Andrzej Sołtan

Andrzej Sołtan
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	25 października 1897 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	10 grudnia 1959 ; Warszawa
	Profesor
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1926 ; Uniwersytet Warszawski
Habilitacja	1939
Profesura	1947
	Polska Akademia Nauk
Status	Członek
	Odznaczenia

Grób Andrzeja Sołtana na Starych Powązkach w Warszawie

Andrzej Maria Antoni Stanisław Sołtan (ur. 25 października 1897 w Warszawie, zm. 10 grudnia 1959 tamże) – polski fizyk jądrowy, profesor.

Życiorys

Pochodził ze starej rodziny szlacheckiej, był synem Wiktora Władysława, inżyniera kolejnictwa i właściciela majątku, oraz Amelii Marii z domu Weyssenhoff, siostry pisarza Józefa Weyssenhoffa^[1]. W czasie I wojny światowej, po ukończeniu Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki, przebywał w Petersburgu, gdzie wstąpił do Korpusu Paziów, ekskluzywnej szkoły wojskowej w Petersburgu, unikając w ten sposób powołania do armii carskiej i wysłania na front^[2]. Po wojnie wrócił do Warszawy, gdzie w 1926 ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim uzyskując stopień doktora w zakresie fizyki za pracę o widmie emisyjnym wodorku rtęci. W 1933 otrzymał stypendium Fundacji Rockefellera i spędził rok w laboratorium Kellogga w California Institute of Technology w Pasadenie, gdzie zetknął się z fizyką jądrową. Zajmował się m.in. spektrometrią jądrową i budową akceleratorów, często samodzielnie budował te urządzenia. W 1933 wraz z H.R. Cranem i C. Lauritsenem po raz pierwszy na świecie uzyskał strumień neutronów poprzez bombardowanie lekkich pierwiastków przyspieszonymi jonami helu i deuteronami^[3].

Po wojnie zamieszkał w Łodzi, gdzie w 1945 został powołany na stanowisko kierownika Katedry Fizyki Wydziału Elektrycznego Politechniki Łódzkiej. W 1947 otrzymał nominację na profesora fizyki doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego, ale do 1953 utrzymywał stały kontakt z Politechniką Łódzką. W 1952 został członkiem Polskiej Akademii Nauk. W latach 1952–1955 był prezesem Polskiego Towarzystwa Fizycznego^[1]. W 1955 został założycielem i pierwszym dyrektorem Instytutu Badań Jądrowych (z którego później wydzielono Instytut Problemów Jądrowych im. Andrzeja Sołtana) i oraz współzałożycielem Zjednoczonego Instytutu Badań Jądrowych w Dubnej i członkiem jego rady Naukowej.

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-106)^[4].

Materiały archiwalne Andrzeja Sołtana znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-96^[5].

Działalność naukowa

Był autorem lub współautorem ponad 70 publikacji. Na XXXV Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku (1999) prof. Andrzej Kajetan Wróblewski w referacie Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro zaklasyfikował Andrzeja Sołtana do grona ok. 20 najwybitniejszych polskich fizyków XX w^[2].

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy I klasy (pośmiertnie, 1959)^[6]
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (28 września 1954)^[7]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[8]

Upamiętnienie

Na jego cześć akceleratorowi, nad którym pracował, nadano imię „Andrzej”.

Imieniem Andrzeja Sołtana nazwano ulicę na warszawskim Bemowie (52°15′18,26″N 20°55′29,72″E/52,255072 20,924922)^[9], największe audytorium na Politechnice Łódzkiej, a także Instytut Badań Jądrowych (później Instytut Problemów Jądrowych) oraz prowadzącą do niego ulicę w Świerku (52°07′43″N 21°20′19″E/52,128611 21,338611).

Przypisy

↑ ^a ^b Andrzej KajetanA.K. Wróblewski Andrzej KajetanA.K., Sołtan Andrzej [online], Giganci Nauki [dostęp 2024-02-28] (pol.).
↑ ^a ^b Andrzej KajetanA.K. Wróblewski Andrzej KajetanA.K., Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro [online], Instytut Fizyki Doświadczalnej UW [dostęp 2021-09-12] .
↑ Crane, H. R., Lauritsen, C. C., Soltan, A.. Artificial Production of Neutrons. „Physical Review”. 44 (6), s. 514–514, 1933. DOI: 10.1103/PhysRev.44.514. (ang.).
↑ Cmentarz Stare Powązki: ANDRZEJ SOŁTAN, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-18] .
↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-02-28].
↑ Pośmiertne odznaczenie prof. dr A. Sołtana. „Dziennik Polski”. Nr 298, s. 1, 16 grudnia 1959.
↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1588 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
↑ Uchwała nr 60 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 22 lutego 1980 r. w sprawie nadania nazw ulicom, Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 29 czerwca 1980 r., nr 8, poz. 6, s. 2.

Bibliografia

Ewa Chojnacka, Zbigniew Piotrowski, Ryszard Przybylski (red.): Profesorowie Politechniki Łódzkiej 1945–2005. Łódź: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, 2006, s. 236–237.

Linki zewnętrzne

Prof. Andrzej Sołtan – organizator ośrodka w Świerku [online], NCBJ [dostęp 2020-02-03] .

[:0-1] Andrzej KajetanA.K. Wróblewski Andrzej KajetanA.K., Sołtan Andrzej [online], Giganci Nauki [dostęp 2024-02-28] (pol.).

[AKWróblewski-2] Andrzej KajetanA.K. Wróblewski Andrzej KajetanA.K., Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro [online], Instytut Fizyki Doświadczalnej UW [dostęp 2021-09-12] .

[10.1103/PhysRev.44.514-3] Crane, H. R., Lauritsen, C. C., Soltan, A.. Artificial Production of Neutrons. „Physical Review”. 44 (6), s. 514–514, 1933. DOI: 10.1103/PhysRev.44.514. (ang.).

[4] Cmentarz Stare Powązki: ANDRZEJ SOŁTAN, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-18] .

[5] Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-02-28].

[mbc.malopolska-6891-6] Pośmiertne odznaczenie prof. dr A. Sołtana. „Dziennik Polski”. Nr 298, s. 1, 16 grudnia 1959.

[7] M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1588 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej”.

[8] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.

[Uchwała_nr_60_Rady_Narodowej-9] Uchwała nr 60 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 22 lutego 1980 r. w sprawie nadania nazw ulicom, Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 29 czerwca 1980 r., nr 8, poz. 6, s. 2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]