2 Księga Machabejska

Druga Księga Machabejska – księga historyczna wchodząca w skład katolickiego i prawosławnego kanonu Starego Testamentu jako księga deuterokanoniczna. Przez wyznawców judaizmu i Kościoły protestanckie zaliczana do ksiąg apokryficznych^[1]. Nie jest dalszym opowiadaniem Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz opisuje wypadki jej pierwszych siedmiu rozdziałów.

Autorstwo, język i przekaz

Bibliści przyjmują, że Druga Księga Machabejska została napisana po grecku przez pisarza żydowskiego, który znacznie lepiej niż autor Pierwszej Księgi Machabejskiej znał instytucje i osobistości świata hellenistycznego swojej epoki. Jak podaje sam autor księgi, poza zamieszczonymi listami do Żydów w Egipcie, literackim materiałem użytym podczas redagowania było dzieło Jazona z Cyreny. Hieronim ze Strydonu uważał tę księgę za grecki oryginał. Dla Dalmaty o greckim rodowodzie księgi świadczyć miał przede wszystkim jej styl^[2].

Tekst 2 Mch zachował się w Kodeksie Aleksandryjskim i Kodeksie weneckim oraz w różnych minuskułach. Niestety, cześć księgi z Kodeksu Synajskiego zaginęła. Józef Flawiusz w swych Dawnych dziejach Izraela odnosi się raczej do treści 1 Księgi Machabejskiej, ignorując zupełnie księgę drugą. Autorem zawartego w Wulgacie łacińskiego tłumaczenia tekstu 2 Księgi Machabejskiej nie jest św. Hieronim, gdyż dla niego Księgi Machabejskie nie były księgami kanonicznymi^[2].

Żydowscy bibliści raczej datują redakcję księgi na 1 poł. I wieku p.n.e., zaś szkoła katolicka na ostatnie lata II wieku p.n.e. Dzieło zredagowano w koine w środowisku żydowskim w Aleksandrii w Egipcie, zapewne po 124 p.n.e.^[2] Autor ma na celu pobudzenie swojej aleksandryjskiej wspólnoty żyjącej w diasporze do miłości do Świątyni Jerozolimskiej i braci żyjących w Ziemi Świętej (termin użyty w księdze^[3]). Świątynia jest dla niego centrum życia religijnego Narodu Wybranego, przez co stanowi przedmiot nienawiści dla pogan. Dzieło, chociaż jest zaliczane do ksiąg historycznych Starego Testamentu, posiada przede wszystkim wymowę parenetyczną^[2].

Forma literacka

Narracja prowadzona jest prozą. Na samym początku autor-redaktor zamieścił dwa listy żydowskie. Przed opisem śmierci Antiocha Epifanesa przytoczony został list króla do Żydów, zapewne pierwotnie skierowany do obywateli Antiochii, następnie przez Jazona z Cyreny uczyniony glosą dla potrzeb swojego dzieła (por. przypis Mch 9,19^[4]). Oprócz tego przytoczone zostały jeszcze cztery mniejsze listy: Lizjasza, dwa Antiocha V Eupatora oraz legatów rzymskich (por. 11,16-38)^[2].

Literaturoznawcy zwracają uwagę na patetyczny styl tekstu Drugiej Księgi Machabejskiej – charakterystyczny dla literatury hellenistycznej, ubogacony cudownościami i idealizmami. Tekst zawiera oratorskie antytezy i dyskursy retorskie, zachowujące reguły ustanowione przez Izokratesa^[5]. W okresie, gdy powstawały Księgi Machabejskie za wypowiadanie imienia Bożego groziła kara śmierci, autor zastępował Tetragram słowem „Niebo”^[6].

Treść

Gustave Doré
Ilustacje do 2 Księgi Machabejskiej w La Grande Bible de Tours z 1843

*Niebiańska armia nad Jerozolimą*.
2 Mch 5,1-4

*Męczeńska śmierć Eleazara*
2 Mch 6,30-31

*Anioł wspiera hufce Izraela*
2 Mch 15,23

Osobny artykuł: Męczeństwo matki i jej siedmiu synów.

Druga Księga Machabejska przedstawia dzieje walk Izraelitów prowadzonych przeciwko Seleucydom. Żydzi wystąpili zbrojnie, by odzyskać wolność religijną i polityczną. Narracja 2 Mch częściowo jest równoległa z narracją 1 Mch. Opisano okres od wydarzeń z końca panowania Seleukosa IV Filopatora aż do upadku Nikanora w 160 roku p.n.e.. Obejmuje on 15 lat, które w 1 Mch opisane zostały zaledwie w pierwszych siedmiu rozdziałach. W 2 Mch zastosowany został żydowski sposób liczenia czasu, analogiczny do babilońskiego, wyjątkiem są listy cytowane w rozdz. 11, datowane według sposobu macedońskiego^[2].

Można wyróżnić cztery zasadnicze części księgi^[2]:

Pierwsza – listy do Żydów w Egipcie – rozdz. 1-2
Druga – historia Heliodora – rozdz. 3
Trzecia – hellenizacja za Antiocha Epifanesa – 4,1-10,8 (kończy się ustanowieniem święta Chanuka)
Czwarta – walki Judy Machabeusza – 10,9-15,39 (kończy się śmiercią Nikanora i epilogiem redaktora)

Doktryna judaistyczna

Świątynia Jerozolimska stanowi niejako oś przesłania księgi^[7]. W księdze jest mowa o ustanowieniu dwóch świąt hebrajskich związanych ze świątynią:

święta Oczyszczenia Świątyni – Chanuka (2 Mch 10, 1-8)^[8];
święta Nikanora (2 Mch 15, 25-36), które obchodzone było trzynastego dnia miesiąca Adar, a więc jeden dzień przed świętem Purim (por. Est 9, 20-22)

Teologia katolicka

Według katolickich egzegetów Druga Księga Machabejska jako pierwsza i jedyna w całym Starym Testamencie ukazuje naukę o czyśćcu i jako pierwsza ukazuje naukę o zmartwychwstaniu^[1]^[9] (por. 2 Mch 12, 44-45; 2 Mch 6, 18-31; 2 Mch 7, 1-42) oraz modlitwę żywych za umarłych i odwrotnie^[9]^[6]. W Septuagincie trzykrotnie użyto słowa taũta („je otrzymałem”, „je oddaję”, „je otrzymam”), które jest odnoszone do ciała męczennika, a tym samym wprowadza w Biblii ideę zmartwychwstania w ciele^[1].

Nazwa

Podobnie jak w przypadku Pierwszej Księgi Machabejskiej, tytuł Drugiej jest odniesieniem do przydomka pierwszego przywódcy powstania przeciwko Seleucydom, tzn. Judy Machabeusza. Nazwa Machabeusz w języku hebrajskim oznacza tyle co „młot”. Działania zbrojne Judy Machabeusza były mocne jak uderzenie młota. Przydomek przeszedł również na pozostałych braci^[2].

Chronologia wydarzeń przedstawionych w dziele

Wydarzenia za Seleukosa IV Filopatora

Wydarzenie/fakt^[10]	2 Mch	1 Mch	Propozycja datacji^[11]
Heliodor w Jerozolimie za Seleukosa IV Filopatora	3	–	187-175

Hellenizacja za Antiocha Epifanesa

*Męczeństwo siedmiu Machabejczyków*, Antonio Ciseri, 1863

*Tryumf Judy Machabeusza*, Peter Paul Rubens, 1636

Wydarzenie/fakt^[12]	2 Mch	1 Mch	Propozycja datacji
działania arcykapłanów Jazona i Menelaosa	4	1,10-15; 8,17; 3,38	175-172
(2.) wyprawa Antiocha IV do Egiptu, splądrowanie świątyni w Jerozolime	5,1-23	1,16-19; 1,20-24	168
mizarcha Apoloniusz w Judei	5,24-26	1,29-37
Juda Machabeusz na pustyni	5,27	1,53+2,28
nasilenie hellenizacji za Antiocha IV	6,1-17	1,45-51; 1,60-61; 2,29-38
męczeństwo Eleazara	6,18-31	–	167-164
męczeństwo siedmiu braci	7	–	167-164
wybuch powstania	8,1-7	3,3-9
wyprawa Nikanora i Gorgiasza	8,8-11	3,28-4,25
zwycięstwo nad Nikanorem	8,12-29	3,48nn
zwycięstwo nad Tymoteuszem i Bakchidesem	8,30-33	–
powrót Nikanora do Antiochii	8,34-36	–
śmierć Antiocha Epifanesa	9	6,1-16	164
oczyszczenie świątyni przez Judę Machabeusza	10,1-8	4,36-61	15 grudnia 164

Hellenizacja za Antiocha V Eupatora

Wydarzenie/fakt^[13]	2 Mch	1 Mch	Propozycja datacji
panowanie Antiocha V Eupatora	10,9-13	6,17	164
potyczki Gorgiasza z Żydami	10,14	–
wojska Judy w Idumei	10,15-23	5,1-8
zdobycie Gezeru	10,24-38	13,43-48
pierwsza wyprawa Lizjasza	11,1-12	4,26-35
listy traktatowe	11,13-38	6,57-61	164
walki w Jafie i Jamne	12,1-9	–	164
walki w Gileadzie	12,10-37	5,24-54
ofiara za zmarłych	12,38-45	–
wyprawa Antiocha V Eupatora i Lizjasza	13,1-8	6,30	jesień 163
zwycięstwo w Modin	13,9-17	4,36; 6,43nn
negocjacje króla z Żydami	13,18-26	6,48-63
Demetriusz w Trypolisie	14,1-2	–	wiosna 161
wystąpienie arcykapłana Alkimosa	14,3-10	10,30nn
Nikanor wodzem w Judei	14,11-14	7,27-28.31
zdrada Nikanora	14,26-36	7,29-30.33-38
obława na Razisa	14,37-46	–
bluźnierstwa Nikanora	15,1-5	–
mowa i sen Judy Machabeusza	15,6-16	–
przygotowania do bitwy	15,17-24	7,40-42
klęska i śmierć Nikanora	15,25-36	7,43-50	marzec 160

Zobacz też

Księgi Machabejskie

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Tomasza Niemas: Perspektywa eschatologiczna proegzystencji wierzących w przekazie wierzących w przekazie Pisma Świętego. Wrocław: TUM Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 2016, s. 219, seria: Bibliotheca Biblica. ISBN 978-83-7454-302-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Wstęp do Ksiąg Machabejskich. W: Biblia Jerozolimska. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 587–589. ISBN 83-7014-519-1.
↑ Por. Mch 1,7.
↑ Biblia Jerozolimska. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 641. ISBN 83-7014-519-1. (pol.).
↑ Gianfranco Ravasi: Maccabei. W: Nuovo Dizionario di Teologia Biblica. Wyd. 8. Cinisello Balsamo: Edizioni San Paolo, 2005, s. 866. ISBN 88-215-1579-6. (wł.).
↑ ^a ^b David W. Suter: Druga Księga Machabejska. W: Encyklopedia Biblijna. Warszawa: Vocatio, 1999, s. 210–211. ISBN 83-7146-075-9. (pol.).
↑ Rafał Żebrowski: Machabejskie (Machabeuszy) Księgi. jhi.pl. [dostęp 2018-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-26)]. (pol.).
↑ Magdalena Bendowska: Chanuka. jhi.pl. [dostęp 2018-01-23]. (pol.).
↑ ^a ^b Franz Zeilinger: Wiara w zmartwychwstanie w Biblii. Kraków: WAM, 2011, s. 248. ISBN 978-83-7505-604-4.
↑ Por. 2 Mch 3.
↑ Według Biblii jerozolimskiej.
↑ Por. 2 Mch 4,1-10,8.
↑ Por. 2 Mch 10,9-15,36.

Linki zewnętrzne

Tekst 2 Księgi Machabejskiej w przekładzie Biblii Tysiąclecia

[Niemas-1] Tomasza Niemas: Perspektywa eschatologiczna proegzystencji wierzących w przekazie wierzących w przekazie Pisma Świętego. Wrocław: TUM Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 2016, s. 219, seria: Bibliotheca Biblica. ISBN 978-83-7454-302-6.

[jerozolimka-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Wstęp do Ksiąg Machabejskich. W: Biblia Jerozolimska. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 587–589. ISBN 83-7014-519-1.

[3] Por. Mch 1,7.

[jerozolimka641-4] Biblia Jerozolimska. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 641. ISBN 83-7014-519-1. (pol.).

[Ravasi-5] Gianfranco Ravasi: Maccabei. W: Nuovo Dizionario di Teologia Biblica. Wyd. 8. Cinisello Balsamo: Edizioni San Paolo, 2005, s. 866. ISBN 88-215-1579-6. (wł.).

[Suter-6] David W. Suter: Druga Księga Machabejska. W: Encyklopedia Biblijna. Warszawa: Vocatio, 1999, s. 210–211. ISBN 83-7146-075-9. (pol.).

[jhi1-7] Rafał Żebrowski: Machabejskie (Machabeuszy) Księgi. jhi.pl. [dostęp 2018-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-26)]. (pol.).

[jhi2-8] Magdalena Bendowska: Chanuka. jhi.pl. [dostęp 2018-01-23]. (pol.).

[Zeilinger-9] Franz Zeilinger: Wiara w zmartwychwstanie w Biblii. Kraków: WAM, 2011, s. 248. ISBN 978-83-7505-604-4.

[10] Por. 2 Mch 3.

[11] Według Biblii jerozolimskiej.

[12] Por. 2 Mch 4,1-10,8.

[13] Por. 2 Mch 10,9-15,36.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]