Dzioborożec czarny
| Anthracoceros montani[1] | |||
| (Oustalet, 1880) | |||
 Rysunek z książki A monograph of the Bucerotidæ, or family of the hornbills (1882) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
dzioborożec czarny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Dzioborożec czarny[3] (Anthracoceros montani) – gatunek dużego ptaka z rodziny dzioborożców (Bucerotidae). Występuje na trzech spośród wysp Archipelagu Sulu (Filipiny), z czego na dwóch być może wymarł. Krytycznie zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał francuski zoolog Émile Oustalet w 1880. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Buceros Montani[4]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza dzioborożca czarnego w rodzaju Anthracoceros. Uznaje go za gatunek monotypowy[5]. Pokrewieństwo dzioborożca czarnego względem innych gatunków Anthracoceros jest niejasne[6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi około 50[6]–70[7] cm. Upierzenie w większości czarniawe, ogon całkowicie biały. Dziób czarny. Wokół oka widoczna naga czarniawa skóra, podobnie jak u nasady dzioba. Wierzch ciała połyskliwy, ciemnozielony. Tęczówka u samców kremowa, u samic ciemnobrązowa[7].
Zasięg, ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Dzioborożce czarne występują na Tawi-Tawi w Archipelagu Sulu (Filipiny). Odnotowywano je również na Jolo w tym samym archipelagu, gdzie być może wymarły; potrzebne są dalsze badania. Na Sanga-Sanga według BirdLife International niemal na pewno wyginęły[7]. Środowiskiem życia dzioborożców czarnych są lasy drzew dwuskrzydlcowatych, zwykle na zboczach gór[8], jednak dzioborożce występują i na nizinach[6]. Na temat pożywienia ptaków tego gatunku wiadomo niewiele. Ogólnikowe informacje mówią o owocach, jedno źródło wspomina również niewielkie jaszczurki i nasiona. Brak pewnych informacji na temat rozrodu. Być może okres lęgowy zaczyna się w marcu lub kwietniu, jako że widziano we wrześniu parę z młodym osobnikiem. Na Tawi-Tawi dzioborożce czarne gniazdują w dziuplach w wysokich drzewach. Według rdzennych mieszkańców w zniesieniu są dwa jaja, a młode opierzają się w pełni w maju lub czerwcu[8].
Status i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje dzioborożca czarnego za gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem (CR, Critically Endangered) nieprzerwanie od 1994 (stan w 2018). W XIX wieku liczebność populacji zaczęła gwałtownie spadać. Prawdopodobnie dzioborożce czarne wymarły na dwóch spośród trzech wysp, na których dawniej występowały. W 1995 lokalna ludność poinformowała o rzekomym odwiedzaniu przez dzioborożce kilku pomniejszych wysepek. Porasta je jednak bardzo niewiele pierwotnych lasów i najpewniej osiadła populacja nie byłaby w stanie się na nich utrzymać[7]. Według publikacji z 1894 na Tawi-Tawi dzioborożce czarne miały być bardzo liczne i przebywać w dużych stadach[9]. Między 1891 a 1971 nie obserwowano tych ptaków; podejrzewano ich wymarcie[8]. W 1971 okazały się jednak być stosunkowo liczne w lasach tworzonych przez dwuskrzydlcowate[8][10]. W połowie lat 90. XX wieku wyspy Jolo i Sanga-Sanga były całkowicie wylesione. Na Jolo ostatni raz odnotowano dzioborożca czarnego w 1883. W latach 90. XX wieku na Tawi-Tawi dokonano pojedynczych stwierdzeń. Oszacowano wówczas liczebność na niecałe 20 par[8]. W 2016 IUCN ponownie sklasyfikowało gatunek jako krytycznie zagrożony wyginięciem. BirdLife International wskazuje szacunkową liczebność rzędu 40 osobników, z czego około 27 mają stanowić dorosłe[7].
Zagrożeniem dla dzioborożców czarnych jest wycinka lasów, w tym pod plantacje olejowców gwinejskich, kauczukowców, pola uprawne i kopalnie. W pewnym okresie stosunkowo duży odsetek mieszkańców wyspy miał dostęp do broni palnej, co mogło prowadzić do rozwoju kłusownictwa. W archipelagu Sulu brak formalnie wyznaczonych obszarów chronionych. Prowadzenie działań ochronnych utrudnia działalność militarna w rejonie[7]. W styczniu 2012 na Tawi-Tawi dwóch europejskich ornitologów (Szwajcar i Holender) zostało porwanych przez członków terrorystycznej grupy Abu Sajjafa. Mimo ostrzeżeń ministerstwa przybyli na Tawi-Tawi celem sfotografowania dzioborożców czarnych[11]. Jeden z podróżników uciekł w 2014, drugi został zabity w 2019 podczas próby ucieczki w trakcie ataku wojska na kryjówkę terrorystów[12]. W styczniu 2018 prowadzono na Tawi-Tawi prace terenowe. Zlokalizowano potencjalne miejsce gniazdowania dzioborożców czarnych, jednak niepokojone przez wycinkę ptaki zaprzestały sprawdzania potencjalnej dziupli. Wówczas połać lasu, na której występowały dzioborożce, miała 10 km². Zatrudniono sześciu strażników mających doglądać tego terenu (brak formalnej ochrony) oraz opracowano koncepcję współpracy z lokalną ludnością. Polegała między innymi na sadzeniu drzew owocowych dla dzioborożców[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Anthracoceros montani, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Anthracoceros montani, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Bucerotidae Rafinesque, 1815 - dzioborożce - Hornbills (wersja: 2015-10-31). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-11-12].
- ↑ Emile Oustalet. „Bulletin Hebdomadaire de l'Association Scientfique de France”. 2 (2), s. 205, 1880.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Mousebirds, Cuckoo Roller, trogons, hoopoes, hornbills. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-04]. (ang.).
- ↑ a b c Kemp, A.C., Boesman, P. & Sharpe, C.J.: Sulu Hornbill (Anthracoceros montani). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2018. [dostęp 2018-10-25].
- ↑ a b c d e f Sulu Hornbill Anthracoceros montani. BirdLife International. [dostęp 2018-10-24].
- ↑ a b c d e Anthracoceros montani. W: praca zbiorowa: Threatened Birds of Asia: The BirdLife International Red Data Book. BirdLife International, 2001, s. 1826–1829.
- ↑ Bourns, Frank Swift & Worcester, Dean C.: Preliminary notes on the birds and mammals collected by the Menage Scientific Expedition to the Philippine Islands. 1894, s. 49.
- ↑ J.E. DuPont, D.S. Rabor, South Sulu Archipelago birds: an expedition report, „Nemouria”, 9, 1973, s. 2, 43–44 (ang.).
- ↑ Dharel Placido: ASG man behind abduction of European birdwatchers nabbed. ABS-CBN New, 26 grudnia 2013. [dostęp 2018-10-25].
- ↑ Dutch hostage killed fleeing Abu Sayyaf captors in Philippines. [w:] BBC News [on-line]. 2019-05-31. [dostęp 2022-11-12]. (ang.).
- ↑ Hope for the rarest hornbill in the world (commentary). Mongabay, 13 marca 2018. [zarchiwizowane z tego adresu (25 października 2018)].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótki film. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).