Aleksander Hirschberg

Aleksander Hirszberg

Data i miejsce urodzenia	15 grudnia 1847 Lwów
Data i miejsce śmierci	27 lipca 1907 Lwów
profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia Polski XV-XVII w.
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Doktorat	1872
Habilitacja	1875
Profesura	1903
Polska Akademia Umiejętności
Status	członek korespondent
Nauczyciel akademicki
uczelnia	Uniwersytet Lwowski

Grobowiec na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie

Aleksander Hirschberg (ur. 15 grudnia 1847 we Lwowie, zm. 27 lipca 1907 tamże) – historyk polski, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, kustosz Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, członek korespondent AU.

Życiorys

Aleksander Ireneusz Hirschberg urodził się 15 grudnia 1847 we Lwowie w rodzinie urzędniczej pochodzenia niemieckiego. Jego ojciec, Ludwig Hirschberg v. Habenschwert (ok. 1804 - 2 grudnia 1865), był nadkomisarzem lwowskiej C. k. Dyrekcji Policji. Matka, Ludwika, wywodziła się ze szlacheckiej familii Wyhowskich. Ochrzczony został 28 grudnia 1847 w kościele św. Andrzeja (Bernardynów). Rodzicami chrzestnymi zostali krewni ze strony matki: Adam i Paulina Wyhowscy.

W 1865 ukończył gimnazjum we Lwowie, następnie studiował historię na Uniwersytecie Lwowskim (1866–1871). W 1871 rozpoczął praktykę w Zakładzie im. Ossolińskich pod kierunkiem Wojciecha Kętrzyńskiego; rok później obronił doktorat na uniwersytecie. W 1875 przeszedł na stanowisko sekretarza naukowego Zakładu, w 1876 został kustoszem. Także w 1875 habilitował się w dziedzinie historii Polski i został docentem w Katedrze Historii Nowożytnej Uniwersytetu Lwowskiego; w 1883 przeszedł do Katedry Historii Polski (dwa lata wcześniej bez powodzenia ubiegał się o objęcie tej katedry, przegrał jednak konkurs na stanowisko z Tadeuszem Wojciechowskim). W 1887 roku brał udział w założeniu Ligi Polskiej w Szwajcarii, której był członkiem. W 1903 został profesorem nadzwyczajnym. Na Uniwersytecie Lwowskim wykładał historię Polski od XV do XVIII wieku; ponadto w latach 1872-1875 wykładał historię nowożytną w C. K. Wyższej Szkole Realnej we Lwowie.

Członek korespondent Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890. W 1903 został wybrany na członka-korespondenta AU (późniejsza PAU). W 1881 był jednym z założycieli (obok Jana Amborskiego) Towarzystwa Oświaty Ludowej, w latach 1882-1901 pełnił funkcję prezesa. Współpracował z organami towarzystwa, pismami „Nowinami” i „Chatą”. Uczestniczył w działalności politycznej; w latach 1876-1877 należał do radykalnej lwowskiej organizacji niepodległościowej – Konfederacji Narodu Polskiego. W późniejszych latach sympatyzował z ugrupowaniami ludowymi, w 1887 uczestniczył – wraz z Teodorem Tomaszem Jeżem – w obradach Ligi Polskiej i Skarbu Narodowego w Genewie.

W pracy naukowej zajmował się historią nowożytną Polski i Rosji oraz dyplomatyką. Badał życie i działalność przedstawicieli rodu Łaskich - Hieronima (wojewody sieradzkiego) i Jana (arcybiskupa gnieźnieńskiego, prymasa Polski). Wiele uwagi poświęcił Dymitrowi Samozwańcowi I; badał jego pobyt w Polsce, wyprawę moskiewską, wpływ na politykę wewnętrzną Polski. Wysunął teorię o pozaślubnym pochodzeniu Dymitra od Stefana Batorego oraz przedstawił własną hipotezę dotyczącą śmierci cara. Odnalazł wiele nieznanych i zapomnianych materiałów źródłowych dotyczących dymitriady, dokonał analizy listów i pamiętników towarzyszy wypraw Dymitra. Odbył serię podróży naukowych do Włoch, Szwecji, Niemiec, Turcji, Rosji, Grecji, Hiszpanii; efektem tych podróży było odkrycie licznych materiałów archiwalnych dotyczących historii Polski XVI i XVII wieku, a także dokładne spisy poloników zgromadzonych w Rikarkivet w Sztokholmie i bibliotece uniwersyteckiej w Uppsali.

Przygotował do wydania m.in. Dyaryusz legacyi Jerzego Ossolińskiego (1878), Zbiór pamiętników do historii powstania polskiego w 1830-31 (1882), Pamiętniki Stanisława Niemojewskiego z lat 1606–1608 (1899), dzienniki Jana Piotra Sapiehy (1901) i Wacława Dyamentowskiego (1901). Był autorem m.in. wspomnień z podróży Grecya. Wrażenia z podróży (1895), Z wycieczki naukowej do Szwecyi (1896), Hiszpania. Wspomnienia z podróży (1896). Ponadto ogłosił szereg prac naukowych, najważniejsze z nich:

• O życiu i pismach Justa Ludwika Decyusza, 1495-1549 (1874)
• Kronika Klasztoru Trzemeszeńskiego i spominki o Łaskich (1877)
• Stronnictwa polityczne w Polsce za Zygmunta I (1879)
• Koalicya Francyi z Jagiellonami z roku 1500 (1882)
• Przymierze z Francyą w roku 1524. Ustęp z dziejów polityki polskiej za Zygmunta I (1882)
• Hieronim Łaski (1888)
• Dymitr Samozwaniec (1898)
• Polska a Moskwa w pierwszej połowie wieku XVII. Zbiór materiałów do historii stosunków polsko-rosyjskich za Zygmunta III (1901)
• Dla czego Polacy popierali drugiego Dymitra Samozwańca (1904)
• Maryna Mniszchówna (1906)

Jego najbardziej znanym uczniem był Ludwik Finkel. Swój bogaty księgozbiór przekazał historykowi lwowskiemu Augustowi Paszudzkiemu. Pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Bibliografia

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983
• Karol Lewicki, Hirschberg Aleksander (1847-1907), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IX, 1960–1961, s. 527-528.
• Śmierć polskiego historyka. „Nowości Illustrowane”. Nr 32, s. 10, 10 sierpnia 1907. 

Linki zewnętrzne

• Dzieła Aleksandra Hirschberga w bibliotece Polona