Śląska Kolej Górska
| Schlesische Gebirgsbahn | |
| |
| Dane podstawowe | |
| Długość |
196,1 km |
|---|---|
| Rozstaw szyn |
1435 mm |
Śląska Kolej Górska (niem. Schlesische Gebirgsbahn) – linia kolejowa wybudowana w trudnym terenie górskim Dolnego Śląska przez pruskie koleje państwowe.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa linii nawiązuje do przebiegu geograficznego u podnóża Sudetów Zachodnich i Środkowych[1]. Intencją inicjatorów budowy linii było również podkreślenie pionierskiego charakteru przedsięwzięcia – przeprowadzenia pierwszej magistralnej linii kolejowej przez teren górski[1].
Koncepcja
[edytuj | edytuj kod]Postulat budowy kolei u podnóża Sudetów lokalna społeczność wysuwała od 1851 roku – w pierwszym dziesięcioleciu obecności kolei na Śląsku (i jednocześnie na dzisiejszych ziemiach polskich)[2]. Na łamach lokalnej prasy postulowano zebranie komitetu budowy linii mającej przyczynić się do aktywizacji gospodarczej podupadłych ośrodków tkactwa i polepszenia sytuacji śląskich tkaczy[2], którzy w 1844 roku sprzeciwiając się postępującej pauperyzacji wywołali zbrojne powstanie. Projekt miał się przysłużyć również rozwojowi Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego, poprzez umożliwienie eksportu węgla kamiennego z kopalni w rejonie Wałbrzycha i Nowej Rudy.
W 1854 rozpowszechniający pierwsze, wizjonerskie plany ogólnopruskiej sieci kolejowej Carl Eduard Krüger zaproponował, by postulowana linia była częścią magistrali Berlin – Wiedeń[2]. Miejscowi samorządowcy, fabrykanci i magnateria zabiegali o objęcie budowy linii dotacją państwową[2]. Pruskie ministerstwo kolejnictwa podjęło inicjatywę w 1856 roku, tworząc komitet budowy Centralnej Kolei Berlińsko-Wiedeńskiej[2]. Rząd pruski przejął przedsięwzięcie, ponieważ ze względu na wysokie koszty inwestycji kapitał prywatny nie chciał się angażować w budowę[3].
Prace przedwstępnie, polegające na wykonaniu pomiarów terenowych przeprowadzono między Zgorzelcem a Międzylesiem na zlecenie i koszt państwa w latach 1855–1856[4]. Projekt budowlany linii rozpoczęto w roku 1861. Do prac nad zaprojektowaniem i nadzorem budowlanym oraz realizacją inwestycji pruskie władze kolejowe oddelegowały Karla Malberga, doświadczonego radcę rządowego uczestniczącego wcześniej w budowie Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej[5]. Sprawy administracyjne otrzymał asesor rządowy Le Juge, oddelegowany na budowę Śląskiej Kolei Górskiej z budowy Pruskiej Kolei Wschodniej[5]. Zaprojektowanie obiektów dworcowych przy magistrali otrzymał Hermann Cuno[6].
Finansowanie
[edytuj | edytuj kod]18 lipca 1862 roku Sejm Pruski przegłosował przyznanie 11 mln 400 tys. talarów na budowę pierwszego etapu magistrali ze Zgorzelca i Węglińca do Wałbrzycha[4]. Budową linii zajęło się państwo, zobowiązując gminy do nieodpłatnego przekazania gruntów pod budowę torowisk[7]. Działki należało wcześniej wykupić z rąk prywatnych właścicieli, co stanowiło spore obciążenie dla gmin[7]. W publicznej zbiórce pieniędzy uczestniczyły nie tylko gminy przez które miano przeprowadzić kolej, ale także okoliczne samorządy (np. Kowary, Cieplice Śląskie-Zdrój), a nawet osoby prywatne[7]. W zebraniu niezbędnych kwot pomógł Sejm Pruski, udzielając powiatom położonym wzdłuż linii oczekiwanych pożyczek[8]. Wykup działek i niezbędne wywłaszczenia prowadzono do roku 1866[8].
Budowa
[edytuj | edytuj kod]Budowę Kolei Śląskiej powierzono znacjonalizowanemu Towarzystwu Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej[7]. 14 lipca 1863 roku otwarto w Zgorzelcu biura komisji kolejowej nadzorującej inwestycję[7].
Uroczystość „wbicia pierwszego szpadla” na placu budowy zorganizowano 13 sierpnia 1863 roku w Lubaniu[8]. Wznoszenie linii rozpoczęto od dwóch odcinków łącznikowych z powstałych wcześniej stacji Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej: pierwszego, z Węglińca (przez Gierałtów) oraz drugiego, ze Zgorzelca – które na stacji węzłowej w Lubaniu połączono w jedną linię w stronę Jeleniej Góry, Wałbrzycha i Kłodzka[8].
Realizacja inwestycji, rozpoczętej w roku 1863, trwała siedemnaście lat[9]. Prace prowadzono w wielu miejscach jednocześnie[8]. Do prac zatrudniano lokalnych przedsiębiorców[8]. Szlak do stacji Rybnica otwarto 20 września 1865 r[10]. Po dziewięciu miesiącach, 19 czerwca 1866 roku uruchomiono połączenia do Jeleniej Góry[11]. Odcinek do Wałbrzycha Głównego, kończący pierwszy etap inwestycji, oddano do użytku 14 sierpnia 1867 roku – z opóźnieniem na skutek wojny prusko-austriackiej[11]. Rok później, 28 maja 1868 r. połączono Śląską Kolej Górską z istniejącą wcześniej linią Wrocław – Wałbrzych należącą do Kolei Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickiej[12]. Połączenie Wałbrzycha z Kłodzkiem, przeniesione do odrębnego zadania, oddano do użytku 15 października 1880 roku[9].
Odcinki Śląskiej Kolei Górskiej budowane w ramach etapów ze Zgorzelca do Wałbrzycha oraz z Wałbrzycha do Kłodzka różnią się pod względem architektury obiektów stacyjnych oraz budowli inżynieryjnych szlaku kolejowego[9]. Wpływ na wygląd obiektów towarzyszących linii miało bogactwo sudeckiej i łużyckiej architektury regionalnej, między innymi domów wiejskich o konstrukcji ryglowej i licznych domów przysłupowych[1].
Poprowadzona w trudnym terenie przez największe ośrodki gospodarcze Dolnego Śląska, Śląska Kolej Górska była jedną z pierwszych zelektryfikowanych kolei długodystansowych w Niemczech i ówczesnej Europie[13]. Elektryfikacja magistrali i szeregu linii bocznych była prowadzona w latach 1914–1934[13].
Eksploatacja
[edytuj | edytuj kod]Powstanie Śląskiej Kolei Górskiej przyczyniło się do rozwoju turystyki w Sudetach, a obsługa ruchu turystycznego stała się prędko jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki w regionie[14]. Przed I wojną światową, zgodnie z założeniami towarzyszącymi projektowaniu magistrali, z przesłanek gospodarczych[15] wybudowano i oddano do użytku szereg linii bocznych:
- 29.12.1869 Sędzisław – Kamienna Góra – Kralovec
- 03.10.1899 Kamienna Góra – Okrzeszyn
- 15.05.1877 Szczawienko – Mezimesti
- 15.05.1882 Jelenia Góra – Mysłakowice – Kowary
- 06.06.1895 odgałęzienie: Mysłakowice – Miłków
- 01.07.1895 przedłużenie odgałęzienia: Miłków – Karpacz
- 05.05.1905 przedłużenie: Kowary – Kamienna Góra
- 15.06.1914 łącznica Kamienna Góra – Marciszów
- 01.11.1884 Gryfów Śląski – Mirsk
- 31.10.1909 odgałęzienie: Mirsk – Świeradów-Zdrój
- 05.07.1910 odgałęzienie: Świeradów-Zdrój – Świeradów Nadleśnictwo
- 01.11.1904 przedłużenie: Mirsk – Pobiedna
- 15.10.1885 Gryfów Śląski – Lwówek Śląski
- 15.08.1896 Marciszów – Złotoryja
- 01.08.1899 Marciszów – Bolków
- 01.08.1891 Jelenia Góra – Cieplice Śląskie-Zdrój
- 20.12.1891 przedłużenie: Cieplice Śląskie-Zdrój – Piechowice
- 25.06.1902 przedłużenie: Piechowice – Szklarska Poręba Górna
- 20.12.1891 przedłużenie: Szklarska Poręba Górna – Harrachov
- 15.15.1896 Lubań – Leśna
- 01.10.1906 Jelenia Góra – Jeżów Sudecki
- 09.10.1906 przedłużenie: Jeżów Sudecki – Siedlęcin
- 21.07.1909 odcinek Lwówek Śląski – Wleń
- 28.07.1909 odcinek Siedlęcin – Wleń
- 29.10.1927 Mikułowa – Sulików
Po zakończeniu II wojny światowej szlak dawnej Śląskiej Kolei Górskiej wraz z tzw. ziemiami odzyskanymi znalazł się w granicach Polski i został włączony w sieć Polskich Kolei Państwowych jako dwie linie: Zgorzelec – Wałbrzych (i dalej Wrocław tj. linia kolejowa nr 274) oraz Wałbrzych – Kłodzko (tj. Linia kolejowa nr 286)[16]. Taki podział funkcjonował już pewien czas przed wojną[16].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Dominas 2014 ↓, str. 9.
- ↑ a b c d e Dominas 2014 ↓, str. 17.
- ↑ Aleksander Marszałek: Początek i rozwój kolejnictwa na Dolnym Śląsku do 1945 roku (w zarysie). W: Antoni (red.) Konieczny: Pionierzy i ich następcy. Z dziejów Dolnośląskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych 1945–1985. Wrocław: Dolnośląska Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych, 1985, s. 16–22. (pol.).
- ↑ a b Dominas 2014 ↓, str. 18.
- ↑ a b Dominas 2014 ↓, str. 14.
- ↑ Dominas 2014 ↓, str. 15.
- ↑ a b c d e Dominas 2014 ↓, str. 21.
- ↑ a b c d e f Dominas 2014 ↓, str. 22.
- ↑ a b c Dominas 2014 ↓, str. 30.
- ↑ Dominas 2014 ↓, str. 24.
- ↑ a b Dominas 2014 ↓, str. 25.
- ↑ Dominas 2014 ↓, str. 33.
- ↑ a b Etmanowicz 1990 ↓, str. 6.
- ↑ Dominas 2014 ↓, str. 29.
- ↑ Dominas 2014 ↓, str. 31.
- ↑ a b Dominas 2014 ↓, str. 6–7.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Andrzej Szynkiewicz: Elektryczna Śląska Kolej Górska, Turysta Dolnośląski 5/2003 i 6/2003
- Andrzej Etmanowicz. Koleje elektryczne Dolnego Śląska po przejęciu przez PKP w 1945 roku. „Parowozik”. 4/1990, s. 6–7 oraz 15, 1990. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych. [dostęp 2017-10-24]. [zarchiwizowane z adresu 2013-07-08]. (pol.).
- Przemysław Dominas: Architektura Śląskiej Kolei Górskiej. Łódź: Księży Młyn, 2014. ISBN 978-8377291481. (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Górska droga żelazna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 724.