Asklepiejon

Część ruin asklepiejonu na Kos

Leczenie w świątyni Asklepiosa (mal. John W. Waterhouse, 1877)

Asklepiejon – świątynia Asklepiosa wraz z ośrodkiem kultowej medycyny i terapii, stosującym praktyki przyrodolecznicze i diagnostyczną inkubację.

Początkowo studnia lub źródło z ołtarzem w świętym gaju; później okręg sakralny ze świątynią, obok której funkcjonowały lecznice, budynki szpitalne i portyki dla chorych oczekujących na przyjęcie.

Sanktuaria Asklepiosa, w których jako lekarze służbę pełnili kapłani tego bóstwa, spełniały funkcję obecnych szpitali i uzdrowisk. Stosowano w nich w szerokim zakresie przyrodolecznictwo oraz rytualne praktyki (inkubację) i zróżnicowane zabiegi lecznicze (post, kąpiele, masaże, ćwiczenia fizyczne). Przygotowująca zwykle do leczenia inkubacja (gr. enkoimesis, łac. incubatio) była praktyką polegającą na spędzeniu nocy w świątyni, a następnie zinterpretowaniu przez kapłanów wieszczego snu, który miał wskazywać sposób kuracji chorego.

Obok jatrejonów oraz rzymskich valetudinariów asklepiejony były instytucjami zapewniającymi namiastkę zorganizowanej opieki społecznej; nie były jednak zakładane ze względów filantropijnych, lecz z powodów utylitarnych. Poza funkcją religijną były ośrodkami opieki nad chorymi, a ich istota nawiązywała do tradycji egipskiej, gdzie do świątyń różnych bóstw przybywali ludzie dla uleczenia z rozmaitych chorób.

Asklepiejony były rozmieszczonymi na planie kwadratu kompleksami budynków z portykami, wznoszonymi najczęściej na obrzeżach miasta – na wzgórzach oraz nad rzekami. Tam, gdzie brakowało dopływu wody, doprowadzano ją poprzez dobudowywanie sieci akweduktów. Asklepiejon nierzadko składał się z hospicjum, w którym gromadzili się i sypiali chorzy. Centralne miejsce zajmowała świątynia wraz z posągiem bóstwa. Do kompleksu świątynnego należały także magazyny, w których przechowywano dary ofiarne oraz opisy doświadczonych uzdrowień.

Zwyczajowe praktyki sprawiały, że uzdrowieni pozostawiali w świątyni wota wyobrażające uzdrowione części ciała, wrzucali monety do leczniczego źródła, a także wypisywali na tabliczkach historię własnej choroby i uleczenia.

Do głównych ośrodków kultu Asklepiosa z zachowanymi pozostałościami asklepiejonów należały:

• Epidauros – najsłynniejsze, w mitycznym miejscu urodzenia Asklepiosa, gdzie co pięć lat obchodzono panhelleńskie święto ku czci patronującego bóstwa;
• wyspa Kos – ze szkołą medyczną założoną przez Hipokratesa, rozbudowany w okresie hellenistycznym i zdobiony dziełami sztuki;
• Pergamon – ze świątynią wzorowaną na rzymskim Panteonie, w II wieku szczególnie znany z działalności Galena;
• Ateny (od 420 p.n.e.);
• Rzym (od 291 p.n.e.) – od 291 p.n.e. na wyspie Tybru (Insula Tiberina);
• Korynt.

W czasach rzymskich miejsca te były celem masowych pielgrzymek wiernych i chorych z ziem całego cesarstwa, zwłaszcza w okresie obchodzonych co 5 lat uroczystości (tzw. asklepiaja) ku czci bóstwa (w Epidauros i Pergamonie).

Bibliografia

• Słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym (pod red. L. Winniczuk). Wyd. 5. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988, s. 58-59, ISBN 83-214-0406-5
• David Sacks: Encyklopedia świata starożytnych Greków. Warszawa: Książka i Wiedza, 2001, s. 65.
• Encyklopedia sztuki starożytnej. Europa – Azja – Afryka – Ameryka (opr. zbiorowe). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe / Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 90-91, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WAiF)
• Lidia Winniczuk: Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 336-339, ISBN 83-01-06735-7
• Marian Surdacki: Miłosierdzie czy opieka społeczna. Od starożytności do oświecenia. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2020, ISBN 978-83-7306-903-9