100 mm armata polowa wz. 1944 (BS-3)

100 mm armata polowa wz. 1944 (BS-3)
100-мм полевая пушка образца 1943 года
	Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Rodzaj	armata polowa/przeciwpancerna
	Historia
Prototypy	1943
Produkcja seryjna	1944–1951
	Dane taktyczno-techniczne
Długość lufy	5604 mm (L/56); 4625 mm (części gwintowanej)
Donośność	20 000 m, 20 650; 2000 m (skuteczna do czołgów)
Odległość strzału bezwzgl.	1000 m, 1080 m
Prędkość pocz. pocisku	985 m/s (przeciwpancerno-smugowego o masie 15,6 kg); 900 m/s (odłamkowo-burzącego o masie 15,6 kg); 891 m/s (odłamkowego o masie ??)
Długość	9370 mm (w położeniu marszowym)
Szerokość	2150 mm (w położeniu marszowym)
Wysokość	1500 mm (w położeniu marszowym)
Masa	3650 kg (armaty); 1345 kg (lufy z zamkiem)
Kąt ostrzału	-5° do +45° (w pionie); 58° (w poziomie)
Wysokość linii ognia	1010 mm
Długość odrzutu	1000−1180 mm
Szybkostrzelność	7 strz./min, 8-10 strz/min
Obsługa	7 osób
Czas przejścia w położenie bojowe	60−120 s
Prędkość marszowa	do 50 km/h (droga); 10 km/h (teren)
	Multimedia w Wikimedia Commons

100 mm armata polowa wz. 1944 (BS-3) (ros. 100-мм полевая пушка образца 1943 года, БС-3, nazywana także 100 mm armata przeciwpancerna wz. 1944^[1]) – radziecka holowana armata polowa i przeciwpancerna.

Historia

W 1943 żywa była w ZSRR obawa przed pojawieniem się nowych niemieckich czołgów uzbrojonych w dalekosiężne armaty i odpornych na ostrzał ówczesnych dywizyjnych dział przeciwpancernych. Wprawdzie artyleria korpuśna z takim przeciwnikiem mogłaby dać sobie radę, ale armaty będące na jej wyposażeniu były ciężkie – a przez to małomanewrowe (a przede wszystkim nieliczne). 13 kwietnia 1943 podczas narady u Ławrientija Berii komisarz D.F. Ustinow referował możliwości dalszego rozwoju artylerii przeciwpancernej. Między innymi omawiano pomysł zmotoryzowania dział ZiS-2, rozwój dział wywodzących się od 85 mm armaty przeciwlotniczej KS-12, usprawnienia produkcji 122 mm armat A-19, opracowania nowych przeciwpancernych pocisków podkalibrowych i kumulacyjnych, a także ofertę W. G. Grabina opracowania nowej 100 mm armaty przeciwpancernej. 15 kwietnia wyszło postanowienie ГОКО № 3187 o wzmocnieniu obrony przeciwpancernej. W jego ramach miano opracować nowe korpuśne działo na podstawie armat M-60 i okrętowej B-34. Armata oparta na M-60 miała mieć kaliber 100 lub 122 mm. Sama armata M-60 do zwalczania broni pancernej nie bardzo się nadawała w związku z amunicją rozdzielnego ładowania, co w dużym stopniu ograniczało jej szybkostrzelność. Opracowanie i zbudowanie prototypów powierzono CAKB i Zakładom Motoryzacyjnym Nr 172 im. Mołotowa. Prototyp 100 mm opracowany został w przeciągu 25 dni a 122 mm w miesiąc pod kierunkiem Grabina przez zespół w składzie: A.E. Chworostin, I.S. Griban, K.K. Rienne i W.D. Mieszczanninow. 4 czerwca gotowa była dokumentacja. Dwa prototypy zostały ukończone w połowie lipca, a gotowość do prób poligonowych osiągnęły 1 sierpnia. 100 mm armata nosząca jeszcze nazwę S-3 ważyła prawie 3500 kg. W międzyczasie niezbędne okazało się skorzystanie z pomocy biura konstrukcyjnego Zakładów Nr 92 im. Stalina. Początkowo koła miały pochodzić od ciężarówki ZIS-5, ale były za słabe do tak ciężkiego działa, a koła od JAZa były za duże. Rozwiązaniem okazało się podwojenie kół od ZISa. Od 15 kwietnia do 2 maja 1944 roku na rozkaz marszałka N.N. Woronowa w Grochowieckim Obozie Artyleryjskim odbywały się próby czterech prototypów S-3. Przeprowadzono wówczas próbne strzelania do zdobycznego czołgu PzKpfw VI Tiger i niszczyciela czołgów Ferdynand. Próby wypadły dość pozytywnie. Pancerz wieży Tigera był przebijany z odległości 500–1000 m, a kadłub z 1300 m. W maju 1944 roku Zakład Nr 232 „Bolszewik” przystąpił do wykonania planu zakładającego wykonanie 275 armat tego typu do końca roku. W sierpniu uruchomiono produkcję w Zakładach Nr 7 „Arsenał” dzięki czemu można było zwiększyć roczną produkcję do 335 sztuk. W latach 1940. w OKB-172 opracowano lekki pocisk „Kolco”, który wystrzeliwany z BS-3 osiągał prędkość 1650 m/s, ale nie został on przyjęty do uzbrojenia w związku z pracami nad bardziej perspektywicznymi pociskami podkalibrowymi. W międzyczasie działo również zmodernizowano, wyposażając je w celownik optyczny OP-1-5 służący do prowadzenia ognia bezpośredniego oraz modernizując zamek poprzez wyposażenie go w bezpiecznik i mechanizm powtórnego napinania.

Produkcja BS-3 trwała do 1951^[3] roku. Ogółem powstało około 4000 armat tego typu, z czego około 400 do zakończenia wojny w Europie. W czasie II wojny światowej zniszczonych zostało ok. 100 armat^[3].

Na początku lat 60. BS-3 nadal stanowiła skuteczny oręż, ale wkrótce okazało się, że nawet podkalibrowe pociski były nieskuteczne wobec takich czołgów jak M48A2, M60 czy Chieftain. Sytuację ratowały pociski kumulacyjne które były w stanie przebić pancerze tych wozów. Do pojawienia się w latach 60. nowych armat gładkolufowych, BS-3 i jej czołgowy odpowiednik D-10 stanowiły podstawę obrony przeciwpancernej Armii Radzieckiej. W latach 80. przystosowano armaty BS-3 do wystrzeliwania rakiet 9M117 kompleksu Bastion mogący z odległości 4000 metrów zwalczać pojazdy osłonięte 550-milimetrowym pancerzem.

Armata BS-3 była używana w ZSRR aż do jego rozpadu w 1991 roku, a później w wielu krajach WNP. Prócz tego wiele egzemplarzy wyeksportowano do krajów Układu Warszawskiego (także Polski) i państw bliskowschodnich oraz afrykańskich, gdzie też wielokrotnie były użyte bojowo. W Egipcie, wykorzystując działo BS-3 i podwozie czołgu T-34, opracowano samobieżne działo przeciwpancerne T-100.

Obecnie działo BS-3 zostało wycofane z uzbrojenia przez większość użytkowników.

BS-3 w Wojsku Polskim

W 1949 podjęto decyzję o zakupie w ZSRR armat BS-3. W latach 1947–1955 zakupiono łącznie 78 tego typu armat.

Armaty wprowadzono na uzbrojenie 22., 23. i 28 Brygady Artylerii Przeciwpancernej. Od 1956 znajdowały się w samodzielnych pułkach artylerii przeciwpancernej.

Na przełomie lat 50. i 60. ze struktury pułków artylerii przeciwpancernej wycofano dywizjon armat BS-3 i zastąpiono go trzecim dywizjonem armat D-44. Armaty BS-3 przesunięto do zapasów mobilizacyjnych, a część sprzedano krajom arabskim. Ostatecznie wycofano je z uzbrojenia Wojska Polskiego w drugiej połowie lat 80.

Opis

BS-3 jest holowaną armatą polową przeznaczoną do zwalczania celów ogniem pośrednim, mogącą również służyć do zwalczania celów opancerzonych ogniem bezpośrednim. Jednolita niewzmocniona lufa zakończona jest dwukomorowym hamulcem wylotowym o sprawności około 60%. Wlotowa część lufy zaopatrzona jest w nasadę zamkową. Półautomatyczny zamek ma konstrukcję klinową o pionowym ruchu klina. Samoczynnie zamyka się on po załadowaniu i otwiera po wystrzale. Późniejsze wersje działa zostały wyposażone w mechanizm napinania iglicy oraz bezpiecznik uniemożliwiający strzał przy niedomkniętym zamku. Kołyska jest typu korytkowego. Wewnątrz kołyski pod lufą znajduje się zespół oporopowrotnika składający się z opornika hydraulicznego typu wrzecionowego i trzycylindrowego powrotnika hydropneumatycznego. Cylindry oporopowrotnika znajdują się w jarzmie lufy a tłoczyska w kołysce. W łożu górnym znajduje się mechanizm naprowadzania. Naprowadzanie w płaszczyźnie pionowej odbywa się przy pomocy mechanizmu typu łukowego (dwa sektory), a w płaszczyźnie poziomej typu śrubowego. Ich pokrętła umieszczone są z lewej strony działa. Działo zostało również wyposażone w dwa odciążacze pneumatyczne typu pchającego. Łoże dolne wyposażone jest w dwa ogony, których rozwarcie powoduje wyłączenie wałków skrętnych służących do resorowania. Podwozie składa się z dwu podwójnych kół z oponami pełnymi pochodzącymi od ciężarówki ZIS-5. Prześwit podwozia jest równy 330 mm. Obsługa działa chroniona jest przez tarczę ochronną. Działo wyposażone jest w celownik mechaniczny do strzelania ogniem pośrednim. Prócz tego późniejsze modele działa otrzymały optyczne celowniki OP-1-5 służące do zwalczania celów opancerzonych ogniem bezpośrednim. Armata holowana jest bez korzystania z przodka, zazwyczaj ciągnikiem AT-L, Ja-12 i M-2 a także ciężarówką ZiS-151.

Produkcja i użytkownicy

Obecni użytkownicy

Byli użytkownicy

Produkcja armat BS-3
Rok	1944	1945	1946	1947	1948	1949	1950	1951	Razem
Wyprodukowano	330^[3]	1140^[3]	1470^[3]	??	??	??	??	??	ok. 4000^[2]

Amunicja

Do zasilania działa BS-3 używa się naboi zespolonych. Typowym pociskiem odłamkowo-burzącym jest OF-412, którego działanie odłamkowe lub burzące osiąga się poprzez zastosowanie odpowiedniego zapalnika. Do tego pocisku używa się dwóch typów ładunków prochowych, pełnego (gdy niezbędny jest duży zasięg) i zmniejszonego. Do zwalczania broni pancernej stosuje się przeciwpancerne pociski smugowe: ostro i tępogłowicowe, kumulacyjne i podkalibrowe. Do stawiania zasłony dymnej używane są pociski D-412. Amunicja przechowywana jest w skrzyniach o wymiarach 1200 × 445 × 243 mm i masie 84 kg (dwa pociski przeciwpancerne lub odłamkowo-burzące) i 75 kg (dwa pociski kumulacyjne).

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Stefan Pataj: Artyleria lądowa 1872-1970. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1975.
↑ ^a ^b ^c ^d Witold "Jowitek" Mikiciuk: 100 mm armata BS-3 wz. 1944. [dostęp 2007-05-16]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e А. Иванов: Артиллерия СССР в перод второй мировой войны. Санкт-Петербург: Издательский Дом «Нева», 2003.

Bibliografia

Stefan Pataj: Artyleria lądowa 1872-1970. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1975.
Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej. Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994. ISBN 83-86028-01-7.
А. Иванов: Артиллерия СССР в перод второй мировой войны. Санкт-Петербург: Издательский Дом «Нева», 2003.
Witold „Jowitek" Mikiciuk: 100 mm armata BS-3 wz. 1944. [dostęp 2007-05-16]. (pol.).
Anatolij Kolisiennikow: 100 mm armata polowa wz 1944 BS-3 „Poligon” nr 3/2010

[artyleria_lądowa-1] Stefan Pataj: Artyleria lądowa 1872-1970. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1975.

[jowitek-2] Witold "Jowitek" Mikiciuk: 100 mm armata BS-3 wz. 1944. [dostęp 2007-05-16]. (pol.).

[Iwanow-3] А. Иванов: Артиллерия СССР в перод второй мировой войны. Санкт-Петербург: Издательский Дом «Нева», 2003.

[pl-4] Produkcji polskiej.

[1]

[2]

[3]

[A]

Działa piechoty	45 mm wz. 29 76 mm wz. 13 76 mm wz. 27 76 mm wz. 43
Armaty górskie	76 mm wz. 09 76 mm wz. 38
Armaty przeciwpancerne	37 mm wz. 30 37 mm CzK-M1 45 mm wz. 32 45 mm wz. 37 45 mm wz. 42 57 mm ZiS-2 85 mm D-44 100 mm BS-3
Artyleria dywizyjna	76 mm wz. 02/30 76 mm wz. 33 76 mm F-22 76 mm USW 76 mm ZiS-3 85 mm U-10 107 mm M-60 122 mm wz. 09/37 122 mm wz. 10/30 122 mm M-30
Artyleria korpuśna i armijna	107 mm wz. 10/30 122 mm wz. 31 122 mm A-19 152 mm wz. 09/30 152 mm wz. 10/37 152 mm M-10 152 mm D-1 152 mm wz. 10/30 152 mm wz. 10/34 152 mm MŁ-20
Artyleria ciężka	152 mm Br-2 203 mm wz. 29 203 mm B-4 203 mm B-4M 210 mm Br-17 280 mm wz. 39 305 mm Br-18
Armaty przeciwlotnicze	25 mm 72-K 25 mm 94-KM 37 mm 61-K 76 mm wz. 14/15 76 mm wz. 31 76 mm wz. 38 85 mm 52-K
Moździerze	82 mm wz. 37 107 mm wz. 38 120 mm wz. 38 120 mm wz. 43 Ampułomiot
Artyleria kolejowa	130 mm B-57 152 mm B-64 180 mm TM-1-180 305 mm TM-2-12 305 mm TM-3-12 356 mm TM-1-14
Artyleria forteczna	76 mm wz. 1902/30 Ł-17 DOT-4

Artyleria ciągniona	85 mm armata przeciwpancerna D-44 100 mm armata polowa wz. 1944 (BS-3) wz. 1938/1985 152 mm haubicoarmata wz. 1937 (MŁ-20)
Artyleria samobieżna	2S1 Goździk wz. 1977 Dana Krab^[A] 2S7 Pion ASU-85 Rak
Artyleria rakietowa	WP-8z BM-8 BM-13 BM-14 BM-21 Grad BM-24 RM-70 WR-40 Langusta^[A] 3M6 Trzmiel 9M14 Malutka 9K111 Fagot 2P16 (2K6 Luna) OTR-21 Toczka (9K79) 9P113 (9K52 Łuna-M)