Barcja

Barcja

Barta

Państwa	Polska Rosja
Stolica	Barciany
Położenie na mapie administracyjnej Polski i Rosji (obwód królewiecki)

Barcja (niem. Barten, Bartenland, Barthonia, lit. i prus. Barta) – kraina historyczna oraz dawne terytorium plemienne położone w centralnej części Prus.

Położenie

Barcja graniczyła z Galindią, Pogezanią, Warmią, Natangią oraz Nadrowią. Granica między Barcją, a Natangią, Warmią i Pogezanią przebiegała wzdłuż rzeki Łyny. Natomiast granica z Galindią biegła od jeziora Oświn do jeziora Rydzówka.

Terytorium zamieszkiwane przez Bartów pozbawione było tak dużej liczby jezior, jak ziemie zamieszkiwane na południe przez Galindów. Po stronie Barcji znajdował się gród w Bezławkach nad Dajną, a po stronie Galindii osady w rejonie jeziora Salęt i Szestna. Obie grupy plemienne oddzielały wały zbudowane w rejonie obecnych wsi Koczarki, Budziska (Budziszki) i Langanki.

Historia

Lista ziem pruskich z duńskiego kodeksu Liber Census Daniae z ok. 1210–1231 r. Barcja jest wymieniona jako trzecia w drugim rzędzie.

Barcja w XIII wieku na mapie Prus plemiennych

Z wykopalisk archeologicznych wynika, że kulturowo Bartowie byli bliżej związani ze strefą sambijską, a nie galindzką.

Najstarsza wzmianka o Barcji znajduje się w zbiorze dokumentów Liber Census Daniae (ok. 1210–1231) duńskiego króla Waldemara II Zwycięskiego, który w 1210 wyprawił się do Prus i je sobie czasowo podporządkował.

Najważniejsze kronikarskie źródło jakim jest Kronika Ziemi Pruskiej Piotra z Dusburga przedstawia Bartów wyłącznie w militarnym kontekście. W Kronice Dusburga potwierdzona jest też rola barckich przywódców plemiennych: z imienia wymienia on niektóre z tych postaci, jak na przykład wodza o imieniu Diwan i nakreśla sylwetki kilku innych, jak na przykład: Girdaw oraz Numo i Dersko, którzy w 1284 roku przebywali na Litwie. Z relacji tych wynika, że Bartowie byli identyfikowalni i przynajmniej w niektórych sytuacjach łatwo odróżniano ich od innych Prusów i Litwinów. Kryteria tego rozróżnienia pozostają jednak nieznane i tylko można przypuszczać, że były to jakieś elementy stroju lub obyczaju. Z wykopalisk archeologicznych wynika, że Bartowie przystąpili po raz pierwszy do walki z Krzyżakami w 1242 r., uczestnicząc wraz z Warmami i Natangami w oblężeniu Bałgi (I powstanie pruskie). W 1248 roku Bartowie wspomagali Jaćwingów podczas najazdu na nich książąt ruskich Daniela i Wasylka. Po upadku powstania w 1249 roku rozpoczęły się najazdy krzyżackie na ziemie Bartów. Ataki Krzyżaków nastąpiły w latach 1251–1252, gdy kolejnych najazdów dokonali: margrabia branderburski Otto III, biskup Merseburga Henryk I i hrabia von Schwarzburg. Ich następstwem było opanowanie całego terytorium i wybudowanie na jego obszarze zamków: Bartoszyce, Reszel i Wiesenburg.

W 1260 r. w efekcie klęski Zakonu w bitwie pod Durben w Kurlandii, doszło do wybuchu II powstania pruskiego, które trwało do 1273 r. Na terenie Barcji oddziałami powstańców dowodził wódz Diwan. Rozpoczęło się długotrwałe oblężenie przez Prusów zamków Bartoszyce (4 lata), Gierdawy, Weistotepila nad Gubrem, Wallewona (przez 3 lata) oraz spalenie Reszla przez uciekających Krzyżaków. Po stłumieniu powstania, ziemia Bartów została włączona do państwa zakonu krzyżackiego.

Dawne ziemie plemienne Bartów zostały podzielone między nowo powstałe jednostki terytorialne państwa zakonnego, przy czym część z nich stała się dominium biskupów warmińskich (co jest o tyle istotne, że dokładnie opisano jego granicę, powtarzającą na pewnym odcinku przebieg dawnego pogranicza barcko-galindzkiego), część podlegała komturii w Bałdze, inna komturii w Królewcu, a kolejna – komturii w Pokarminie. Niemniej jednak jeszcze na początku XIV w. część dawnych barckich włości pozostawała opustoszała (np. Wopławki nazwane przez Dusburga „odludnym miejscem w ziemi Bartów”).

Miasta

Do miast leżących współcześnie na terenie Barcji należą:

Lp.	Miasto	Populacja	Powierzchnia	Jednostka administracyjna
1.	Kętrzyn	27 629	10,35 km²	województwo warmińsko-mazurskie
2.	Bartoszyce	23 810	11,79 km²	województwo warmińsko-mazurskie
3.	Lidzbark Warmiński	15 877	14,4 km²	województwo warmińsko-mazurskie
4.	Reszel	4615	3,82 km²	województwo warmińsko-mazurskie
5.	Korsze	4121	4,03 km²	województwo warmińsko-mazurskie
6.	Prawdinsk	4045	10 km²	obwód królewiecki
7.	Jeziorany	3258	3,41 km²	województwo warmińsko-mazurskie
8.	Żeleznodorożnyj	2641	10 km²	obwód królewiecki
9.	Bisztynek	2417	2,16 km²	województwo warmińsko-mazurskie
10.	Sępopol	1970	4,63 km²	województwo warmińsko-mazurskie

Miasta zdegradowane

Do miast Barcji (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również:

Lp.	Dawne miasto	Populacja	Prawa miejskie	Degradacja	Jednostka administracyjna
1.	Srokowo	1385	1405 r.	1945 r.	województwo warmińsko-mazurskie
2.	Barciany	1154	1628 r.	1945 r.	województwo warmińsko-mazurskie
3.	Kryłowo	785	1407 r.	1945 r.	obwód królewiecki
4.	Drużba	440	1400 r.	1945 r.	obwód królewiecki

Zobacz też

• Prusy Dolne

Bibliografia

• T. Nowakiewicz, Wstępne uwagi na temat pogranicza Galindii i Barcji we wczesnym średniowieczu, [w:] Badania archeologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusi w latach 2000–2001, M. Karczewski, M. Karczewska (red.), s. 311–320, Białystok 2002