Caravaggionizm

Artemisia Gentileschi, *Judyta odcinająca głowę Holofernesowi*

Giovanni Battista Caracciolo, *Uwolnienie św. Piotra*

Caravaggionizm – formuła stylistyczna w malarstwie barokowym wprowadzona i rozwinięta ok. 1605-1640 przez włoskich kontynuatorów i naśladowców Caravaggia.

Cechy

Charakteryzowały go takie cechy jak: zdecydowana gra światłocienia (luminizm), śmiałe skróty perspektywiczne, intensywny koloryt (dominacja czerwieni, brązów i czerni), ukazywanie postaci na bliskim planie i mrocznym neutralnym tle, mocne efekty naturalistyczne i iluzjonistyczne, patos, ekspresja, dramatyzm. Dominowała tematyka religijna oraz specyficzne sceny rodzajowe: wróżenie z ręki, oszukiwanie w czasie gry w karty, grajkowie i muzykanci, młodzieńcy w tawernie, itp.

Fazy rozwoju

W rozwoju caravaggionizmu można rozróżnić trzy fazy. Wstępną, ograniczoną do pierwszego dziesięciolecia XVII w. zamyka śmierć Caravaggia. Artyści z nią związani działają w Rzymie (Bartolomeo Manfredi, Giovanni Baglione, Orazio Gentileschi) i częściowo w Neapolu (Giovanni Battista Caracciolo, Artemisia Gentileschi). Większość z nich zetknęła się osobiście z Caravaggiem. Gentileschi, który jako pierwszy poddał się wpływom mistrza, był jego bliskim przyjacielem. Manfredi, najwierniejszy jego naśladowca, był prawdopodobnie jego pomocnikiem, Baglione – jednym z pierwszych jego biografów. Caracciolo, który najpełniej zasymilował dojrzałą i późną manierę mistrza, zetknął się z nim w Neapolu w l. 1606-1607. W fazie drugiej (II dziesięciolecie XVII w. i pocz. trzeciego) maniera tenebrosa była w dalszym ciągu przede wszystkim zjawiskiem rzymskim, z tym że na czoło środowiska wysunęli się cudzoziemcy: Holendrzy, Flamandowie, Francuzi i Hiszpanie. Po 1620 r. (faza trzecia) międzynarodowe środowisko caravaggionistów uległo stopniowemu rozproszeniu. Głównym ośrodkiem ruchu we Włoszech stał się Neapol, na Północy podobną rolę zaczął odgrywać Utrecht.

Caravaggio oddziałał też przejściowo na wielu wybitnych artystów baroku, m.in.: Petera Paula Rubensa, Jana Lievensa, Rembrandta, Diego Velazqueza.

Główni przedstawiciele

Zobacz też

Bibliografia

Jan K. Ostrowski, Caravaggio i caravaggionizm, [w:] Sztuka świata, t. 7, Warszawa: Arkady, 1994, ISBN 83-213-3680-9.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 2007, ISBN 978-83-01-12365-9.