Marian Raciborski

Marian Raciborski. Pomnik dłuta Tadeusza Błotnickiego stojący w krakowskim Ogrodzie Botanicznym

Marian Raciborski (ur. 16 września 1863 w Brzóstowej, zm. 17 marca 1917 w Zakopanem) – polski botanik, jeden z pierwszych w Polsce paleobotaników, pionier ruchu ochrony przyrody w Polsce, przewodniczący Prezydium Komitetu Obywatelskiego Polskiego Skarbu Wojskowego w sierpniu 1914 roku.

Życiorys

Botaniką interesował się od dziecka. Mając 14 lat odnalazł w Dębnikach stanowisko pochodzącej z Ameryki moczarki kanadyjskiej. Po ukończeniu szkoły realnej trafił do pracowni Józefa Rostafińskiego.

W latach 1881-1891 studiował nauki przyrodnicze i medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim, później w Bonn i Monachium, gdzie w 1893 roku pełnił funkcję asystenta w Instytucie Fizjologii Roślin. Swoją wiedzę poszerzał też w Strasburgu, Bonn, Wrocławiu i Tybindze. Zaczął również wtedy publikować liczne artykuły naukowe. Po zakończeniu studiów został adiunktem w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie.

W latach 1896-1900 prowadził badania flory wyspy Jawy. Prowadził tam badania nad paprociami jawajskimi i pasożytami trzciny cukrowej, które przyniosły mu międzynarodowe uznanie. Jego pobyt na Jawie doczekał się literackiego opisu w powieści biograficznej Bolesława Mrówczyńskiego pt. Dutur z Rajskiego Ogrodu (wyd. 1958 r.). Po powrocie do kraju w latach 1900-1909 był kierownikiem katedry Akademii Rolniczej w Dublanach. W latach 1904–05 był prezesem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. Od 1909 r. profesor botaniki Uniwersytetu Lwowskiego, organizator Instytutu Biologiczno-Botanicznego uniwersytetu. Od 1912 r. profesor botaniki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 1900 r. członek korespondent, od 1913 (zatwierdzony w 1914 r.) członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności; od 1886 r. współpracownik (od 1900 członek) – Komisji Fizjograficznej AU, a w latach 1915-1917 – jej przewodniczący. W 1912 został dyrektorem Ogrodu Botanicznego w Krakowie, szybko podnosząc tę instytucję z upadku. W 1913 utworzył Instytut Botaniczny. W 1914 zaangażował się w działalność polityczną, popierając czyn zbrojny Józefa Piłsudskiego.

Przekazał bogate zbiory muzealne zgromadzone na Jawie krakowskiemu Muzeum Etnograficznemu. Część jego krajowych zbiorów zakupił dla Muzeum Przyrodniczego im. Dzieduszyckich we Lwowie Włodzimierz Dzieduszycki.

Po jego śmierci rodzina przekazała bibliotekę i materiały naukowe Instytutowi Botaniki UJ. Od 1983 r. jego imię nosi Górski Ogród Botaniczny koło Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.

Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1936).

Autor wielu prac naukowych, m.in.:

• „Flora retycka w Tatrach" (1891)
• „Roślinność kuli ziemskiej w wiekach minionych" (1903)

Prace popularnonaukowe i podręczniki:

• Bursztyn i roślinność lasu bursztynowego. Wszechświat, 10 (1891)
• Paleobotanika. Poradnik dla samouków, t. 7, Botanika II, Warszawa.

Upamiętnienie

• Pierwotny, gipsowy pomnik Mariana Raciborskiego został odsłonięty na terenie krakowskiego Ogrodu Botanicznego w 1937 roku, w dwudziestą rocznicę śmierci uczonego. Jego autorem był Tadeusz Błotnicki. Później nie eksponowano jednak tej rzeźby. Dopiero w roku 1947, z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Botanicznego, odlane na podstawie gipsowego modelu brązowe popiersie ustawiono na nowym, czworobocznym postumencie, na którym umieszczono napis informujący o zasługach przedstawionej postaci;
• Ulice w Ćmielowie, Gdańsku, Kielcach, Krakowie, Łodzi, Ostrowcu Świętokrzyskim, Pruszczu Gdańskim i Rotmance.
• Powieść biograficzna - Dutur z rajskiego ogrodu - Bolesław Mrówczyński Warszawa 1958
• Cisy Raciborskiego w Harbutowicach

Zobacz też

• Szlak Rowerowy im. Mariana Raciborskiego

Bibliografia

• January Kołodziejczyk. Marian Raciborski (1863–1917). „Ziemia”, s. 480-481, Rok XII z 15 grudnia 1927.