał przydanego sobie członka rady. We wsiach rządowych i duchownych nie ustanawiano czopownika, zaś poborca mógł zorganizować pobór jak chciał.

Czopowe puszczano także w arendę. W miastach stołecznych pobór nie tylko urzędnicy skarbowi wojewódzcy i miejscy, ale też marszałek wielki koronny lub litewski. W Warszawie w 1650 marszałek Jerzy Lubomirski zadecydował, że urzędnicy marszałka i miasta wspólnie schodzili do piwnic, taksowali i wymierzali opłatę, pieczętując beczki, po czym dopiero wolno było z nich trunek sprzedawać.

Połączone w 1766 czopowe i szelężne opłacały magistraty miejskie oraz dziedzice na podstawie zaprzysiężonego w grodzie dochodu z propinacji.

Stawki opłat

Jak podawał Gotfryd Lengnich piszący w czasach Augusta II, piwowar płacił czopowe w wysokości 1/18 wartości trunku a szynkarz kolejną 1/18. Podatek był podwójny dla piwowara utrzymującego własny szynk. Napoje importowane opodatkowywano innym sposobem, przy czym czasem te opłaty były podwajane. W 1717 czopowe wraz z szelężnym przeznaczono na część żołdu wojsk litewskich, w kwocie 492300 złotych.

Ustawa sejmowa z roku 1629 wprowadziła następujące opłaty:

• miody i piwa przewoźne: od piwa gdańskiego, wrocławskiego i świdnickiego 1/4 wartości, czyli za achtel 14 groszy, za fassę 35 groszy,
• palenie gorzałki: w miastach i miasteczkach 24 grosze od kotła, na wsiach 14 groszy od kotła, przy czym szlachta była z tej opłaty zwolniona,
• gorzałka w szynkach: w Koronie kwartnik za kwartę, na Litwie dwa pieniądze białe za kwartę,
• wina importowane zamorskie (francuskie, włoskie, hiszpańskie) 24 grosze za baryłę,
• małmazja, muszkatel, basztard, alikant, kanar, petersyment, sok: po 5 złotych za baryłę, przy czym w szynkach kwota była podwajana,
• wino morawskie i reńskie 15 groszy za wiadro,
• wino endeburskie i świętojurskie 20 groszy za wiadro,
• wina gubińskie, krosińskie i inne nadodrzańskie 16 groszy od drelinku,
• wino wołoskie 16 groszy za baryłę.

Wprowadzona w 1768 opłata od trunków zagranicznych miała następujące stawki za jeden garniec:

• wino węgierskie, burgundzkie, szampańskie: 2 grosze srebrne (1/2 złotego),
• wino francuskie, hiszpańskie, włoskie, reńskie, cypryjskie i wódki zagraniczne: 1 grosz srebrny,
• wino wołoskie, pobereskie, miód węgierski, piwo angielskie: 5 groszy miedzianych.

Za Stanisława Augusta czopowe dostarczało 10% wpływów państwa.