Śnieguła
| Plectrophenax nivalis[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Samiec w szacie godowej. Qaanaaq (Thule), Grenlandia | |||
 Samica. Agamenticus, Maine, USA | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
śnieguła | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 lęgowiska występuje przez cały rok przeloty zimowiska | |||
Śnieguła[4] (Plectrophenax nivalis) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny poświerek (Calcariidae), wcześniej zaliczany do trznadlowatych (Emberizidae). Zamieszkuje obszary podbiegunowe Eurazji i Ameryki Północnej. Jest najdalej na północy gniazdującym ptakiem lądowym – występuje aż do północy Grenlandii. Zimuje w strefach umiarkowanych Eurazji i Ameryki Północnej, sporadycznie w północnej Afryce. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał w 1758 Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae, uznawanej za początek nomenklatury zoologicznej. Przydzielił mu nazwę Emberiza nivalis; miejsce typowe to Laponia[5][6]. Obecnie Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC, 2023) umieszcza śniegułę w liczącym dwa gatunki rodzaju Plectrophenax[7]. Niektórzy autorzy uznają śniegułę za konspecyficzną ze śniegułą białą (P. hyperboreus), jednak szata młodociana u tych gatunków różni się. Ponadto hybrydyzacja u obu śnieguł jest minimalna, gdyż śnieguła biała przybywa na lęgowiska później i zdaje się zajmować wtedy całą ich powierzchnię. Kwestia podgatunków śnieguły niejasna ze względu na dużą zmienność osobniczą. Podgatunek nominatywny współwystępuje z townsendi we wschodnich Aleutach[5]. IOC wyróżnia 4 podgatunki[7], autorzy Handbook of the Birds of the World wskazują te same[5].
Podgatunki i zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]IOC wyróżnia następujące podgatunki P. nivalis[7][5]:
- P. n. nivalis (Linnaeus, 1758) – północna Ameryka Północna i północna Europa.
- P. n. insulae Salomonsen, 1931 – Islandia.
- P. n. vlasowae Portenko, 1937 – północno-wschodnia Europa do północno-wschodniej Syberii.
- P. n. townsendi Ridgway, 1887 – Wyspy Komandorskie, Aleuty i Wyspy Pribyłowa.
W Europie przede wszystkim na Islandii i Spitsbergenie, w Szkocji i w Skandynawii. W Niemczech regularnie zimuje wzdłuż wybrzeża, na południe po góry; w mniejszej liczbie zimuje w południowych Niemczech, Austrii i Szwajcarii[8]. W Polsce nieliczny ptak przelotny i zimujący, spotykany od października do kwietnia[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi 14–18 cm[5]. Cała czaszka mierzy od 27 do 32 mm, z czego 11–15 mm przypada na dziób. Śnieguła posiada 12 sterówek, z czego najdłuższa mierzy 79 mm (dane dla osobnika muzealnego); występuje 10 lotek I rzędu i 9 lotek II rzędu. Dorosłe pierzą się od połowy lipca do końca sierpnia, młode w sierpniu i wrześniu[10]. Masa ciała śnieguły mieści się w przedziale 18–56 g[5].
U śnieguł występuje podział na szaty. Samiec w szacie godowej w większości śnieżnobiały z wyjątkiem czarnego grzbietu, krańców skrzydeł[11] i lotek III rzędu (mają płowe końcówki i krawędzie) oraz części sterówek. Dwie środkowe pary są czarne, mają białe lub płowe obrzeżenia; kolejna para ma szerokie czarne końce[10]. Nogi i stopy szare, stożkowaty[5] dziób także przybiera ciemną barwę (na jesieni kolor przechodzi w żółtopomarańczowy, na końcu ciemny). Samica w szacie godowej od spodu jest biała, można dostrzec szarawą głowę, niejednolity jasno-ciemny grzbiet, jasny, czerwonobrązowy odcień piór na bokach oraz żółtopomarańczowy dziób[11].
Poza sezonem lęgowym samiec i samica uzyskują podobny wygląd; ogółem ich upierzenie zyskuje więcej płowych odcieni. Pióra na głowie mają wtedy brązowe końcówki, na piórach skrzydeł i grzbietu pojawiają się białe lub czerwonobrązowe zwieńczenia, co sprawia wrażenie nakrapiania. Przez pierś przebiega czerwonawy pas. Samiec śnieguły uzyskuje swoją szatę godową nie poprzez pierzenie, a poprzez ścieranie się barwnych końcówek piór, przez co widoczna pozostaje tylko ich biała lub czarna (zależnie od obszaru) część. Ptaki młodociane są ogółem bardziej szare, ogon i skrzydła bardziej brązowe i ciemniejsze[11].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Śnieguła żeruje głównie na ziemi; żywi się nasionami, pąkami, owadami i innymi bezkręgowcami, na wybrzeżu małymi skorupiakami. Do nasion zjadanych przez te ptaki zaliczają się np. nasiona traw lub ciborowatych, ale i nasiona zbóż, np. jęczmienia, owsa i pszenicy. W zimie śnieguły tworzą duże stada wspólnie żerujących ptaków. Samce śnieguł przybywają na tereny lęgowe od środka marca do początku kwietnia; miejscami temperatura może sięgać jeszcze –30 °C. Samice przybywają cztery do sześciu tygodni później. Samce popisują się poprzez wzniesienie się w górę, a następnie ślizg w dół połączony ze śpiewem[11].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]
Zwykle sezon lęgowy rozpoczyna się w czerwcu. W Arktyce śnieguły wyprowadzają jeden lęg, w bardziej południowych częściach zasięgu zdarzają się dwa. Gniazdo znajduje się w głębokiej szczelinie skalnej. Na zewnętrzną warstwę składają się mchy i trawy, na wyściółkę trawy, korzenie, sierść i pióra. W obszarach, gdzie dostępność naturalnych szczelin jest ograniczona śnieguły mogą użyć jako miejsca na gniazdo także budynków, stert gruzu, beczek, pudeł i metalowych pojemników. Za budowę gniazda odpowiedzialna jest samica. Składa 2–8 jaj[11]. Skorupka jest niejednolita; barwa tła może być brudnobiała po jasnoniebieską, zaś pokrywające ją plamki są czerwonobrązowe. Niekiedy widoczne są także brązowe kreski[12]. Jajo mierzy około 22 na 16 mm (0,83 na 0,63 cala[12]). Samica wysiaduje sama przez 10–15 dni; przez ten czas karmiona jest przez samca. Młode są karmione przez oba ptaki z pary i opuszczają gniazdo po 12–15 dniach od wyklucia. Przez dalsze 8–12 dni nadal są karmione przez rodziców[11].
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Przez IUCN śnieguła uznawana jest za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). W 2004 liczebność światowej populacji szacowano na ponad 40 milionów osobników. Trend liczebności populacji oceniany jest jako spadkowy[3]. BirdLife International wymienia ponad 50 ostoi ptaków IBA, w których występuje P. nivalis, najwięcej jest ich w Finlandii[13].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[14].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Plectrophenax nivalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b D. Lepage: Snow Bunting Plectrophenax nivalis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-26]. (ang.).
- ↑ a b Plectrophenax nivalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Calcariidae Ridgway, 1901 - poświerki - Longspurs (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-02-14].
- ↑ a b c d e f g Rising, J.: Snow Bunting (Plectrophenax nivalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2011. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-05)].
- ↑ K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 176 (łac.).
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-26]. (ang.).
- ↑ Klaus Richarz, Anne Puchta: Ptaki. Przewodnik. Warszawa: Muza SA, 2006, s. 364. ISBN 978-837495-018-3.
- ↑ Śnieguła (Plectrophenax nivalis). [w:] ptaki.info [on-line]. [dostęp 2021-02-14].
- ↑ a b Roy Brown, John Ferguson, Michael Lawrence, David Lees: Tropy i ślady ptaków. Muza SA, 2006, s. 186, 290. ISBN 83-7319-860-1.
- ↑ a b c d e f Snow bunting (Plectrophenax nivalis). ARKive. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-05)].
- ↑ a b Charles Dixon: The nests and eggs of British birds. Londyn: 1893, s. 48–49.
- ↑ Snow Bunting Plectrophenax nivalis. BirdLife International. [dostęp 2023-02-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).