Czopowe: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Pernambuko (dyskusja | edycje) linki zewnętrzne, drobne merytoryczne |
Pernambuko (dyskusja | edycje) drobne redakcyjne, int. |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Czy wiesz do artykułu|7}} |
{{Czy wiesz do artykułu|7}} |
||
[[File:Zygmunt II August król polski, w swoim mandacie, skierowanym do poborcy podatkowego Piotra Górskiego z Poznania przypomina i zarządza, iż czopowe ma być pobierane nie od pojedynczych beczek, lecz od całych warów piwa..png|thumb| |
[[File:Zygmunt II August król polski, w swoim mandacie, skierowanym do poborcy podatkowego Piotra Górskiego z Poznania przypomina i zarządza, iż czopowe ma być pobierane nie od pojedynczych beczek, lecz od całych warów piwa..png|thumb|300px|Mandat z 1 lipca 1557 króla polskiego [[Zygmunt II August|Zygmunta II Augusta]] do poborcy podatkowego Piotra Górskiego zmieniający pobieranie czopowego od [[Warka (piwo)|warki]], a nie od beczki.]] |
||
'''Czopowe''' – wprowadzony w [[Polska|Polsce]] w drugiej połowie [[XV wiek]]u [[podatek]] od wyrobu, importu oraz sprzedaży [[piwo|piwa]], [[wódka|wódki]], [[miód pitny|miodu]] i [[wino|wina]]. |
'''Czopowe''' – wprowadzony w [[Polska|Polsce]] w drugiej połowie [[XV wiek]]u [[podatek]] od wyrobu, importu oraz sprzedaży [[piwo|piwa]], [[wódka|wódki]], [[miód pitny|miodu]] i [[wino|wina]]. |
||
Wersja z 11:40, 29 sty 2018
Czopowe – wprowadzony w Polsce w drugiej połowie XV wieku podatek od wyrobu, importu oraz sprzedaży piwa, wódki, miodu i wina.
Przedmiot opodatkowania
Pierwowzorem czopowego była opłata pod nazwą cyza, uchwalona w Piotrkowie w 1466. W Wielkopolsce i Małopolsce czopowe zostało uchwalone w 1479 i było podatkiem od piwa, miodu, gorzałki i wina[1]. Szlachta za alkohol na własny użytek: warzone u siebie piwo, sprowadzane wino i miód z własnych pasiek nie płaciła tego podatku[2]. Wynikało to z ogólnych zwolnień podatkowych dla tego stanu (z wyjątkiem poradlnego). W efekcie opodatkowani czopowym byli tylko mieszczanie i karczmarze ze wsi rządowych i duchownych[3].
Osobnym podatkiem było szelężne płacone przez karczmarzy od zarobku na sprzedawanych trunkach. W 1766 połączono w jedną opłatę czopowe i szelężne. Nowa danina objęła wszelkie miasta i dominia, w tym wolne dotąd od czopowego dominia szlacheckie. Wynosiła ona 1/10 dochodu z propinacji[3].
W 1768 wprowadzono dodatkowo powszechny podatek od importu alkoholi zagranicznych, który płacili wszyscy (łącznie z królem) zakupujący je na własną potrzebę[3].
W latach 1773-1775 Sejm delegacyjny wprowadził[1] wpływające do do budżetu Korony „czopowe krajowe”, „czopowe od likworów zagranicznych” i „składne winne” oraz wpływające do budżetu Wielkiego Księstwa Litewskiego „czopowe 10-go grosza wiejskie z karczem i szynków” i „czopowe miejskie” w Wilnie, Kownie, Mińsku, Nowogródku, Wiłkomierzu i Połocku.
Sposób poboru
Od 1629 czopowe ściągał poborca, który w miastach i miasteczkach musiał ustanowić miejscowego czopownika z ludzi pospolitych albo rajców. Ten w obecności poborcy przysięgał przed radą miejską, że będzie podatek rzetelnie pobierać i dostawał przydanego sobie członka rady. We wsiach rządowych i duchownych nie ustanawiano czopownika, zaś poborca mógł zorganizować pobór jak chciał[3].
Czopowe puszczano także w arendę. W miastach stołecznych pobór prowadzili nie tylko urzędnicy skarbowi wojewódzcy i miejscy, ale też marszałek wielki koronny lub litewski. W Warszawie w 1650 marszałek Jerzy Lubomirski zadecydował o tym, że urzędnicy marszałka i miasta wspólnie schodzili do piwnic, taksowali i wymierzali opłatę, pieczętując beczki, po czym dopiero wolno było z nich trunek sprzedawać[1].
Połączone w 1766 czopowe i szelężne opłacały magistraty miejskie oraz dziedzice na podstawie zaprzysiężonego w grodzie dochodu z propinacji[3].
Stawki opłat
Jak podawał Gotfryd Lengnich piszący w czasach Augusta II, piwowar płacił czopowe w wysokości 1/18 wartości trunku a szynkarz kolejną 1/18. Podatek był podwójny dla piwowara utrzymującego własny szynk. Napoje importowane opodatkowywano innym sposobem, przy czym czasem te opłaty były podwajane[2]. W 1717 dochody z czopowego wraz z szelężnym przeznaczono na część żołdu wojsk litewskich, w łącznej kwocie 492300 złotych[2].
Ustawa sejmowa z roku 1629 wprowadziła następujące opłaty[3]:
- miody i piwa przewoźne: od piwa gdańskiego, wrocławskiego i świdnickiego 1/4 wartości, czyli za achtel 14 groszy, za fassę 35 groszy,
- palenie gorzałki: w miastach i miasteczkach 24 grosze od kotła, na wsiach 14 groszy od kotła, przy czym szlachta była z tej opłaty zwolniona,
- gorzałka w szynkach: w Koronie kwartnik za kwartę, na Litwie dwa pieniądze białe za kwartę,
- wina importowane zamorskie (francuskie, włoskie, hiszpańskie): 24 grosze za baryłę,
- małmazja, muszkatel, basztard, alikant, kanar, petersyment, sok: po 5 złotych za baryłę, przy czym w szynkach kwota była podwajana,
- wino morawskie i reńskie: 15 groszy za wiadro,
- wino endeburskie i świętojurskie: 20 groszy za wiadro,
- wina gubińskie, krosińskie i inne nadodrzańskie: 16 groszy od drelinku,
- wino wołoskie: 16 groszy za baryłę.
Wprowadzona w 1768 opłata od trunków zagranicznych miała następujące stawki za jeden garniec[3]:
- wino węgierskie, burgundzkie, szampańskie: 2 grosze srebrne (1/2 złotego),
- wino francuskie, hiszpańskie, włoskie, reńskie, cypryjskie i wódki zagraniczne: 1 grosz srebrny,
- wino wołoskie, pobereskie, miód węgierski, piwo angielskie: 5 groszy miedzianych.
Za Stanisława Augusta czopowe dostarczało 10% wpływów państwa[1].
Przypisy
- ↑ a b c d Jan Głuchowski: Finanse publiczne i prawo finansowe – realia i perspektywy zmian. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Eugeniuszowi Ruśkowskiemu. Leonard Etel, Marcin Tyniewicki (red.). Temida 2, 2012, s. 413-420. ISBN 978–83–62813–23–0.
- ↑ a b c Gotfryd B. Lengnich: B. Lengnicha Prawo pospolite Królestwa Polskiego. Redakcja Kwartalnika Naukowego, 1836, s. 426-426.
- ↑ a b c d e f g Dzieło zbiorowe: Starożytności polskie: Ku wygodzie czytelnika porządkiem abecadłowym zebrane. T. 1. Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, 1842, s. 183.