Aleja Jana Pawła II w Warszawie
Aleja Jana Pawła II – ulica w warszawskich dzielnicach: Wola, Śródmieście i Żoliborz, biegnąca od Alej Jerozolimskich do alei Wojska Polskiego.
Jest jedną z głównych arterii Warszawy prowadzących z południa na północ[1].
Przebieg
[edytuj | edytuj kod]Aleja jest przedłużeniem w kierunku północnym ul. Tytusa Chałubińskiego oraz ul. ks. Jerzego Popiełuszki w kierunku południowym. Na całej długości jest ulicą dwujezdniową, rozdzieloną pasem zieleni, w którym wyznaczone jest torowisko tramwajowe.
Wzdłuż całej długości alei znajduje się ścieżka rowerowa. Niektóre jej odcinki wytyczono po wschodniej, a inne po zachodniej stronie alei.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Aleję projektowano już przed 1939, jednak prace nie rozpoczęły się przed II wojną światową, gdyż koszty wykupu terenów w jednym z najgęściej zaludnionych i zabudowanych przed wojną rejonów Warszawy były dla miasta zbyt wysokie.
Uchwałą Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 19 grudnia 1949 nadano planowanej arterii na odcinku pomiędzy Alejami Jerozolimskimi a ul. Krajowej Rady Narodowej[a] nazwę upamiętniającą Juliana Marchlewskiego[2][3]. Przebijanie ulicy rozpoczęto od strony południowej. 21 stycznia 1952 oddano do użytku linię trolejbusową wzdłuż powstającej ulicy na odcinku pomiędzy skrzyżowaniami z Alejami Jerozolimskimi i ul. Sienną. Na skrzyżowaniu z ul. Sienną wykonano tymczasową pętlę. 9 listopada 1952, po wyburzeniu kolejnych domów znajdujących się na linii arterii, linię trolejbusową wydłużono do skrzyżowania z ul. Krajowej Rady Narodowej[a][4].
Ulica została wybudowana w latach 1955–1959 jako fragment trasy N-S (al. Niepodległości – ul. Tytusa Chałubińskiego – ul. J. Marchlewskiego – ul. Stołeczna[b])[3]. Została przeprowadzona przez tereny zniszczone w czasie powstania warszawskiego i gruzy dawnego warszawskiego getta. Pierwszy odcinek arterii od Alej Jerozolimskich do ul. Krajowej Rady Narodowej[a] oddano do użytku w 1956[5]. W 1955 na powstającej ulicy na wydzielonym torowisku ułożono tory tramwajowe, zaś 1 stycznia 1956 oddano do eksploatacji linię na odcinku pomiędzy skrzyżowaniami z Alejami Jerozolimskimi i ul. Stawki[6][7].
Dalsze odcinki oddano do użytku w kolejnych trzech latach[3]. 13 czerwca 1959 oddano do użytku ostatni odcinek ulicy od skrzyżowania z ul. Stawki, przez rondo Babka[c], wiadukt nad kolejową linią obwodową w pobliżu stacji Warszawa Gdańska do połączenia z ul. Stołeczną[b] na placu Grunwaldzkim[8]. Tego samego dnia uruchomiono obsługę nowego odcinka ulicy przez komunikację tramwajową[9] i autobusową[10]. 21 lipca 1959 oddano do użytku znajdujące się na rondzie Babka[c] połączenie linii tramwajowej przebiegającej wzdłuż ulicy Juliana Marchlewskiego z nowymi liniami przebiegającymi ulicami Mariana Buczka[d] i Okopową[8], przy czym odcinek linii na ul. Okopowej do skrzyżowania z ul. Powązkowską był eksploatowany wyłącznie jako techniczny do 20 listopada 1960, gdy uruchomiono na nim połączenia pasażerskie[11].
Uchwałą Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 24 listopada 1961 nazwę ulica Juliana Marchlewskiego nadano odcinkowi arterii pomiędzy skrzyżowaniami z ulicami Krajowej Rady Narodowej[a] i Mariana Buczka[d], znosząc jednocześnie przedwojenne nazwy ulic Solnej i Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego[12].
W latach 1949–1960 między ulicami: Orlą, Świerczewskiego[e], Żelazną, Chłodną i Elektoralną zbudowano osiedle mieszkaniowe Mirów[13]. W latach 1949–1967 tereny dawnego getta zabudowano osiedlami: Muranów Południowy, Muranów Północny i Muranów Zachodni[14]. W latach 1965–1972 po obu stronach ulicy powstały 16-piętrowe bloki Osiedla Za Żelazną Bramą[15].
W październiku 1965 na skrzyżowaniu z ulicami Prostą i Świętokrzyską oddano do użytku rondo, któremu w 1986 nadano nazwę rondo ONZ[16][17].
W lipcu 1968 na skwerze przy Hali Mirowskiej odsłonięto pomnik Juliana Marchlewskiego[18].
W latach 1972–1976, w związku z budową Dworca Centralnego, pod skrzyżowaniem z Alejami Jerozolimskimi zbudowano system przejść podziemnych ze sklepami, a nad ulicą dwa wiadukty[15].
W 1989 w rekomendacjach miejskiej Komisji ds. Nazewnictwa Ulic znalazły się między innymi propozycje nazwania ciągu imieniem Janusza Korczaka lub Jana Pawła II[19]. Obecną nazwę nadano uchwałami trzech warszawskich rad dzielnic-gmin: Warszawa-Wola z dnia 2 października 1990[20], Warszawa-Śródmieście z dnia z dnia 6 listopada 1990[21] oraz Warszawa-Żoliborz z dnia 6 października 1993[22][23][24].
Rada m.st. Warszawy dokonała uchwałą z dnia 30 sierpnia 2012 korekty redakcyjnej nazwy żoliborskiego odcinka arterii z al. Jana Pawła II na aleja Jana Pawła II[25], zaś uchwałą z dnia 8 listopada 2012 skorygowała nazwę wolskiego odcinka arterii z aleja Jana Pawła II-go na aleja Jana Pawła II[26]. Nazwa śródmiejskiego odcinka nie uległa zmianie. Korekty dokonane w 2012 doprowadziły do ujednolicenia nazwy arterii stosowanej we wszystkich trzech dzielnicach.
8 marca 2015 otwarto znajdującą się pod aleją stację linii M2 metra warszawskiego Rondo ONZ[27].
W 2020 na odcinku od ronda ONZ do ronda Czterdziestolatka ulica została zwężona z pięciu do trzech pasów ruchu, powstała tam również droga rowerowa i posadzono drzewa[28].
Ulice w ciągu obecnej alei przed 1945
[edytuj | edytuj kod]W swym przebiegu nowo powstała ulica częściowo wchłonęła trzy dawne ulice: Solną, Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego oraz Parysowską[15].
- Ulica Solna – przeprowadzono ją jako krótką przecznicę około 1775; biegła od ul. Elektoralnej do ul. Leszno (obecnie: al. „Solidarności”). W ciągu dziesięciu lat jej istnienia otrzymała stosunkowo gęstą zabudowę, uzupełnianą w okresie XIX wieku. W okresie 1940–1942 znajdowała się w obrębie getta, cała zabudowa została spalona po upadku powstania warszawskiego. Ulicę Solną wymienia jeszcze spis ulic z 1955; w 1956 przestała istnieć w związku z wytyczeniem trasy N-S. Ocalałą zabudowę wyburzono, pozostawiając jedynie silnie przekształconą i obniżoną kamienicę Trachtenberga z 1913 (Solna 16, obecnie al. Jana Pawła II 38).
- Ulica Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego, wcześniej Nowokarmelicka – powstała przed 1861, łączyła ulicę Gęsią (obecnie: ul. Anielewicza) z ul. Miłą. Zabudowywana po 1875 czynszówkami typu przedmiejskiego, zamieszkiwana przez biedotę żydowską. Od 1940 w obrębie getta, utraciła całą zabudowę po powstaniu 1943. Ostatecznie zlikwidowana wraz z budową trasy N-S.
- Ulica Parysowska – powstała w 1893, biegła od ul. Stawki do Dzikiej. Jednocześnie po zachodniej stronie ulicy wytyczono plac Parysowski w kształcie zbliżonym do trapezu. Nazwę nadano dla upamiętnienia jurydyki Parysowskiej, istniejącej tu od XVI wieku. Zabudowa ulicy powstawała od pierwszego dziesięciolecia XX wieku, z nasileniem przed wybuchem I wojny światowej. W okresie 1940–1942 znalazła się w obrębie getta, zabudowania zostały doszczętnie zniszczone podczas powstania 1943. Ulica i plac zostały ostatecznie zlikwidowane w 1961 po wytyczeniu końcowego odcinka Trasy N-S.
Ważniejsze obiekty
[edytuj | edytuj kod]- 21 Społeczne Liceum Ogólnokształcące im. Jerzego Grotowskiego
- Biurowiec Ilmet
- Biurowiec Q22
- Biurowiec Rondo 1
- Biurowiec Varso
- Centrum handlowe Westfield Arkadia
- Centrum handlowe Złote Tarasy
- Dworzec Centralny im. Stanisława Moniuszki
- Hala Mirowska
- Hotel Westin
- Maszt Wolności
- Muzeum Więzienia Pawiak
- Ogród Sprawiedliwych w Warszawie
- Osiedle Za Żelazną Bramą
- Park Mirowski
- Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
- Plac Grunwaldzki
- Pomnik Feliksa Stamma
- PZU Tower
- Rondo Czterdziestolatka
- Rondo ONZ
- Rondo Zgrupowania AK "Radosław"
- Stacja metra Rondo ONZ
- Wieżowiec Babka Tower
- Zespół Szkół Poligraficznych im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
Upamiętnienia
[edytuj | edytuj kod]- Głaz pamiątkowy z datą i godziną śmierci Jana Pawła II (przy skrzyżowaniu z Dzielną, po stronie wschodniej)[29]
- Mural Ludziom Alei „Solidarności”, dawnej Ulicy Leszno upamiętniający Bohdana Lacherta, Cypriana Kamila Norwida, Emanuela Ringelbluma, Marię Ajzensztadt i Bolesława Prusa[30].
- Mural upamiętniający Jana Himilsbacha i Zdzisława Maklakiewicza (pod wiaduktem przy al. Jana Pawła II,pomiędzy rondami im. J. Himilsbacha i Z. Maklakiewicza)[31]
- Pomnik granic getta (przy skrzyżowaniu z ul. Dziką, po stronie zachodniej)
- Płyta upamiętniająca więzienie Serbia[32]
- Tablica pamiątkowe Tchorka w Warszawie (na fasadzie Hali Mirowskiej)[33]
- Tablica upamiętniająca Szkołę Techniczną Kolejową Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej (przy centrum handlowym Złote Tarasy)[34]
- Tablica upamiętniająca Xawerego Dunikowskiego[35].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Ulicy Krajowej Rady Narodowej w 1990 nadano nazwę ulica Twarda.
- ↑ a b Ulicy Stołecznej w 1993 nadano nazwę ulica ks. Jerzego Popiełuszki.
- ↑ a b Rondu Babka w 2001 nadano nazwę rondo Zgrupowania AK „Radosław”.
- ↑ a b Ulicy Mariana Buczka w 1991 nadano nazwę ulica Zygmunta Słomińskiego.
- ↑ Alei gen. Karola Świerczewskiego w 1991 nadano nazwę aleja „Solidarności”.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 112.
- ↑ Uchwała nr 501 Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 19 grudnia 1949 r. w sprawie nadania nazwy ulicy. „Dziennik Urzędowy m.st. Warszawy”. nr 9, poz. 58, s. 41, 1950-05-10.
- ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 363.
- ↑ Linia trolejbusowa zwykła 56. Trasbus.com – Historia warszawskiej komunikacji miejskiej. [dostęp 2024-02-01]. (pol.).
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 113.
- ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 126. ISBN 83-907574-00.
- ↑ Linia tramwajowa zwykła 29. Trasbus.com – Historia warszawskiej komunikacji miejskiej. [dostęp 2024-01-14]. (pol.).
- ↑ a b Dariusz Walczak: Tramwaje powojennej Warszawy 1945-1975. Rybnik: Wydawnictwo Eurosprinter, 2018, s. 74. ISBN 978-83-63652-30-2.
- ↑ Linia tramwajowa zwykła 17. Trasbus.com – Historia warszawskiej komunikacji miejskiej. [dostęp 2024-01-14]. (pol.).
- ↑ Linia autobusowa zwykła 148. Trasbus.com – Historia warszawskiej komunikacji miejskiej. [dostęp 2024-01-14]. (pol.).
- ↑ Linia tramwajowa zwykła 1. Trasbus.com – Historia warszawskiej komunikacji miejskiej. [dostęp 2024-01-14]. (pol.).
- ↑ Uchwała nr 28 Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 24 listopada 1961 r. w sprawie zmiany nazw ulicom. „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”. nr 22, poz. 96, s. 1-8, 1961-11-24.
- ↑ Lech Chmielewski: Przewodnik warszawski. Gawęda o nowej Warszawie. Warszawa: Agencja Omnipress i Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Rzeczpospolita“, 1987, s. 22. ISBN 83-85028-56-0.
- ↑ Barbara Orlańska, Andrzej Dobrucki, Wacław Orzeszkowski, Jan Kazimierz Zieliński: Warszawskie osiedla ZOR. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1968, s. 24–35, 153.
- ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 286. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Warszawa. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1966, s. 26.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 402. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 136. ISBN 83-7005-211-8.
- ↑ TRASBUS - historia warszawskiej komunikacji miejskiej. [online], www.trasbus.com [dostęp 2019-12-31].
- ↑ Uchwała Nr VI/33/90 Rady Dzielnicy-Gminy Warszawa Wola z dnia 2 października 1990 r. w sprawie: zmiany nazwy ulic.
- ↑ Uchwała nr 47/XVIII/90 Rady Dzielnicy Warszawa-Śródmieście z dnia 6 listopada 1990 r. w sprawie zmian nazwy ulic.
- ↑ Uchwała nr 356/X/93 Rady Dzielnicy-Gminy Żoliborz w Warszawie z dnia 6 października 1993 r. w sprawie: zmiany nazwy ul. Juliana Marchlewskiego na al. Jana Pawła II.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 5. Idźkowskiego-Kawęczyńska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1999, s. 68. ISBN 83-909794-6-2.
- ↑ Według Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 341. ISBN 83-86619-97X. miało to miejsce w październiku 1993.
- ↑ Uchwała nr XLI/1103/2012 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 30 sierpnia 2012 r. w sprawie nazw niektórych ulic i placu w Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”. Dz.Urz.Woj. 2012.6527, s. 1-14, 2012-09-25.
- ↑ Uchwała nr XLVI/1262/2012 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie nazw niektórych ulic i skwerów w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”. Dz.Urz.Woj. 2012.7870, s. 1-16, 2012-11-21.
- ↑ Rocznica otwarcia centralnego odcinka II linii metra - Metro [online], metro.waw.pl [dostęp 2022-05-09].
- ↑ Jarosław Osowski: Sadzą drzewa przy zwężonej alei Jana Pawła II. Powstaje prawdziwa śródmiejska ulica. gazeta.pl, 1 listopada 2020. [dostęp 2020-11-13].
- ↑ Tomasz Urzykowski: Papieski głaz w kształcie jaja przy Pawiaku. [w:] 1 kwietnia 2009 [on-line]. warszawa.gazeta.pl. [dostęp 2014-06-06].
- ↑ Ludziom Alei Solidarności/Dawnej Ulicy Leszno.
- ↑ Odsłonięcie filmowego muralu już w czwartek [online], Zarząd Dróg Miejskich w Warszawie [dostęp 2022-05-09] (pol.).
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 104. ISBN 83-912463-4-5.
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 180. ISBN 83-912463-4-5.
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 103. ISBN 83-912463-4-5.
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 126. ISBN 83-01-06109-X.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 5. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1999, s. 68. ISBN 83909794-6-2.