Bitwa pod Świętym Krzyżem
50°51′37″N 21°02′49″E/50,860278 21,046944| powstanie styczniowe | |||
 Bitwa pod Św. Krzyżem na obrazie ze zbiorów muzeum Opactwa Cystersów w Wąchocku | |||
| Czas |
12 lutego 1863 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
okolice Świętego Krzyża | ||
| Terytorium | |||
| Wynik |
zwycięstwo powstańców | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Guberni Królestwa Polskiego (1904)  | |||
| 50°51′37″N 21°02′49″E/50,860278 21,046944
| |||
Bitwa pod Świętym Krzyżem – jedna z bitew powstania styczniowego, stoczona 12 lutego 1863 roku.
Przebieg
[edytuj | edytuj kod]Po walkach w Wąchocku Marian Langiewicz rozłożył dwa obozy – jeden pod dowództwem Dionizego Czachowskiego u podnóża góry, w Nowej Słupi, a drugi w klasztorze pobenedyktyńskim na Łysej Górze. Przebywał tam kilka dni, chcąc pozbierać rozproszonych po walkach wąchockich powstańców (jego oddział liczył wówczas ok. 1000 osób)[1]. W tym czasie do jego oddziału miał przystąpić Adam Chmielowski, później znany jako Brat Albert[2].
Pod dowództwem Gołubiewa wyruszyły przeciwko Polakom wojska rosyjskie w sile 6 rot piechoty oraz 60 kozaków. Ruszył też Ksawery Czengiery z 5 rotatmi, półszwadronem dragonów i kilkudziesięcioma kozakami. To on około 9 rano, rozdzieliwszy siły, uderzył w powstańców stacjonujących w Słupi i na górze. Zaskoczeni z początku powstańcy zajęli dogodne pozycje pod lasem koło Słupi Nowej. Na górze ostrzelano Rosjan zza murów i z okien klasztoru, zmuszając ich do odwrotu[3]. Podczas bitwy wykorzystano drewniane armaty[4]. Bitwa zakończyła się po ok. 4 godzinach. Następnego dnia rano Langiewicz opuścił Święty Krzyż i udał się w stronę Staszowa.
Wykorzystanie drewnianych armat w czasie bitwy opisał w swoich wspomnieniach Władysław Zapałowski (pisownia oryginalna)[5]:
Od strony Słupi – gdyż tylko stąd był możliwy napad usypano baterię i postawiono dwie armaty drewniane, na sposób tych, jakiemi posługiwał się generał Bem w czasie powstania Węgrów. Śmiano się z tych armat, jednak jak wkrótce się pokaże, wielką oddały usługę. [...] Nasi rozrzuceni po lesie i krzakach w tyralierkę, mężnie stawiali czoło, a gdy nieprzyjaciel podsuwał się coraz bliżej, Langiewicz kazał dać ognia z owych drewnianych armat. Nieprzyjaciel zdumiony stanął nie spodziewając się zastać armat, obrzucony gradem kul i natarczywością kosynierów zaczął się cofać.
Jan K. Janowski tak tłumaczył zwycięstwo powstańców (pisownia oryginalna)[4]:
Strzelcy nasi w bitwie pod Słupią ukryci byli w lesie, a Moskale w zupełnie otwartym polu [...] w walce koło klasztoru nasi strzelali z poza murów i okien, i to najlepsi strzelcy.
Bilans
[edytuj | edytuj kod]Odsłonięci Rosjanie ponieśli duże straty (według Pamiętników o powstaniu styczniowym Jana K. Janowskiego Rosjanie musieli mieć co najmniej 60 zabitych[4]). Straty powstańców były niewielkie – Stanisław Zieliński podaje liczbę 18 zabitych powstańców.
W Pamiętnikach o powstaniu styczniowym Jan K. Janowski pisze (pisownia oryginalna):[4]
Nieprzyjaciel się cofnął. Moskale musieli mieć co najmniej 60 zabitych i wielu rannych. Rachunek ten nie jest przesadzonym, gdyż jak później się dowiedzieliśmy, Moskale w trzech dołach w Hucie Starej pogrzebali swoich poległych, a kilkadziesiąt fur potrzebowali dla swoich rannych.
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- Tablica pamiątkowa na ścianie budynku klasztornego, w którym obecnie mieści się Muzeum Świętokrzyskiego Parku Narodowego[6]
- 15 września 2013 roku w klasztorze na Świętym Krzyżu zorganizowano uroczystość upamiętniającą 150. rocznicę powstania styczniowego; tego samego dnia odsłonięto również tablicę pamiątkową poświęconą powstaniu styczniowemu, znajduje się ona w kruchcie Bazyliki na Świętym Krzyżu[6]
Bitwa w sztuce
[edytuj | edytuj kod]- W 1963 roku Jerzy Pietrzakowski namalował obraz Walki na Świętym Krzyżu (obraz znajduje się w Opactwie Cystersów w Wąchocku)[6]
- Ryszard Prauss namalował obraz Partia Powstańcza na Św. Krzyżu rok 1863[6]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zieliński Stanisław: Bitwy i potyczki 1863–64; na podstawie materyałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu. Lwów: 1913.
- ↑ l, Lata poniżenia [online], Święty Krzyż - Klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej [dostęp 2021-02-18] (pol.).
- ↑ Jerzy Kowalczyk: Komorów. [w:] Muzeum Historii Kielc [on-line]. [dostęp 2013-01-21].
- ↑ a b c d 12 lutego 1863 r. Bitwa pod Świętym Krzyżem [online], nowahistoria.interia.pl [dostęp 2021-02-15] (pol.).
- ↑ Władysław Zapałowski, Pamiętniki Władysława Zapałowskiego (Płomienia) z roku 1863–1870. T. 1, Wilno 1913, s. 36–37.
- ↑ a b c d Święty Krzyż [online], powstanie1863.zsi.kielce.pl [dostęp 2021-02-16].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Święty Krzyż.powstanie1863.zsi.kielce.pl
- Jerzy Kowalczyk (1938–2015). powstanie1863.zsi.kielce.pl