Brzytwodziób afrykański
| Rynchops flavirostris[1] | |||
| Vieillot, 1816 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
brzytwodziób afrykański | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Brzytwodziób afrykański[3] (Rynchops flavirostris) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny mewowatych (Laridae), podrodziny brzytwodziobów. Występuje w Afryce, w większości subsaharyjskiej. Nie jest zagrożony wyginięciem[2].
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał Louis Jean Pierre Vieillot w roku 1816. Przydzielił mu nazwę Rhyncops flavirostris[4]. Miejsce zebrania holotypu oznaczono błędnie jako Australasie; według autorów Handbook of the Birds of the World był to Senegal[5]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza brzytwodzioba afrykańskiego pośród dwóch innych gatunków w rodzaju Rynchops; uznaje gatunek za monotypowy[6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała R. flavirostris mieści się w przedziale 36–42 cm. Rozpiętość skrzydeł wynosi blisko 106 cm[5], samo skrzydło liczy 33–36 cm długości[7]. U samców górna szczęka mierzy 61–70 mm, u samic 51–62 mm[5]. Długość dolnej szczęki to 78–90 mm. Ogon ma długość 120–135 mm, skok 25–27 mm[7].
W upierzeniu brak dymorfizmu płciowego, samica mniejsza od samca. U dorosłego samca w szacie godowej czoło białe, wierzch głowy, kark i reszta spodu ciała ciemnobrązowa (według Arthura Starka dokładnie w kolorze umbry) z ciemniejszymi lotkami. Na lotkach II rzędu i sterówkach występują białe krawędzie. Boki głowy, spód szyi i pozostała część spodu ciała białe. Pokrywy podskrzydłowe szarobrązowe[8]. Tęczówka brązowa. Górna szczęka przybiera barwę od szkarłatnej po głęboko pomarańczową, żuchwa jaśniejsza; nogi i stopy jaskrawoczerwone. Osobniki młodociane wyróżnia czoło pokryte szarymi pasami i żółta nasada dzioba z czarną jego dalszą częścią. Pisklęta mają dziób podobny jak u rybitw – nie posiadają żadnej z charakterystycznych dla osobników dorosłych cech[8].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Większość zasięgu brzytwodzioba afrykańskiego skupia się w Afryce Subsaharyjskiej. Występuje w okolicach większych rzek i jezior, od Senegalu poprzez Mali, Niger i Czad[9] na wschód po Sudan i południowo-zachodnią Etiopię oraz na południe po skrajnie północną Namibię (Kunene), północną Botswanę, dorzecze rzeki Zambezi i południowy Mozambik[5]; zasięg sięga aż po RPA[9]. W 1987 prawdopodobnie odbył lęgi w południowym Egipcie (Jezioro Nasera). Poza sezonem lęgowym pojawia się w na północny zachód od rzeki Gambia i okolicach rzeki Nil w jej egipskiej części[5].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]
Środowiskiem życia brzytwodziobów afrykańskich są okolice dużych jezior i rzek z obszernymi, wyeksponowanymi mieliznami i wyspami, na których odpoczywa i rozmnaża się[10]. Lata nad wodą z zanurzoną w wodzie wystającą żuchwą, która pozostawia na wodzie ślad swojego ruchu[8]; kiedy dziób napotka na zdobycz – najczęściej rybę liczącą do około 8 cm długości[5] – natychmiast zatrzaskuje dziób, łapiąc zdobycz. Do rozpoznanych zdobyczy u ptaków zamieszkujących RPA należy Tilapia, Barbus, Aplocheilichthys, trąbonos wielkołuski (Marcusenius macrolepidotus), Micralestes acutidens, Hepsetus odoe oraz Petrocephalus catostoma. Ptaki szukają zdobyczy głównie nocą, bardzo dobrze widzą w ciemnościach. Kiedy muszą wykarmić i pisklęta, polują także popołudniam[10]. Ptaki odzywają się nieczęsto, głównie w locie i w pobliżu kolonii[5].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]
R. flavirostris to gatunek monotypowy. Gniazduje samotnie lub w kolonii liczącej do 25 par ptaków, niekiedy z innymi gatunkami, jak żwirowiec łąkowy (Glareola pratincola), szablodziób (Recurvirostra avosetta) czy sieweczka białoczelna (Charadrius marginatus). Gniazdo prawdopodobnie budują oba ptaki z pary; stanowi je wydrapany dołek w ziemi, często wilgotnej. Nierzadko ptaki wydrapują kilka dołków, by potem wybrać ten najlepszy. Zazwyczaj takie gniazdo znajduje się na piaszczystej mieliźnie na wysokości bliskiej poziomowi wody[10]. Okres składania jaj zależny od regionu występowania. W zachodniej i wschodniej Afryce jest to głównie marzec–czerwiec, na południe od równika przeważnie od czerwca do listopada[5] (np. sierpień–październik w Botswanie[5] i sierpień–październik w RPA). W zniesieniu znajdują się 2–4 jaja (dane dla ptaków z RPA)[10]. Anton Reichenow podaje wymiary jaja 39,5–42 na 28–29,5 mm[7]. Oba ptaki z pary wysiadują je na zmianę przez 20–22 dni. Młode dzień lub dwa po wykluciu opuszczają gniazdo i udają się z rodzicami w kierunku wody. Ci ochraniają je przed upałem oraz drapieżnikami[10]. Pisklęta są w pełni opierzone po blisko 4 tygodniach[9]. 5 lub 6 tygodni od wyklucia młode podejmują swój pierwszy lot, ale po tym nadal karmione są jeszcze przez rodziców[10].
Status zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]Przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern) od 2021 roku; wcześniej uznawany był za gatunek bliski zagrożenia (NT, Near Threatened). Liczebność światowej populacji ocenia się na 10–17 tysięcy dorosłych osobników, a jej trend oceniany jest jako spadkowy. Zagrożeniem dla gatunku jest budowanie tam, podobnie jak i rolnictwo, przez które poziom rzek podnosi się, zalewając lub zabagniając preferowane obszary lęgowe. W niektórych obszarach zagrożeniem jest także wybieranie jaj z gniazda, łapanie dorosłych w pułapki i niepokojenie ptaków przez ludzi, bydło i łodzie. Nie jest jasne, czy na populacje akurat małych ryb wpłynęły zanieczyszczenia, nadmierny połów i wprowadzenie gatunków drapieżnych. BirdLife International wskazuje 21 ostoi ptaków IBA, w których ten gatunek występuje; należy do nich m.in. Park Narodowy Sumbu (Zambia), Park Narodowy Królowej Elżbiety (Uganda), Park Narodowy Rusizi (Burundi)[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rynchops flavirostris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Rynchops flavirostris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Rynchopinae Bonaparte, 1838 – brzytwodzioby (wersja: 2021-07-07). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-01-09].
- ↑ L.J.P. Vieillot, Nouveau dictionnaire d'histoire naturelle, appliquée aux arts, à l'agriculture, à l'économie rurale et domestique, à la médecine, etc., t. 3, 1816, s. 338 (fr.).
- ↑ a b c d e f g h i Zusi, R.L. & Kirwan, G.M.: African Skimmer (Rynchops flavirostris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2012). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2012. [zarchiwizowane z tego adresu (1 marca 2015)].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2022-01-09]. (ang.).
- ↑ a b c Anton Reichenow: Die Vögel Afrikas. T. 1. 1900, s. 76–78.
- ↑ a b c Arthur Cowell Stark & William Lutley Sclater: The birds of South Africa. T. 4. 1906, s. 449–451.
- ↑ a b c d Species factsheet: Rynchops flavirostris. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-01-09]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Rynchops flavirostris (African skimmer). Biodiversity Explorer. [dostęp 2020-07-04].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).